هنری ازخودرنگی در استان سمنان/روایتی از میراثی ماندگار وناشناخته

صنایع دستی استان سمنان به واسطه اقلیم ویژه که از یک سو به جنگل و کوهستان و از سوی دیگر به دشت کویر منتهی می‌شود دارای تنوع است که برخی از آنها ویژگی‌های خاصی دارند، یکی از محصولات خاص استان فرش‌های خودرنگ است.

ایل سنگسر در مهدی‌شهر نوعی فرش دستباف دارد که خودرنگ است یعنی نخ‌هایی که از پشم گوسفندان چیده می‌شود به صورت ارگانیک و طبیعی به نخ بدل شده و نوعی ترکیب قهوه‌ای رنگ و سفید را با سایه روشن‌های زیبا ترکیب می‌کند.

میراثی ماندگار و شگفت‌انگیز

همان اثری که می‌توان در سفال خاکستری شاهرود نیز یافت. سفالی که در حاشیه بلوار فعلی شاهرود کشف و توسط یکی از هنرمندان انجمن سفال شاهرود بازسازی شده است. کوزه‌های سفالی که بدون رنگ، دارای درخشندگی و شمایلی عجیب و طرح‌های خیره کننده هستند. سفالی که فقط گل و خاکستر در آن به کار می‌رود.

این دو میراث استان سمنان در عین کم نظیر بودن، مغفول هم مانده‌اند، تا جایی که خیلی از مردم استان سمنان هم از وجود آنها بی خبر هستند و یا فقط نام آنها را در برخی رسانه‌ها شنیده و از آن اطلاع چندانی ندارد.

اینکه مردم استان سمنان سال است بدون رنگ هنر خلق می‌کنند یک موضوع است و اینکه چقدر این روزها توانسته‌ایم از این هنر ماندگار بهره‌گیری کنیم یک مسئله دیگر؛ که تلاش داریم در این گزارش به آن بپردازیم. همچنین در خلال مصاحبه با صاحب نظران تلاش می‌شود تا این دو هنر شگفت‌انگیز را معرفی نیز کنیم.

شاید تصورش برای بیننده دشوار باشد اما در این فرش هیچ رنگی بکارگیری نشده است!

فرش خودرنگ سنگسری

یک کارشناس میراث فرهنگی در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه فرش خود رنگ سنگسر حداقل دو هزار سال قدمت دارد، گفت: این فرش علی‌رغم اینکه از هیچ رنگی بهره نمی‌گیرد اما با ۳۳ طیف رنگی دارای تنوع عجیبی است همچنین تنوع در طرح‌ها و حتی اندازه‌ها از دیگر ویژگی این فرش به شمار می‌آید.

مریم سرکاری با بیان اینکه زنان ایل سنگسر فرش خودرنگ را با چنان هنری می‌بافند که چشمان بیننده را خیره می‌سازد، بیان کرد: این فرش که با دست بافته می‌شود به نوعی در تار و پود زندگی ایلاتی سنگسری‌ها در هم تنیده و یک هنر ناب و میراث فرهنگی عظیم را پدید آورده است.

وی با بیان اینکه فرش خود رنگ سنگسری تنها یک دست بافت معمولی نیست افزود: فرش خود رنگ سنگسری در حقیقت یک میراث معنوی برای ایل سنگسر و همچنین استان سمنان محسوب می‌شود اما متأسفانه در معرفی آن کوتاهی‌های صورت گرفته است.

عوامل مغفول ماندن

این کارشناس میراث فرهنگی در ادامه سه عامل اصلی را در احیای فرش خودرنگ سنگسری مهم می‌داند و می‌گوید: بازشناخت ما از هنر فرش خود رنگ، برند سازی آن به مثابه یک صنایع دستی و نماد سازی آن به عنوان یک میراث فرهنگی در واقع عاملی هستند که می‌توانند در احیای این هنر مهم در استان سمنان نقش ایفا کنند.

سرکاری می‌افزاید: باز شناخت این هنر در حقیقت همان تقویت نگاه درون استان و سپس کشور به تولید فرش خودرنگ سنگسری و میراث گران‌بهای ایل سنگسر محسوب می‌شود که باید مورد اهتمام مسئولان میراث فرهنگی و صنایع دستی قرار بگیرد.

