تفاوت در تعیین روز عید فطر؛ اختلاف فقهی یا سیاسی؟

اختلاف نظر درباره روز دقیق پایان ماه رمضان موضوع تازه‌ای نیست. این اختلاف همواره به خصوص میان علمای شیعه و سنی وجود داشته است به طوری که معمولا در کشورهای با اکثریت شیعه مثل ایران روز عید فطر با سایر کشورهای مسلمان تفاوت دارد.

این اختلاف اما امسال به میان فقهای شیعه هم کشیده شد.

ماجرا از آنجا شروع شد که خبرگزاری شفقنا که به آیت‌الله سیستانی مرجع تقلید شیعیان عراق نزدیک است با انتشار نظر شش تن از فقهای شیعه: صافی گلپایگانی، شبیری زنجانی، وحید خراسانی، صانعی، جوادی آملی و مکارم شیرازی نوشت که این فقها روز دوشنبه پنجم خرداد را عید فطر اعلام کرده‌اند.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

این در حالی است که پیشتر دفتر خامنه‌ای روز یک‌شنبه ۴ خرداد را عید فطر اعلام کرده بود.

آیت‌الله سیستانی نیز پیشتر دوشنبه را عید اعلام کرده بود.

با انتشار این خبر در سایتی که به آیت‌الله سیستانی نزدیک است، حساسیت روی این موضوع بالا گرفت.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

روز یک‌شنبه اما سایت شفقنا با اعلام "خبر فوری" نوشت لحظاتی پیش دفتر آیت‌الله وحید خراسانی اعلام کرد که رویت ماه برای ایشان مسجل شده و بدین ترتیب یکشنبه عید فطر است، یعنی همان نظر خامنه‌ای.

هم‌زمان همین خبر با همین عنوان "خبر فوری" درباره مکارم شیرازی نیز در سایت شفقنا منتشر شد. بدین ترتیب دوتن از علمایی که پیشتر روز دوشنبه را عید اعلام کرده‌بودند نظرشان را تغییر دادند.

پیگرد قانونی؟

طرفداران خامنه‌ای اما باز هم ساکت ننشستند. خبرگزاری فارس روز دوشنبه پنجم خرداد به نقل از یک استاد حوزه علمیه قم نوشت که "شفقنا باید تحت پیگرد قانونی قرار بگیرد".

ابراهیم میرباقری به خبرگزاری فارس گفته است: «درج عبارت "رویت هلال ماه شوال برای حضرت آیت الله مکارم شیرازی ثابت نگردید" محل ایراد نیست و مشکلی ندارد، اما درج عبارت "دوشنبه عید سعید فطر است" نتیجه گیری خبرگزاری است و "جعل نظر مرجع" محسوب می‌شود.»

این استاد علوم دینی سپس اظهار کرده که شاید این رسانه در پی ایجاد اختلاف بین مراجع بوده و حتی از احتمال وجود "اشخاص نفوذی در پشت پرده" سخن گفته است.

میرباقری تصریح کرده که شفقنا باید تحت پیگرد قانونی قرار بگیرد: «خبرگزاری شفقنا باید تحت پیگرد قانونی قرار بگیرد؛ مراجع نیز باید از این خبرگزاری شکایت کنند و همچنین حتی رسانه‌ها و مردم هم با توجه به سردرگمی که این رسانه ایجاد کرده است، می توانند شکایت کنند تا مجدداً این گونه مسائل تکرار نشود.»

خامنه‌ای هم مشکلی با اختلاف نظر ندارد

شفقنا احتمالا با مشاهده این گونه اعتراضات و تهدیدها، نقل قولی از خامنه‌ای را که در دیدار با اعضای مجلس خبرگان رهبری در دوم مهر سال ۱۳۸۸ گفته بود عینا منتشر کرد.

خامنه‌ای در این دیدار درباره تعیین روز عید فطر گفته بود: «به نظر من اینی که ما بگوئیم باید جوری بشود که همه، در یک روز عقیده‌‌ی به عید پیدا کنند، این نشدنی است؛ یعنی طبق مبانی فقهی ما نشدنی است؛ همه‌‌ی فقها بر یک فتوا متفق بشوند؛ خوب، نمیشود. بالاخره یک فقیهی ممکن است پیدا بشود که نظرش چیز دیگری باشد؛ بنابراین اختلاف به وجود خواهد آمد.

