توقف چاپ روزنامه‌ها در ایران؛ مطبوعات قربانی کرونا یا حکومت؟

حق نشر عکس

Getty Images

با توقف انتشار نسخه کاغذی نشریات و روزنامه‌ها در ایران, صدها روزنامه‌نگار و کارکنان بخش فنی این روزنامه‌ها در خطر بیکاری قرار گرفته اند.

روز ۱۲ فروردین ستاد ملی مقابله با کرونا و‌ معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد اعلام کردند نسخه کاغذی نشریات از ۱۶ فروردین چاپ نخواهد شد. این تصمیم برای "مقابله با شیوع کرونا" گرفته شده و تا پایان اجرای طرح فاصله‌گذاری اجتماعی ادامه خواهد یافت.

• کرونا در ایران؛ انتشار روزنامه‌ کاغذی متوقف می‌شود
• نوروزی‌های امسال تلویزیون؛ 'کامیون' کم‌فروغ و 'دوپینگ' 'پایتخت' پرماجرا
• کرونا در اقتصاد ایران؛ صندوق‌های بازنشستگی در پرتگاه ورشکستگی

ستاد ملی مقابله با کرونا اعلام کرده است که "انتشار مطبوعات و نشریات کاغذی مستلزم فعالیت مجموعه‌ای از افراد از خبرنگاران تا فعالان صنعت چاپ و توزیع خواهد بود و این روند ممکن است به‌صورت بالقوه به شیوع بیشتر بیماری منجر شود". بنابر این طرح، از رسانه‌های مکتوب خواسته شده "برای تقویت جریان اطلاع رسانی و کارکرد آموزشی مقابله با کرونا همانند هفته‌های اخیر، تمام ظرفیت خود را در فضای برخط و شبکه‌های اجتماعی بکار گیرند".

محدود شدن صفحات روزنامه‌ها در نسخه‌های آنلاین و عدم تمدید قراردادهای روزنامه‌نگاران از سوی مدیران روزنامه‌ها از عمده مسائلی است که به گفته روزنامه‌نگاران در ایران، امنیت روانی و وضعیت شغلی آنها را به خطر انداخته است.

این تصمیم همچنین از سوی مدیران و بدنه رسانه‌های کاغذی با انتقاد و حتی سوظن نسبت به دولت مواجه شده است.

حق نشر عکس

Getty Images

Image caption

بازار تهران، ۱۶ فروردین ۱۳۹۹

ماشاالله شمس الواعظین، روزنامه نگار و رئیس هیئت مدیره انجمن صنفی روزنامه نگاران ایران در مصاحبه با بی‌بی‌سی گفته است که "رسانه های کاغذی در سراسر کشور حدود ۲۰۰ هزار پرسنل به صورت مستقیم دارند و بیش از نیم میلیون پرسنل واسطه‌ای که از این رسانه‌ها ارتزاق می‌کنند در معرض بیکاری قرار گرفته‌اند.

"این تصمیم برای "مقابله با شیوع کرونا" گرفته شده و تا پایان اجرای طرح فاصله‌گذاری اجتماعی ادامه خواهد یافت"من اطلاع دارم که بخش قابل توجهی از مدیران مسئول در همین چند روز اخیر پرسنل خود را جمع کرده و درباره احتمال تعطیل شدن رسانه‌های خود سخن گفته‌اند.در چنین وضعیتی بسیاری از خبرنگاران و پرسنل، اقدام به مهاجرت یا تغییر ماهیت شغلی خواهند کرد و بازگرداندن آنها در آینده به رسانه‌های کاغذی بسیار مشکل خواهد بود."

او معتقد است که "دولت باید از روش‌های خلاقانه‌تری استفاده و با مشورت روزنامه‌نگاران و صاحبان ایده در حوزه رسانه‌ای کشور به یک جمع بندی و فرمول دیگری برای گذار از بحران کرونا برسد و جامعه را از رسانه‌های مکتوب محروم نکند."