وی افزود: نمادسازی فرش خودرنگ سنگسری حمایت معنوی از این هنر و برند سازی آن هم حمایت مالی به شمار می‌آید که اگر توأمان با هم انجام شوند می‌توانیم شاهد رقم خوردن اتفاقات خوب برای این هنر مهم باشیم

سفال سه هزار ساله کشف شده به قدری بزرگ است که یک کودک هشت ساله می‌تواند در آن به راحتی بنشیند.

"سفالی که در حاشیه بلوار فعلی شاهرود کشف و توسط یکی از هنرمندان انجمن سفال شاهرود بازسازی شده است"این سفال هم بدون رنگ اینگونه است!

سفال خاکستری یک رنگ!

یکی دیگر از کارشناسان و صاحب نظران حوزه میراث فرهنگی استان سمنان در گفتگو با خبرنگار مهر پیرامون سفال خاکستری شاهرود گفت: همه چیز از اکتشافات منطقه بلوار در شمال شهر شاهرود آغاز شد زمانی که قطعه سفال خاکستری از دل زمین کشف و قدمت آن توسط کارشناسان باستان شناسی نزدیک به سه هزار سال تخمین زده شد.

امیرحسین شریفیان بیان کرد: همان موقع یکی از هنرمندان شاهرودی وظیفه احیای این سفال را برعهده گرفت و حتی توانست یک مراسم رونمایی نسبتاً مناسبی نیز برگزار کند.

وی افزود: این هنرمند شاهرودی همچنین توانست سفال خاکستری را بازسازی و آن را ارائه کند نتیجه زحمات چندین ساله این هنرمند به یک کتابچه مصور نیز تبدیل شد اما متأسفانه بعد از آن مراسم و تلاش‌ها به یکباره سفال خاکستری شاهرود به بوته فراموشی گذاشته شد.

دلایل اهمیت سفال خاکستری

این کارشناس میراث فرهنگی و صنایع دستی ادامه می‌دهد: سفال خاکستری شاهرود به سه دلیل دارای اهمیت ویژه در موضوع میراث فرهنگی و صنایع دستی است. نخست اینکه قدمت آن سه هزار سال تخمین زده شده و این یعنی ساخت این نوع سفال در تاریخ استان سمنان تنیده شده است.

شریفیان ادامه داد: دومین اهمیت این است که این سفال خود رنگ بوده و هیچ رنگی در ساخت آن به کار نرفته اما شما با نگاه کردن به آن در هر زاویه با توجه به نور تابیده شده یک نوع رنگ و ساختار را مشاهده می‌کنید و تقریباً محال است که بدانید این سفال تماماً از یک خاکستر و بی رنگ است که نشان از اوج هنر و خلاقیت مردمان این منطقه دارد.

وی با بیان اینکه سومین ویژگی اما این است که ساختار این سفال به واسطه مواد به کار رفته در آن بسیار استحکام دارد تا جایی که همین حالا هم سفال سه هزار ساله کشف شده در بلوار شاهرود به راحتی شکسته نمی‌شود، افزود: این نشان می‌دهد که ما با یک میراث فرهنگی و صنایع دستی بسیار مهم و دارای ارزش طرف هستیم اما متأسفانه کسی آن را بازشناسی نکرده است.

باز شناساندن ظرفیت‌ها وظیفه کیست؟

یکی از مهمترین سوالاتی که در پس از صحبت‌های کارشناسان می‌توان به آن رسید این است که وظیفه حمایت و شناساندن این میراث ارزشمند استان سمنان بر عهده چه نهادی یا چه فردی است؟ اگر میراث فرهنگی استان سمنان وظیفه بازشناسی، هویت افزایی، نماد سازی و برند سازی فرش خود رنگ سنگسری و همچنین سفال خاکستری شاهرود را به عنوان آثار مهم، برعهده دارد چرا امروز در درون استان سمنان هم مردم از وجود این میراث بی خبر هستند؟

نکته دیگر اما این است که ورود مشخصاً میراث فرهنگی و صنایع دستی به موضوع تجاری سازی صنایع دستی و بازشناسی میراث فرهنگی آیا کار درست و به جایی است یا خیر؟ در این بین دو دیدگاه وجود دارد.

