مهاجرت بی‌رویه رهاورد یزد صنعتی/ صنعت فرش قرمزی برای نخبگان نداشت

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: یزد که در روزگار نه‌چندان دور یکی از استان‌های کم‌جمعیت کشور به شمار می‌رفت، طی دو دهه اخیر با رشد مناسب جمعیتی مواجه شد اما بررسی آمارها نشان می‌دهد که بخش کوچکی از این افزایش نرخ رشد جمعیت مربوط به زادوولد یزدی‌هاست.

یزدی‌ها که از دیرباز مردمانی علاقه‌مند به درس و تحصیل بودند، از همان روزگاران قدیم نیز به سایر شهرها ازجمله تهران و مشهد و قم مهاجرت می‌کردند و عده‌ای نیز در جست‌وجوی کار، راهی استان‌های تهران و خوزستان می‌شدند و همین امر سبب شده بود که سال‌های سال، نرخ رشد جمعیت در یزد تقریباً رقمی ثابت باشد.

یعنی از همان زمان‌ها نیز بسیاری از نخبگان از یزد مهاجرت می‌کردند و البته بخشی از آن‌ها پس از طی مدارج تحصیلی به زادگاه خود بازمی‌گشتند اما درمجموع، یزد استانی مهاجر فرست بود به همین دلیل بافت جمعیتی این شهر و حتی استان، سالیان سال دست‌نخورده و بکر باقی‌مانده بود.

جمعیت یزد آن زمان‌ها تقریباً یکپارچه بود و در میان هر ۱۰۰ یزدی شاید دو یا سه نفر غیریزدی بودند و این امر فرهنگ یزد را به فرهنگی اصیل که کمتر دستخوش تغییر و تحول و نفوذ سایر فرهنگ‌ها شده، تبدیل کرده بود.

یزد یکی از پنج استان مهاجرپذیر کشور

از دو دهه پیش، اتفاقاتی در یزد رخ داد که کم‌کم مهاجرت را به پدیده‌ای دو طرفه در این استان تبدیل کرد و حالا یزد یکی از پنج استان مهاجرپذیر کشور به شمار می‌رود.

انتقال آب به یزد و حل شدن مقطعی مشکل آب شرب، توسعه صنایع به ویژه صنایع فولادی، توسعه گلخانه‌ها، افزایش واحدهای صنعتی و رسیدن آنها از ۲۵۰ واحد به ۳ هزار و ۵۰۰ واحد صنعتی، همه و همه سبب شد تا تحولات جدی در طول مدت کمتر از ۲۰ سال در یزد اتفاق بیفتد.

یزد که تا پیش از آن جمعیت جویای کار خود را در چند واحد بزرگ نساجی و کاشی و سرامیک ساماندهی کرده بود و بخش دیگری از مردم نیز در کار کشاورزی و صنایع دستی و مشاغلی از این دست مشغول بودند، حالا با استقرار واحدهای جدید صنعتی، نیاز به نیروی کار داشت.

از آنجا که تعداد زیادی از سرمایه گذاران واحدهای صنعتی نیز سرمایه داران سایر استان‌ها بودند، نیروی کارگری مورد نیاز خود را از استان‌هایشان به یزد آوردند و این آغاز باز شدن باب مهاجرت به استان یزد بود.

وضعیت یزد به شکلی بود که نیروهای بیکار سایر استان‌ها و اغلب کارگران ساده و فاقد تخصص و مهارت، در صورتی که به یزد مهاجرت می‌کردند و جویای کار می‌شدند، دست خالی بر نمی‌گشتند و از برخی استان‌ها نیز به صورت خانوادگی و حتی طایفه‌ای به یزد مهاجرت صورت گرفت.

سختکوشی یزدی‌ها زیر سایه مهاجرت‌ها به حاشیه رفت

این مهاجرت‌ها به تدریج فرهنگ کار را در یزد تغییر داد و از نیمه‌های دهه ۸۰، یزدی‌ها که به کار و سختکوشی شهرت داشتند دیگر حاضر به کار در کارخانه‌ها نبودند و به نوعی فرهنگ کار در یزد دستخوش تغییر شد و این شرایط در میان جوانان تحصیلکرده، کمی پررنگ‌تر مشاهده شد.

عضو هیئت علمی دانشگاه یزد در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به آمار مهاجرت به استان یزد عنوان کرد: بین سال‌های ۹۰ تا ۹۵ بیش از ۶۰ هزار نفر به استان یزد مهاجرت کرده‌اند که نزدیک به ۲۰ هزار نفر از آنها مهاجران روستاها به مرکز استان یا مرکز شهرستان‌ها و ۴۰ هزار نفر نیز مهاجران سایر استان‌ها بوده‌اند. بین سال‌های ۹۰ تا ۹۵ بیش از ۶۰ هزار نفر به استان یزد مهاجرت کرده‌اند که نزدیک به ۲۰ هزار نفر از آنها مهاجران روستاها به مرکز استان یا مرکز شهرستان‌ها و ۴۰ هزار نفر نیز مهاجران سایر استان‌ها بوده‌اند

منوچهر علی‌نژاد بیان کرد: آمارها نشان می‌دهد که ۸۰ درصد این افراد در رده سنی ۱۵ تا ۶۴ سال و متقاضی شغل و جویای کار هستند و اغلب آنها در کارخانه‌ها و واحدهای صنعتی استان پذیرش شده‌اند.

وی عنوان کرد: بیش از نیمی از این جمعیت مهاجر وارد شهرستان یزد شده‌اند و پس از آن شهرستان‌های اردکان، میبد و اشکذر با تفاوت بسیار زیادی از شهرستان یزد به ترتیب رده‌های دوم تا چهارم را در پذیرش مهاجران استان به خود اختصاص داده‌اند.

