رژه نیروی هوایی ارتش تنها با پنج فروند جنگنده!

 رژه نیروی هوایی ارتش تنها با پنج فروند جنگنده!

از ساعت ۸:۳۰ تا ۹:۳۰ به‌ وقت محلی صبح دوشنبه، ۲۹ فروردین ۱۴۰۱، نیروهای چهارگانه ارتش جمهوری اسلامی ایران در رژه‌ روز ارتش در جنوب تهران شرکت کردند. در این رژه، هوانیروز ارتش همچون سال‌های گذشته با ۵۱ فروند هلی‌کوپتر متشکل از هلی‌کوپترهای تهاجمی ای‌اچ-۱جی اینترنشنال کبرا، هجومی بل ۲۱۴آ اصفهان و آگوستا بل ۲۰۵آ، شناسایی/آموزشی آگوستا بل ۲۰۶آ و ترابری سی‌اچ-۴۷سی شینوک شرکت داشت؛ اما سهم نیروی هوایی ارتش از این رژه تنها پنج فروند هواپیمای جنگنده بود که آن را به کوچک‌ترین رژه پروازی این نیرو در عمر ۹۸ ساله آن تبدیل کرد.

این رژه پنج فروندی به رهبری یک فروند هواپیمای جنگنده اف-۵اف تایگر۲ (F-5F Tiger II) ۴۶ ساله با شماره سریال ۷۱۶۴-۳ صورت گرفت؛ جنگنده‌ای که فرمانده نیروی هوایی ارتش به‌دروغ آن را بومی و از نوع کوثر معرفی کرد. سایر جنگنده‌ها عبارت بودند از یک فروند یک فروند جنگنده اف-۵ئی دوسکانه موسوم به صاعقه، یک فروند جنگنده رهگیر میگ-۲۹ یوبی (نسخه آموزشی)، یک فروند جنگنده بمب‌افکن اف-۴ئی فانتوم ۲ و یک فروند جنگنده رهگیر اف-۱۴آ تامکت.

از سال ۱۳۵۸، روز ۲۹ فروردین در جمهوری اسلامی ایران به نام روز ارتش نامیده می‌شود و نیروی هوایی ارتش و هوانیروز (هواپیمایی نیروی زمینی) در این روز با هواپیماها و هلی‌کوپترهای خود در رژه سالیانه ارتش در تهران شرکت می‌کنند. کاهش شمار هواگردهای عملیاتی، بودجه محدود و آمادگی پروازی پایین خلبانان سبب شد تا رفته‌رفته از شمار هواگردهای شرکت‌کننده نیروی هوایی ارتش در این رژه‌ها کاسته شود.

تا سال ۱۳۹۸، به‌جز یک مورد، نیروی هوایی ارتش و هوانیروز همه سال رژه‌های پروازی خود را به این مناسبت برگزار می‌کردند؛ اما شیوع کرونا سبب شد تا این رژه‌ها در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ برگزار نشوند و اینک در سال ۱۴۰۱، پس از دو سال وقفه، نیروی هوایی ارتش و هوانیروز بار دیگر به مناسبت روز ارتش در رژه‌های پروازی بر فراز تهران شرکت کردند.

در سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۷ نیروی هوایی ارتش رژه‌های خود را با شرکت ۲۴ تا ۳۳ فروند هواپیما برگزار کرد؛ اما در سال ۱۳۹۸ و در آخرین رژه پروازی آن پیش از همه‌گیری کرونا، تنها ۱۰ فروند از ۳۴ فروند هواپیمایی که در نظر گرفته شده بودند، در رژه روز ارتش شرکت کردند که دلیل آن بدی هوا و ناتوانی خلبانان در شرکت در تمرین‌های پیش از رژه اعلام شد.

برخلاف ۲۹ فروردین ۱۳۹۸، صبح دوشنبه نه‌تنها محدودیت دید یا شرایط بد جوی بر تهران حکم‌فرما نبود، بلکه آسمان آفتابی شرایطی ایده‌آل را برای اجرای هرگونه رژه پروازی فراهم کرده بود. با وجود این، نیروی هوایی ارتش تنها با پنج فروند هواپیمای جنگنده در این رژه شرکت کرد که ناتوانی این نیرو در آماده‌سازی تعداد بیشتری از هواپیماهای جنگنده و خلبانانشان برای شرکت در رژه‌های پروازی را نشان می‌داد.

