جلوه‌گری آمیزه مذهب و تاریخ در دومین شهر زیارتی خراسان رضوی

 منطقه کاشمر که در متون و منابع کهن از آن به عنوان 'ترشیز' یاد شده به استناد کاوش‌های باستان شناسی از گذشته‌های دور تا اواخر هزاره دوم و اوایل پیش از میلاد مسکونی بوده است.

این شهرستان در ۲۲۸ کیلومتری جنوب غربی مشهد قرار دارد و به واسطه حضور اقوام مختلف از تاریخ و میراث فرهنگی غنی و متنوع برخوردار است که در این نوشتار سعی می‌شود مهمترین جاذبه‌ها و آثار تاریخی این شهر معرفی شود.

هر نقطه از دیار ترشیز از کوه‌های کوهسرخ، تا قلعه چهل دختر و مدرسه علمیه حاج‏ سلطان همه و همه یادگاران تاریخ پرفراز و نشیب این سرزمین است که دیدن آن‌ها در بهار هزار رنگ همراه با استشمام هوای پاک و مرطوب لذت دیگری دارد.

دومین شهر زیارتی خراسان رضوی

شهرستان کاشمر به عنوان دومین شهر زیارتی استان خراسان رضوی پس از مشهد مقدس و چهارمین شهر زیارتی کشور با حافظه تاریخی طولانی و ده‌ها اثر تاریخی و میراث فرهنگی در حکم نمادی از این حافطه بلند، در دل سرزمین پهناور و تاریخی خراسان رضوی به عنوان یکی از شهر‌های هدف گردشگران استان شناخته می‏‌شود.

فراوانی جاذبه‌های طبیعی، گردشگری و تاریخی و فرهنگی در این سرزمین تا به جایی است که موجب شده کاشمر پس از ۲ شهرستان نیشابور و سبزوار، رتبه سوم را در میان هفت شهر هدف گردشگری استان خراسان رضوی به خود اختصاص دهد.

سرسبزی این سرزمین، آب و هوای مطبوع و روی خوش مردمان آن در کنار دیگر جاذبه ‏های تاریخی و گردشگری و تفریحی این شهرستان، می‏ تواند آن را به یکی از مقاصد سفر تبدیل نماید.

شهرستان کاشمر مساحتی در حدود سه و هزار ۳۹۰ کیلومتر مربع از استان خراسان رضوی را به خود اختصاص داده است؛ این شهرستان از غرب با خلیل ‏آباد، از شمال و شمال غربی با نیشابور، سبزوار و بردسکن، از شرق و شمال شرقی با تربت‏ حیدریه و از جنوب و جنوب غربی با گناباد همجوار است.

کاشمر دارای ۲ منطقه کوهستانی کوهسرخ در شمال و ارتفاعات فغان بجستان در جنوب و منطقه ‏ای کویری و خشک در غرب و جنوب و جلگه‏‌ای حاصلخیز در محدوده حومه شهر و قصبات آن است و آب و هوای این شهرستان خشک و نیمه خشک است.

هنر‌های سنتی و صنایع دستی

در مناطق مختلف شهرستان کاشمر مشاغل سنتی و هنر‌های دستی هنوز تا حدودی رواج دارد، اما در میان آن‌ها بافت قالی به ویژه در روستا‌ها از اهمیت بسزایی برخوردار است.

قالی کاشمر به واسطه مرغوبیت در بافت، نقشه و رنگ از قدیم به عنوان یکی از قالی‌های بنام خطه خراسان شناخته می‌شده است، که همچنان این عنوان را در اختیار دارد.

از جمله دیگر مشاغل سنتی شهرستان کاشمر می‌توان به مسگری، نجاری و آهنگری اشاره کرد؛ همچنین گلیم بافی، حصیربافی، گیوه دوزی و بافت قالیچه از صنایع دستی و هنر‌های سنتی مردمان این منطقه است.

آرامگاه شهید سیدحسن مدرس، صاحب ایده جدایی‌ناپذیری سیاست و دیانت

بنای باشکوهی که پیکر شهید مدرس را در میان گرفته در سال ۱۳۶۳ هجری شمسی به جای مقبره کوچک قبلی و در میان باغ وسیع و محصوری ساخته شده است. آیت الله سیدحسن مدرس از سادات طباطبایی قمشه اصفهان و از رجال روحانی و سیاسی دوره مشروطیت بود.