علی‌نژاد یادآور شد: این مهاجرت‌ها در برخی موارد نیز سبب به هم خوردن ترکیب جنسیتی در شهرستان‌ها شده به نحوی که اکنون در شهرستانی مانند اردکان به ازای هر ۱۰۰ زن، ۱۰۴ مرد زندگی می‌کنند و دلیل این امر، مهاجرت مردان مجرد به این شهرستان است.

گرچه واحدهای صنعتی یزد توانسته‌اند بخش قابل‌توجهی از جمعیت جویای کار استان یزد و سایر استان‌ها را پوشش دهند اما اکنون تحلیل آماری افراد جویای کار در یزد قابل‌تأمل است به‌نحوی‌که زنان و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی، ۷۰ درصد بیکاران استان یزد را تشکیل می‌دهند.

این افراد که متأسفانه بخشی از آن‌ها نیز دارای هیچ تخصص و مهارت ویژه‌ای هم نیستند، حاضر به کار در کارخانه‌ها و واحدهای تولیدی نیستند و این امر نرخ بیکاری استان را افزایش داده است.

صرف‌نظر از نیروهای تحصیل‌کرده فاقد مهارت، بخشی از تحصیل‌کرده‌ها افراد نخبه‌ای هستند که صنعت نتوانسته جایی در خود برای آن‌ها باز کند به همین دلیل نخبگان مهاجرت به شهرهای بزرگ ازجمله تهران، اصفهان و خراسان رضوی را انتخاب کرده‌اند و برخی از آن‌ها نیز حتی به خارج از کشور هجرت کرده‌اند.

این شیوه مهاجرت تبعات سنگین فرهنگی برای یزد به دنبال داشته و علاوه بر اینکه بافت جمعیت و اصالت فرهنگی یزد را تحت تأثیر قرار داده، بسیاری از آسیب‌های اجتماعی ازجمله طلاق و اعتیاد را نیز به دنبال داشته است.

نماینده مردم یزد و اشکذر در مجلس شورای اسلامی نیز در این زمینه به خبرنگار مهر گفت: توسعه صنعتی در یزد یکی از الزامات اساسی است اما اینکه این توسعه بدون کار کارشناسی و بدون سند آمایش به جریان افتاده است، تبعات به دنبال داشته که تا سال‌های سال با آن‌ها دست‌به‌گریبان خواهیم بود.

جای خالی صنایع دانش بنیان در توسعه صنعتی یزد

محمدصالح جوکار بیان کرد: البته ما نیز بر این باوریم که فرهنگ کار در استان یزد تغییر کرده و اغلب جوانانی که تحصیلات دانشگاهی دارند، تمایل به کارهای اداری و به اصطلاح پشت میزنشینی دارند اما واقعیت این است که توسعه صنعتی یزد به شکلی نبوده که بتواند جوانان نخبه و تحصیلکرده را نیز زیر پوشش قرار دهد.

وی تأکید کرد: در شرایطی که یزد به لحاظ زیرساخت‌ها برای توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان آماده بود، تمرکز بر صنایع فولادی و کاشی و سرامیک و … بود و این امر تبعات بسیاری به دنبال داشت که یکی از آن‌ها مهاجرت‌های بی‌رویه افراد فاقد تخصص و نیروی کار ساده و همچنین مهاجرت نخبگان و تحصیل‌کرده‌ها است.

جوکار تصریح کرد: البته این مدل توسعه صنعتی، تبعات دیگری ازجمله آلایندگی هوا را نیز به دنبال داشته و به نظر می‌رسد گرچه یزد به لحاظ اقتصادی در جایگاه بهتری نسبت به قبل قرارگرفته اما مردم بومی این استان آن‌گونه که باید، از مزایای این صنایع بهره‌مند نشده‌اند.

برخی صنایع یک طرفه از مزایای یزد منتفع شده‌اند

وی با بیان اینکه بحث ایجاد شغل یک وجه ماجراست، عنوان کرد: اکنون بسیاری از واحدهای صنعتی و معدنی که در یزد مشغول به کار هستند و منابع این استان را استفاده و هوا را آلوده می‌کنند، حتی حساب‌های بانکی خود را به یزد انتقال نداده‌اند و مالیات آن‌ها نیز در یزد پرداخت نمی‌شود بنابراین به جرأت می‌توان گفت که برخی صنایع یک‌طرفه از مزایای یزد منتفع شده‌اند و حتی نتوانسته‌اند نیاز یزدی‌ها در بحث اشتغال را پاسخ دهند و نه‌تنها این نیاز پاسخ داده نشده، بلکه به ازای آن جمعیتی از سایر استان‌ها را وارد یزد کرده‌اند و تبعات فرهنگی برای این استان به دنبال داشته‌اند.

جوکار افزود: تنها راهکاری که با عملیاتی شدن آن می‌توان نخبگان یزد را حفظ و برای تحصیل‌کرده‌ها شغل ایجاد کرد، از آلایندگی هوا کاست و به مهاجرت‌های بی‌رویه پایان داد، توسعه صنایع دانش‌بنیان است.

اگر این مهم محقق شود شاید صنعت این بار فرش قرمزی برای نخبگان بگستراند و ترکیب جنسیتی، فرهنگی و تحصیلی جمعیت موجود در استان، اتفاقات بهتری را هم در حوزه اقتصاد و هم در حوزه فرهنگی و اجتماعی رقم بزند.