چرا در رژه روز ارتش، به جای جنگنده بومی کوثر، یک اف-۵اف ۴۶ ساله پرواز کرد؟

سرتیپ حمید واحدی، فرمانده نیروی هوایی ارتش، در جریان تمرین خلبانان نیروی هوایی ارتش برای شرکت در رژه که در تاریخ ۲۶ فروردین برگزار شد، خبر داد که رهبری دسته پروازی نیروی هوایی ارتش در رژه روز ۲۹ فروردین ۱۴۰۱ به عهده یک فروند جنگنده کاملا بومی و ساخت ایران به نام کوثر است؛ اما فیلم‌ها و تصاویری که روابط عمومی ارتش منتشر کرد، حکایت از این داشت که جنگنده موردنظر در حقیقت یک فروند اف-۵اف تایگر۲ نیروی هوایی ارتش است که در سال ۱۳۵۶ تحویل شده و شماره سریال آن ۷۱۶۴-۳ است.

شرکت هسا (هواپیماسازی ایران) این جنگنده را طی پروژه کوثر ارتقا داد و برخلاف نخستین هواپیمای پروژه کوثر که یک فروند اف-۵اف دارای بدنه کاملا ساخت ایران بود، بدنه آن در ایالات متحده آمریکا ساخته‌ شده است.

به درخواست مقام‌های نیروی هوایی ارتش، شرکت هسا شماره سریال ۷۱۶۴-۳ را از روی بدنه‌ این جنگنده ارتقایافته پاک کرد تا مانع از افشای سن ۴۶ ساله آن شود و بتواند در جریان رژه روز ۲۹ فروردین ماه ۱۴۰۱، آن را به جای اف-۵ اف بومی ساخت ایران برای نیروی هوایی ارتش معرفی کند.

نخستین و تنها جنگنده اف-۵اف پروژه کوثر به شماره ۷۴۰۰-۳ که دارای بدنه‌ای ساخت مجتمع صنعتی اوج نیروی هوایی ارتش است، هم‌اکنون به علت ناایمن شناخته شدن صندلی‌های پران سریر آن به همراه یک اف-۵اف ارتقایافته در جریان این پروژه یعنی هواپیمای شماره ۷۱۸۰-۳ در تاسیسات شرکت هسا زمینگیرند تا برای جایگزین‌سازی صندلی‌های پران ناایمن و غیراستاندارد آن که در حقیقت نسخه‌ای تغییریافته از صندلی‌های پران روسی کا-۳۶دی‌ام زوزدا است، راه‌حلی پیدا شود.

صندلی‌های پران غیراستاندارد سریر که شرکت هسا روی شش فروند هواپیمای آموزشی اف-۵بی سیمرغ نیز تعبیه کرد، در تاریخ یازدهم خرداد ۱۴۰۰، جان دو خلبان نیروی هوایی ارتش را گرفتند. در آن تاریخ، استاد خلبان سرگرد کیانوش بساطی و دانشجوی او، ستوان حسین نامنی، در یکی از آشیانه‌های بتنی پایگاه چهارم شکاری تاکتیکی برادران وحدتی در حال بررسی اتصالی در سامانه برق هواپیمایشان بودند که پس از استارت موتورهای هواپیمای اف-۵ بی، ناگهان به بیرون پرتاب شدند و به سقف برخورد کردند و جان خود را از دست دادند. پس از آن، تمامی اف-۵بی‌های مجهز به صندلی‌های سریر و نیز یک فروند اف-۵اف دو سکانه موسوم به صاعقه ۳ و دو فروند از سه فروند اف-۵ اف پروژه کوثر به شرکت هسا مرجوع و آنجا زمینگیر شدند.

پس از آنکه معاونت بازرسی و ایمنی نهاجا صندلی‌های پران سریر را ناایمن اعلام کرد، پروژه کوثر که در حال ساخت دست‌کم سه فروند اف-۵اف و ارتقا دست‌کم ۶۰ فروند جنگنده اف-۵ئی و اف تایگر۳ نیروی هوایی ارتش بود، موقتا متوقف شد و اینک حمید واحدی، فرمانده نیروی هوایی ارتش، با استفاده از یک اف-۵اف ۴۶ ساله سعی دارد وانمود کند که پروژه کوثر متوقف نشده و این هواپیما در حقیقت نمونه‌ای است که بدنه آن در ایران ساخته‌ شده است.