وی در سال ۱۲۸۷ هجری شمسی در یکی از روستا‌های اردستان به دنیا آمد و بعد‌ها به دوره دوم مجلس شورای ملی راه یافت؛ در سال ۱۳۰۷ هجری شمسی به خواف و سپس به کاشمر تبعید شد. این عالم ربانی به دلیل مخالفت‌های علنی و بی پروایی که در مجلس با رضاخان می‌کرد، به دستور وی در سال ۱۳۱۶ شمسی در این شهر به شهادت رسید.

بنای آرامگاه وی از یک گنبد فیروزه‌ای، گنبدخانه مرکزی و چهار ایوان به اسلوب معماری عصر صفوی بنیان گردیده است.

مسجد جامع کاشمر

این بنای زیبا در مرکز شهر واقع شده و به استناد کتیبه آن حدود سال ۱۲۱۳ هجری قمری در روزگار حکمرانی عبدالعلی‌خان و مصطفی‌قلی خان میش‌مست، همزمان با سلطنت فتحعلی شاه قاجار بنا شده است.

مسجد جامع دارای بنایی ساده و با شکوه، صحن، ایوان، شبستان ستون‌دار و غرفه‌های پیرامون صحن است و در اطراف صحن مسجد چندین غرفه آجری ساده و در ضلع جنوبی آن ایوانی با تزیینات مقرنس و ۲ شبستان ستون دار واقع شده است. محراب و ایوان مسجد با کاشی معرق مزین گشته است.

بنای امامزاده سیدمرتضی (ع)

مجموعه ابنیه نوساز واقع در پنج کیلومتری شمال کاشمر به مزار و بقعه سیدمرتضی (ع)، برادر امامزاده سیدحمزه (ع) و حضرت امام رضا (ع) منسوب است.

به استناد تواریخ کهن، وی در سده دوم هجری توسط امویان در همین مکان شهید و به خاک سپرده شده است.

امروزه این آستان مقدس با زیربنای تقریبی ۱۸۰۰ متر مربع دارای بنای اصلی شامل یک ایوان ورودی کاشیکاری شده با ۲ ماذنه در طرفین ایوان و گنبدی فیروزه‌ای رنگ بر فراز آن است. بنای فعلی در سال ۱۳۹۹ هجری قمری توسط واقف خیر مرحوم مهندس فتحی ساخته شده و همه روزه پذیرای خیل زائران سید مرتضی (ع) است.

کاروانسرای حاج کاظم مدرس

این کاروانسرا در خیابان مدرس واقع شده و بنای آن متعلق به اوایل دوران پهلوی است؛ مساحت این مکان در حدود ۳۰۰۰ متر مربع و دارای ۱۲ حجره برای استفاده تجاری است.در منظر رو به خیابان این کاروانسرا فضا‌هایی به صورت انبار و حجره ایجاد شده است.

آبشار و آبگرم معدنی کریز

این پدیده طبیعی در حاشیه جاده آسفالته کریز به ریوش در فاصله ۱۵ کیلومتری شهر ریوش و به فاصله سه کیلومتری روستای کریز از توابع شهرستان کوهسرخ، که پیش از این بخشی در تابعیت شهرستان کاشمر بود، واقع شده و دارای آبگرم معدنی با خاصیت‌های درمانی است.

در حاشیه این مکان نیز دره‌های بسیار با رودخانه‌ای پر آب، چشمه سار‌های آب سرد شیرین و گوارا وجود دارد و به اعتقاد کارشناسان، این آبگرم معدنی از نظر وجود مواد شیمیایی در رتبه بالاتری حتی از آبگرم فردوس قرار دارد.

خرابه‌های ارگ قدیم

در قرون و سده‌های پیش، ترشیز به شکل قلعه‌ای مستحکم با حصار و بارویی نفوذناپذیر، ساکنان خود را از گزند یاغیان و مهاجمان مصون می‌داشت. اگر چه امروزه از آن دژ و ارگ حصین اثر برجای نمانده است، اما خرابه‌های برجای مانده یادآور عظمت این شهر در دوره قاجار است.