عباس عبدی، رئیس انجمن صنفی روزنامه‌نگاران استان تهران، این تصمیم را "پدیده‌ای خطرناک" خوانده و مصطفی ایزدی، کارشناس رسانه در روزنامه آرمان ملی نوشته است که "این سوءظن وجود دارد که در پس تعطیلی موقت رسانه‌های مکتوب، تمهیداتی اندیشیده شده تا بخواهند به طور کل از چاپ روزنامه‌ها جلوگیری کنند. البته روزنامه‌هایی که دولت پشتیبان آنهاست از این تعطیلی مصون هستند اما تعدادی روزنامه مستقل که در کشور باقی مانده تا گاهی نقد کنند و حرف مردم را بزنند با این روش به مرگ دچار می‌شوند."

علی اکبر قاضی‌زاده، پژوهشگر حوزه رسانه و روزنامه‌نگار هم در یادداشتی در روزنامه اعتماد نوشته است که "سال‌هاست دولت و بخشی از قوای اجرایی تصورشان این است که مطبوعات دردسرند و اصطلاح شر لازم را درباره آنها به کار می‌بردند. به این معنا آنها در عین شر بودن مطبوعات، راهی برای حذف‌شان تاکنون پیدا نکرده بودند. البته آنها طی سال‌ها سعی کردند این شر را کنترل و نظارت و ممیزی کنند و برای آن راه‌های مختلفی پیش گرفتند. یکی از آنها این بود که مدیران مسئول و ناشران را درست گزینش کنند.

نتیجه این شد که مطبوعات و به ویژه روزنامه‌نگاران لطمه زیادی دیدند و از نظر فنی و حرفه‌ای نتوانستند تقویت شوند."

در مقابل نظراتی از این دست عده‌ای هم هستند که به "بی تاثیر بودن انتشار روزنامه های کاغذی در ایران" اشاره می‌کنند. ماشالله شمس الواعظین، روزنامه نگار و رئیس هیات مدیره انجمن صنفی روزنامه نگاران ایران به بی‌بی‌سی گفت "اگر روزنامه‌ها و رسانه‌های کاغذی در ایران کالایی بودند که برای جامعه جنبه حیاتی داشتند دولت اقدام به تعطیلی نمی‌کرد. همچنان که دولت نمی‌تواند به لبنیات بگوید شیر تولید نکنید یا به بانک‌ها بگوید به دلیل رد و بدل شدن کاغذ باجه‌های بانکی را تعطیل کنید چون اینها در حیات مردم تاثیر گذار هستند یا مثلا نانوایی‌ها که محل تردد مردم هستند و ریسک بسیار بالایی هم دارند اما تعطیل نمی‌شوند و همین نشان می‌دهد که یک شغل‌هایی که ریسک بالای انتقال ویروس کرونا به همراه دارند به دلیل حیاتی بودن شان تعطیل نشده‌اند. اما بعد از موج محدود کردن آزادی مطبوعات از اواخر دهه ۷۰ رسانه‌های مکتوب در ایران تاثیرات خودشان را در مدیریت افکار عمومی و در نقشه سیاسی ایران کاملا از دست داده و ناتوان شده‌اند. در نتیجه دولت آنها را یک عنصر بی‌اثر و غیرحیاتی می‌داند و به دلیل ریسک بالای رسانه‌های کاغذی در انتقال ویروس کرونا، جزو کالاهایی در نظر می‌گیرد که باید از دسترس مردم خارج شوند."

بعد از تصمیم ستاد ملی مقابله با کرونا؛ روزنامه اعتماد که پیش از این در ۱۶ صفحه منتشر می‌شد بعد از توقف انتشار کاغذی، در نسخه آنلاین خود تنها در ۴ صفحه منتشر می‌شود.

"این تصمیم همچنین از سوی مدیران و بدنه رسانه‌های کاغذی با انتقاد و حتی سوظن نسبت به دولت مواجه شده است"روزنامه آرمان ملی هم از صفحات خود کاسته و مدیران دیگر روزنامه ها هم با همکاران تحریریه و بخش فنی خود قطع همکاری کرده‌اند. مهدی رحمانیان، مدیرمسول روزنامه شرق اعلام کرده است که بخش عمده‌ای از هزینه‌های این روزنامه از محل فروش روزنامه تامین می‌شود و "ما اگر نتوانیم روزنامه‌ای بفروشیم و شرایط فراهم نباشد که روزنامه را چاپ و منتشر کنیم، آسیب جدی می‌بینیم و عده زیادی از همکاران ما بیکار می‌شوند و ما مجبوریم با آنها خداحافظی کنیم."