این دو نظر این هستند که اولاً میراث فرهنگی به عنوان نماینده حاکمیت باید از هنرمندان حمایت کرده تا میراث فرهنگی استان را بازشناسی و بازسازی کنند تا بتوان نسبت به ثروت افزایی و اشتغال اقدام کرد اما دیدگاه دوم این است که ورود دستگاه‌های دولتی این دو میراث گران‌بها را راهی پروسه بروکراسی و معطلی‌های دولتی خواهد کرد که به نفع هیچکس نیست در نتیجه باید از بخش خصوصی کمک گرفت تا در این راه کمک کند و دولت به جای تصدی‌گری تنها تسهیلگری کند.

راهکار بینابینی

یک کارشناس اقتصادی در این باره به خبرنگار مهر می‌گوید: هر دو دیدگاهی که در پرسش شما مطرح می‌شود نقاط ضعف و قوتی دارد و هردویشان تا حدودی درست هستند اما نمی‌توان دست روی دست گذاشت و میراث فرهنگی را وارد بروکراسی اداری کرد یا آن را در اختیار بخش خصوصی با همه مشکلاتش قرارداد.

حسن همتیان می‌افزاید: یک راهکار بینابینی می‌بایست اتخاذ شود یعنی راهکاری که در آن دولت و بخش خصوصی توأمان با یکدیگر به موضوع فرش خود رنگ سنگسری و سفال خاکستری شاهرود ورود کرده و بتوانند آن را به تجاری سازی و برند سازی برسانند به عبارت دیگر بخش تصویرگری بر عهده دولت قرار بگیرد و بخش تصدی‌گری بر عهده بخش خصوصی یا حتی تعاونی‌های هنرمندان صنایع دستی تا بتوانیم نقاط ضعف هر دو دیدگاه را پوشش بدهیم.

وی می‌افزاید: بهترین راهکار برای این موضوع ایجاد یک کمیته مشترک متشکل از میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، هنرمندان فعال در این حوزه، افراد متخصص در تجارت و بازاریابی شرکت های دانش بنیان و سرمایه‌گذاران بخش خصوصی خواهد بود.

باور اینکه در این فرش هیچ رنگی به کار نرفته قدری دشوار است اما حقیقت دارد!

تلاش‌هایی صورت گرفته است

امیر کرم‌زاده مدیر کل میراث فرهنگی استان سمنان در گفتگو با خبرنگار مهر از تشکیل کارگروه فرش خود رنگ سنگسری برای احیای این هنر، آموزش هنرمندان و به نمایش گذاردن این فرش بی نظیر و… خبر داده است.

کرم زاده همچنین از حضور صنایع دستی استان سمنان در رویدادهای ملی مانند نمایشگاه‌های صنایع دستی خبر می‌دهد و عقیده دارد که این حضورها برای آن است که بتوانیم آثار فاخر استان سمنان را به هموطنان بشناسانیم.

اما از سوی دیگر باید دقت داشت که اگر به درستی این ظرفیت‌های استان سمنان شناسنده می‌شد امروز شاهد وجود بازارهای بزرگی برای این محصولات در سطح کشور بودیم که متأسفانه این امر تحقق پیدا نکرده است.

از سوی دیگر تلاش‌های میراث فرهنگی و صنایع دستی استان سمنان به ثبت ملی دستبافت های استان سمنان منجر شده است تا جایی که شماره‌دوزی سنگسر و تانه

بافی کلاته خیج به نام استان سمنان ثبت شده است این نشان می‌دهد که همین مدل می‌تواند در خصوص فرش خودرنگ سنگسری و سفال خاکستری شاهرود هم صورت بگیرد چرا که می‌تواند در برند سازی و معرفی محصولات استان بسیار مؤثر واقع شود.

منبع مهر

باشگاه خبرنگاران جوان سمنان سمنان