این بقایا با بادگیری که پس از ده‌ها سال همچنان بر فراز آن خودنمایی می‌کند، در ضلع شمال غربی میدان مرکزی شهر کاشمر قرار دارد.

قلعه گبر حصار

ویرانه‌های موسوم به قلعه گبر حصار در شمال شرق روستای "خضر بیک" کوهسرخ در حدود ۲۷ کیلومتری شمال غرب ریوش واقع شده و از جمله مناطقی است که از دیرباز مسکن و ماوای اسلاف اهالی کاشمر بوده است.بنابر شواهد، این قلعه از سده دوم تا پنجم هجری مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

باغ مزار

بقعه و بارگاهی که با زیربنای ۲ هزار متر مربع مشتمل بر گنبدخانه، گلدسته‌ها، رواق‌ها و ... در محل باغمزار بنا شده و منسوب به مدفن سیدحمزه بن موسی بن جعفر (ع) است.

براساس شواهد، این مکان در دوران صفویه بنیان شده و در دوره‌های مختلف از جمله در سال‌های اخیر مرمت و کاشی‌کاری و بنا‌هایی به آن افزوده شده است. ساختمان و بارگاه امامزاده مشتمل بر تزییناتی از جمله کاشیکاری، آیینه‌کاری و ...

است که در سال ۱۳۹۹ هجری قمری به این مجموعه الحاق شده است.

یخچال طبیعی بند قرا

در حدود هفت کیلومتری روستای بند قرا از توابع کوهسرخ، یخچال طبیعی و بی نظیری قرار دارد که در تمام فصول سال پر از یخ است؛ تا همین چند سال پیش هنوز اهالی روستا‌های مجاور که از نعمت برق برخوردار نبودند، یخ مورد نیاز تابستن خود را از آن تامین می‌کردند.

همچنین یخدان "فروتقه" از جمله یادمان‌های تاریخی کاشمر است که در ابتدای راه روستایی به همین نام قرار دارد؛ این اثر به عنوان عظیم‌ترین یخدان کاشمر، در دوره قاجار ساخته شده است.

مدرسه علمیه حاج سلطان العلما

از جمله مدارس علمیه شهر کاشمر، بنایی است موسوم به مدرسه حاج سلطان العلما واقع در ابتدای خیابان امام این شهرکه در سال ۱۳۳۰ هجری قمری ساخته شده است.

بنای مدرسه دارای صحن مرکزی است و از چهار طرف توسط حجره‌های ۲ طبقه و ۲ ایوان شمالی و جنوبی محصور شده است؛ فضای معماری مدرسه در مجموع با ایجاد ۴۰ اتاق مخصوص اقامت طلاب، مطبخ، ایوان شمالی و جنوبی، بادگیر، مدرس و ... به عنوان یکی از مدارس علمیه معروف و مطرح کاشمر شناخته می‌شود.

پارک جنگلی سیدمرتضی

در جوار آستان مقدس سیدمرتضی (ع) پارک جنگلی زیبایی به همین نام احداث شده که از سال‌ها پیش و به ویژه از یکی دو دهه گذشته که طرح توسعه مجموعه سیاحتی - زیارتی سیدمرتضی (ع) با امکانات مختلف از قبیل زائرسرا، آشپزخانه، پارک، امکانات سرگرم کننده و بازار به مرحله اجرا درآمده است.

سوغات و ره آورد سفر

در شهرستان کاشمر بخشی از فرآورده‌های صنایع دستی می‌توانند جزو سوغات این شهرستان محسوب شوند که از میان آن‌ها می‌توان به گیوه‌های کاشمری، انواع حصیر‌ها و گلیم‌های الوان اشاره نمود.

مهمترین فرآورده و سوغات کاشمر با توجه به فراوانی باغ‌های انگور در این منطقه، کشمش سبز است که به سراسر ایران صادر شده و پس از آن زعفران نیز که کاشت آن در سالیان اخیر متداول شده، جزو سوغات این شهر به شمار می‌رود.