فرشاد مهدی پور، مدیرمسئول روزنامه اصولگرای صبح نو هم به ایرنا پلاس گفته است که "تنها فروش نیست که برای روزنامه آورده اقتصادی دارد بلکه آگهی‌هایی که روزنامه از بیرون می‌گیرد هم مهم است. روزنامه‌های خصوصی و کوچکی که به رقم‌های کم آگهی‌ها وابسته اند، با توقف چاپ نسخه کاغذی از بین می‌روند."

حق نشر عکس

Getty Images

ماشا‌الله شمس الواعظین می‌گوید دولت می‌توانست با تغییر در روش های توزیع روزنامه ها مانع از تعطیلی آنها در ایران شود. او به تجربه روزنامه یومیوری ژاپن با تیراژی بالغ بر ۱۱ میلیون اشاره کرده و گفته است: "روزنامه یومیوری در اقدامی تحول خواهانه از همه مشتری ها خواست آدرس های خودشان را به سایت روزنامه ارائه کنند و این روزنامه از خود چاپخانه مستقیم به آدرس‌های مشتریان و در خانه‌های مردم می رود نه با روش سنتی انتقال زنجیره ای به چاپخانه و کیوسک و کتابفروشی‌های دستی در سر چهارراه ها و از این قبیل. کره جنوبی و سنگاپور و بسیاری روزنامه‌های چاپ چین هم همین روش را دارند و هیچ قطع ارتباطی بین روزنامه و مردم ایجاد نشده."

او به وزارت ارشاد هشدار داده که بهای قطع زنجیره انتقال ویروس کرونا به جامعه نباید قطع زنجیره دیگری از تولید و انتقال معرفت به جامعه باشد: " باید توجه می‌کردند آقایان که قطع این زنجیره فقط به روزنامه‌های کاغذی محدود نخواهد ماند بلکه اگر تداوم پیدا بکند می‌تواند روی حوزه نشر و کتاب و سایر فرآورده های معرفتی کاغذی اثر بسیار بسیار ویران گری بگذارد همزمان به دلیل غلبه شبکه‌های اجتماعی، عامل دیگری می‌تواند بشود برای اینکه رسانه های کاغذی در حافظه مردم پاک و مردم با روزنامه‌های کاغذی وداع کنند."

همزمان مدیران مسول ۷ روزنامه اصلاح طلب در ایران با انتشار نامه‌ای خطاب به حسن روحانی، رئیس جمهور ایران به نحوه برخورد کشورهای اروپایی مانند ایتالیا اشاره کرده‌اند که که در این کشورها "رسانه‌های چاپی تعطیل نشده و با استفاده از دستورالعمل‌های بهداشتی و فنی اجازه داده‌اند تا رسانه‌ها این نقش پل ارتباطی" را بطور موثر ایفا کنند.

مدیران مسئول روزنامه‌های اعتماد، دنیای اقتصاد، ابتکار، مردم‌سالاری، گل، آفتاب یزد و جهان صنعت به روحانی هشدار داده‌اند که بستن راه مطبوعات امکان انتشار "اطلاعات غلط" را فراهم می‌کند و می‌تواند "ضربه جبران‌ناپذیری" را در شرایط کنونی به وجود آورد.

اهمیت اطلاع رسانی در مواقع بحرانی در شرایطی که شبکه های اجتماعی در ایران فیلتر هستند و صدا و سیما به گفته عباس عبدی در میان افکار عمومی "بی‌اعتبار" است از عمده نگرانی هایی است که از سوی مخالفان تصمیم ستاد ملی بحران کرونا مبنی بر توقف انتشار رسانه های کاغذی تاکید می‌شود.

ماشا‌الله شمس الواعظین بر اهمیت روزنامه‌نگاری در بحران اشاره کرده می‌گوید "روزنامه نگاری بحران الان در ایران غایب است در حالی که گزارش‌های میدانی بسیاری از همکاران مان در سراسر دنیا از شمال ایتالیا تا جنوب اسپانیا منتشر می‌شود که محشر است و ایران خود را از این قضیه محروم کرده مساله‌ای که صدا و سیما نمی‌تواند انجام دهد اما ما بخشی از لیوان را درحالی در رسانه‌های جمعی خالی کرده ایم که برای به حافظه سپردن بحران کرونا و برای نسل های آینده باید در یک جایی ثبت و مکتوب شود."