آیا دلبستگی جمهوری اسلامی به کودتاگران در آفریقا دائمی است؟

وقوع کودتاهای پی در پی در آفریقا طی سال‌های اخیر، به ویژه در کشورهایی که پیشتر روابط خوبی با غرب داشته‌اند، موجی از خرسندی را در میان حکومت‌های دشمن غرب از جمله جمهوری اسلامی به وجود آورده است.

در تازه‌ترین مورد، ابراهیم رئیسی، رئیس‌ جمهور ایران، روز دوشنبه ۱۳ شهریور در دیدار با وزیر خارجه بورکینافاسو آنچه را «ایستادگی و مقاومت کشورهای آفریقایی در مقابل جریان استعمار» خواند، ستود.

او گفت چنین چیزی «نشانه بیداری، هوشیاری و تشخیص دقیق نیازهای روز از سوی این کشورها» است.

بیشتر در این باره:

توافق کشورهای بلوک غرب آفریقا بر سر تاریخ مداخله نظامی در نیجر

اشاره رئیسی در دیدار با وزیر خارجه بورکینافاسو به «مقاومت در برابر استعمار» در حالی است که این کشور سال گذشته میلادی، صحنه دو کودتا در فاصله هشت ماه بود.

در روز ۲۴ ژانویه سال ۲۰۲۲، راک مارک کریستین کابوره، رئیس‌جمهور وقت بورکینافاسو، از سوی ارتش کنار گذاشته شد و یک سرهنگ ارتش به نام پل-هانری سانداوگو دامبیا خود را رئیس‌جمهور جدید این کشور نامید.

اما او نیز در ۳۰ سپتامبر همان سال، از سوی ارتش برکنار شد و اکنون یک نظامی دیگر به نام ابراهیم ترائوره زمام قدرت در زیمبابوه را در دست دارد و گفته است که انتخابات ریاست جمهوری را در تابستان سال آینده برگزار خواهد کرد.

ارزیابی جمهوری اسلامی و دیگر کشورهای مخالف یا رقیب غرب از کودتای بورکینافاسو و دیگر کودتاهای اخیر، این است که این تحولات به کاهش چشمگیر نفوذ غرب به ویژه فرانسه در آفریقا منجر خواهد شد.

به عنوان نمونه، پس از کودتای هفته گذشته در گابن، خبرگزاری دولتی ایرنا با استقبال از این کودتا در گزارشی کاهش نفوذ فرانسه در آفریقا را نوید داد و تیتر زد: «پایان پدرخواندگی پاریس در قاره سیاه با خاتمه طرح فرانس‌آفریک».

فرانس‌افریک، اصطلاحی منفی است که رسانه‌ها برای نشان دادن نفوذ فرانسه در کشورهای آفریقایی پس از دوران استعمار آن را به کار می‌برند.

اما استقبال جمهوری اسلامی از کودتاهای آفریقا، فقط به این دو کودتا محدود نیست. کودتای گابن، هشتمین کودتا در کشورهای آفریقایی در سه سال گذشته به شمار می‌رود و هر بار که کودتایی رخ داده، به نوعی از آنها استقبال کرده است.

در این میان، اولین کودتا مربوط به کودتای مالی در تابستان سال ۲۰۲۰ است. این کودتا موجب شد که روابط مالی و فرانسه شدیداً آسیب ببیند و نیروهای فرانسوی از مالی خارج شوند.

پس از چندی، حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه جمهوری اسلامی به باماکو، پایتخت مالی رفت و در آنجا با رهبر نظامی مالی گفت‌وگو کرد.

امیرعبداللهیان در باماکو خواستار «تقویت هر چه بیشتر همکاری‌های اقتصادی و تجاری» کشور مالی و جمهوری اسلامی شد.

از زمان کودتای مالی تا کودتای گابن، کشورهای بورکینافاسو، سودان، گینه و تا حدودی چاد هم دچار کودتا و برخی دو بار کودتا شدند.