"بدین ترتیب دوتن از علمایی که پیشتر روز دوشنبه را عید اعلام کرده‌بودند نظرشان را تغییر دادند.پیگرد قانونی؟طرفداران خامنه‌ای اما باز هم ساکت ننشستند"ما این اختلاف را خیلی بزرگ نکنیم؛ چه اهمیتی دارد؟ چه اشکالی دارد؟»

او در ادامه گفته بود که مسلمانان بسته به این که مقلد چه کسی هستند همان روزی را که او می‌گوید به عنوان عید بپذیرند.

اختلاف در تعیین عید طبیعی است

شفقنا اما به این هم بسنده نکرد و با یکی دیگر از مراجع تقلید شیعه به نام عندلیب همدانی مصاحبه‌ای ترتیب داد که در آن این مرجع تقلید وجود اختلاف بین علما در تعیین روز عید فطر را طبیعی دانسته و گفته است: «مجتهدین طبیعتاً در رؤیت هلال ماه شوال یا سایر مسایل با هم اختلاف رأی پیدا می کنند و این اختلاف رأی مهم نیست. مقلد می‌تواند طبق نظر مرجع خود عمل کند.»

او در پاسخ به پرسشی درباره تغییر نظر دو مرجع پس از اعلام عید فطر گفت: «نظر مراجع تقلید در این مورد تغییر نکرده است. تا شب گذشته برای آن بزرگوار ثابت نشده بود که امروز عید فطر است. به عبارت دیگر براساس گزارشاتی که برای این بزرگواران ارسال شده ایشان اطمینان پیدا نکردند که امروز روز اول ماه شوال است. پس از آن (شاید امروز صبح یا حتی در ساعات آینده) گزارشات جدیدتری به دست ایشان برسد که اثبات کند، امروز عید است.»

این استاد علوم دینی حتی تغییر نظر یک عالم را هم غیرطبیعی ندانسته و گفته است: «حتی اگر مرجع تقلیدی اعلام کند که امروز اول ماه شوال است و بعداً برای او ثابت شود که امروز عید نبوده بلکه سی ام ماه رمضان بوده است، هیچ مشکلی ندارد، بعداً می‌توانند قضای روزه را به جا آورند.»

شفقنا در مطلب دیگری نیز که در این باره و در "پاسخ به پرسش برخی مخاطبان" منتشر کرد، اختلاف نظر در تعیین روز عید فطر را "امری معمول و پذیرفته شده" دانسته و حتی تغییر نظر یک مرجع را هم غیرعادی نداسته است.

شفقنا در این باره نوشته است: «دلیل تغییر نظر برخی از مراجع بزرگوار در شامگاه گذشته تاکنون  فراهم شدن شواهد جدید و کافی برای حلول ماه شوال برای این دسته از مراجع  عظام است.

به این معنی که تا شب قبل شواهد کافی برای اثبات حلول ماه برای ایشان وجود نداشته  اما طی روز جاری شواهد تکمیل شده و حلول ماه بر ایشان ثابت شده است. لذا به رغم این که در شب گذشته اعلام عید نکرده بودند، امروز اعلام عید نمودند.»

این سایت که خود را "خبرگزاری بین‌المللی شیعه" معرفی می‌کند تصریح کرده که خودش دخالتی در تعیین روز عید نداشته و تنها نظر مراجع را منعکس کرده است.

با همه این احوال، کم نیستند کسانی که این اختلافات را نه فقهی بلکه سیاسی می‌دانند. این گمانه شاید از آنجا نشات می‌گیرد که اکثریت کسانی که نظری غیر از نظر خامنه‌ای برای عید فطر دارند در مسائل سیاسی نیز با او اختلاف نظر دارند.

در سال ۸۸ نیز این اختلاف میان اکثر مراجع تقلید از جمله حسینعلی منتظری، یوسف صانعی، لطف‌الله صافی گلپایگانی و عبدالکریم موسوی اردبیلی با خامنه‌ای روی داد. در حالی که  در حالی که رهبر جمهوری اسلامی روز یکشنبه ۲۹ شهریور را عید دانسته بود، این مراجع روز دوشنبه ۳۰ شهریور ۱۳۸۸ را پایان ماه رمضان و خاتمه روزه‌داری اعلام کردند.