نگاهی به حضور نیروی هوایی ارتش در رژه‌های روز ارتش در گذشته

از سال ۱۳۵۸ تا سال‌های نهایی دهه ۱۳۷۰، رژه روز ارتش همواره در میدان آزادی (شهیاد سابق) تهران برگزار می‌شد و جنگنده‌های شرکت‌کننده در آن بر فراز جنوب شهر پرواز می‌کردند. بروز یک سانحه هوایی مرگبار ناشی از پرواز هواپیماهای جنگنده بمب‌افکن بر فراز تهران به انتقال محل رژه به بهشت زهرا و مجاورت مقبره روح‌الله خمینی، نخستین رهبر خودکامه رژیم جمهوری اسلامی ایران، منجر شد.

در سال‌های دهه ۱۳۸۰، نیروی هوایی ارتش تلاش کرد تا رژه‌های پروازی را با دست‌کم ۳۰ فروند هواپیمای جنگنده و بمب‌افکن برگزار کند و در آن سه فروند از هر نوع از جنگنده‌های عملیاتی این نیرو در کنار سه فروند هواپیمای ترابری و یک یا دو فروند هواپیمای سوخت‌رسان شرکت می‌کردند. در برخی موارد مثل روز ۲۹ فروردین ۱۳۸۶، نیز شرایط بد جوی به لغو رژه پروازی منجر شد؛ در حالی که خلبانانی که بنا بود در آن شرکت کنند، برای آن تمرین کرده بودند.

با افزایش خطر احتمال حمله هوایی اسرائیل، ایالات متحده آمریکا و متحدان آن به تاسیسات اتمی ایران به دنبال افشای جزئیات برنامه توسعه کلاهک اتمی برای موشک‌های بالیستیک شهاب۳، نیروی هوایی ارتش و هوانیروز ارتش مامور شدند تا رژه هوایی روز ۲۹ فروردین ۱۳۸۷ را باشکوه‌تر از گذشته برگزار کنند.

در جریان آن رژه هوایی، نیروی هوایی ارتش با ۱۳۰ فروند هواپیمای جنگنده، بمب‌افکن، شناسایی ترابری و سوخت‌رسان و هوانیروز با ۱۰۰ فروند هلی‌کوپتر جمع‌شده‌ از پایگاه‌های یکم رزمی، چهارم پشتیبانی عمومی و مرکز آموزش شهید وطن‌پور در رژه شرکت کردند.

افزایش سورتی‌های هواپیماهای جنگنده و بمب‌افکن شرکت‌کننده در این رژه با توجه به فرسودگی عمده آن‌ها درصد بروز سوانح هوایی را افزایش داد تا جایی که در تاریخ ۲۶ فروردین ۱۳۸۷، یک فروند بمب‌افکن ضربتی سوخو-۲۴ام‌کی به علت نقص فنی و اشتباه خلبان روی باند ۲۹ چپ فرودگاه مهرآباد سانحه داد و به‌کلی نابود شد.

در روز ۲۹ فروردین ۱۳۸۸، نیروی هوایی ارتش به علت بدی شرایط جوی نتوانست رژه پروازی خود را اجرا کند؛ بنابراین تصمیم گرفته شد تا رژه‌ای مشابه با ۱۰۰ فروند هواپیما در تاریخ ۳۱ شهریور ۱۳۸۸ برگزار شود؛ رژه‌ای که در جریان آن، تنها هواپیمای هشدار زودهنگام هوابرد نیروی هوایی ارتش، یک فروند ایلیوشین ۷۶ تی‌دی به نام بغداد۲ (پیش‌تر متعلق به نیروی هوایی عراق)، سقوط کرد و تمامی خدمه آن کشته شدند.