بیشتر در این باره:

کودتاگران نیجر از مزدوران گروه روسی واگنر کمک خواستند

در حالی که تقریباً همه این کودتاها در فرانسه نگرانی‌هایی را برانگیخت، حکومت‌هایی چون روسیه، چین و جمهوری اسلامی تمام تلاش خود را به کار گرفته‌اند تا از این شرایط آشفته سیاسی، بیشترین بهره را ببرند.

ابراهیم رئیسی در تیرماه امسال سفری به سه کشور آفریقایی زیمبابوه، اوگاندا و کنیا انجام داد و با رهبران این کشورها، چندین توافق‌نامه دوجانبه امضا کرد.

مهم‌ترین هدف جمهوری اسلامی از برقراری این روابط، علاوه بر همکاری‌های نظامی و خرید و فروش تسلیحات، تلاش برای دور زدن تحریم‌های اقتصادی اعمال شده علیه تهران، از طریق این کشورهاست؛ آنچه که خود مقام‌های جمهوری اسلامی از جمله علی خامنه‌ای از آن با افتخار به عنوان «خنثی‌سازی تحریم‌ها» نام می‌برند.

اما کشورهای آفریقایی مختلف به ویژه کشورهایی که به تازگی صحنه کودتا قرار گرفته‌اند، شرایط و سیاست‌های یکسانی ندارند.

مثلاً در گابن، با وجود این که این کشور به مدت دهه‌ها، نماد همکاری‌های نزدیک فرانسه و آفریقا بوده، اما کودتاگران در گابن همچون کودتاگران در نیجر عمل نکردند.

کودتاگران در نیجر خواستار اخراج سفیر فرانسه شدند، در صورتی که در گابن چنین خواسته‌ای دست‌کم تاکنون مطرح نشده است.

با وجود انتقادهایی که در کشورهای آفریقایی درباره حمایت فرانسه از دولت‌های آفریقایی وجود داشته، اما روابط این کشورها با فرانسه به سادگی قابل گسست یا جایگزینی نیست و این موضوع را در درجه اول، خود کودتاگران به خوبی می‌دانند.

به عنوان نمونه، شرکت فرانسوی ارامت که در حوزه معدن فعال است، روز چهارشنبه گذشته و پس از کودتای این کشور، اعلام کرد که فعالیت خود را به تدریج از سر می‌گیرد.

این شرکت بیش از هشت هزار و ۷۰۰ کارمند و کارگر در گابن دارد و ۲۵ درصد ذخایر منگنز جهان را استخراج می‌کند.

بیشتر در این باره:

کودتای نیجر و قدرت‌های اثرگذار؛ آیا روسیه جایگزین فرانسه می‌شود؟

در این شرایط، پاریس معتقد است که برخی کودتاها در کشورهای آفریقایی نه به دلیل احساسات ضدفرانسوی، بلکه ناشی از نزاع‌های درونی قدرت در آن کشورهاست.

به همین دلیل، فرانسه مثلاً در مورد گابن از ماه‌ها پیش تلاش کرده بود که بر تداوم قدرت رئیس‌جمهور آن کشور سرمایه‌گذاری و تأکید نکند.

امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، در سفری که ماه مارس گذشته به پایتخت گابن داشت گفت که به آن کشور نرفته تا روی فرد خاصی سرمایه‌گذاری کند.

همان زمان، بسیاری از تحلیلگران گفتند که این اظهارات به معنی تلاش فرانسه برای اعلام بی‌طرفی در انتخابات آتی گابن است.

با این حال، شعارهای ضدفرانسوی در کشورهایی که سابقه استعمار فرانسه را دارند، به ابزار خوبی به ویژه برای قدرت‌های در حال گذار تبدیل می‌شود.

اما ممکن است در مواردی، به دلیل همان تنیدگی روابط، این شعارها در حد شعار باقی بمانند و فقط حکومت‌هایی همچون جمهوری اسلامی را گمراه کنند.