به منظور جلوگیری از بروز سوانح هوایی و همچنین فراهم کردن امکان برگزاری رژه‌های پروازی نیروی هوایی ارتش در روز ۲۹ فروردین حتی در شرایط بد جوی، تصمیم گرفته شد تا در سال‌های ۱۳۸۹، ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ تنها ۱۵ فروند هواپیمای جنگنده و بمب‌افکن شرکت داده شوند. در آن سال‌ها، هوانیروز ارتش نیز به جای ۱۰۰ فروند هلی‌کوپتر با ۵۰ فروند و آن هم جمع‌شده از پایگاه چهارم پشتیبانی عمومی و مرکز آموزش وطن‌پور (هر دو مستقر در اصفهان) در این رژه‌ها شرکت کرد.

از سال ۱۳۹۲، شرایط بهبود یافت و همچون سال‌های پایانی دهه ۱۳۷۰ و آغاز دهه ۱۳۸۰، نیروی هوایی ارتش با ۲۴ تا ۳۳ فروند هواپیمای جنگنده، بمب‌افکن، ترابری و سوخت‌رسان در رژه‌های روز ۲۹ فروردین شرکت کرد؛ در حالی که هوانیروز ارتش حضور ۴۵ تا ۵۲ فروندی هلی‌کوپترهای خود در این رژه‌ها را افزایش نداد.

به ترتیب در سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۷، نیروی هوایی ارتش با ۲۴، ۲۷، ۳۰، ۲۵، ۳۳ و ۲۵ فروند هواپیما در این رژه‌ها شرکت کرد. در جریان رژه روز ۲۹ فروردین ۱۳۹۸ نیز نیروی هوایی ارتش بنا داشت ۳۴ فروند هواپیما را بر فراز جنوب تهران به پرواز درآورد اما فراهم نشدن امکان تمرین خلبانان در روزهای قبل از رژه و همچنین بدی شرایط جوی تنها شرایط را برای پرواز ۱۰ فروند هواپیما شامل سه فروند جنگنده رهگیر میگ-۲۹، دو فروند جنگنده اف-۵اف شامل یک نمونه ساخت ایران (کوثر)، دو فروند جنگنده اف-۵ئی دوسکانه موسوم به صاعقه، یک فروند هواپیمای سوخت‌رسان بویینگ ۷۴۷-۱۳۱ اف، یک جنگنده رهگیر اف-۱۴آ تامکت و یک فروند جنگنده بمب‌افکن اف-۴ئی فانتوم۲ فراهم کرد.

در سال‌های پیش از انقلاب، نیروی هوایی شاهنشاهی ایران برای نمایش قدرت دفاعی، تهاجمی و بازدارندگی قابل‌توجه خود به دشمنان منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای ایران رژه‌های پروازی خود را با ۲۵۰ تا ۳۰۰ فروند هواپیمای جنگنده بمب‌افکن و رهگیر و همچنین شمار قابل‌توجهی از هواپیماهای ترابری برگزار می‌کرد. نیرویی که به دنبال وقوع انقلاب یا شورش اسلامی سال ۱۳۵۷، توان رزمی آن تا جایی کاهش یافت که بزرگ‌ترین عملیات آن علیه نیروی هوایی عراق پس از آغاز رسمی جنگ ایران و عراق، با شرکت حدود ۱۵۰ فروند هواپیماهای جنگنده بمب‌افکن و رهگیر انجام شد که البته باز هم تعداد قابل‌توجهی محسوب می‌شد؛ آن هم با وجود حذف نیروی انسانی برجسته و متخصص نیروی هوایی ارتش در رژیم نوپای جمهوری اسلامی.

برگزاری رژه هوایی ارتش تنها با پنج فروند هواپیمای جنگنده به مناسبت روز ارتش در شهر تهران آن هم برای نیروی هوایی ارتش ایران که در سال‌های پیش از انقلاب به مدت سه دهه قدرتمندترین نیروی هوایی خاورمیانه بود، چیزی جز نمایش ضعف و ناتوانی آن در به پرواز درآوردن هواپیماهای جنگنده به تعداد بالا نیست. در ماه‌های اخیر، ضعف گسترده فرماندهی در این نیرو توانایی اجرای عملیاتی ساده چون پرواز گروهی بیش از سه فروند در سطح گردان‌های شکاری را هم از بین برده است.

بابک تقوایی / ایندیپندنت فارسی
 
فیلمها و خبرهای بیشتر در کانال تلگرام پیک ایران