محتوای شعرها و مرثیه مداحان، رزمندگان را آماده مبارزه می‌کرد

خبرگزاری مهر -گروه دین و آئین- نگار احدپور اقبلاغ: از جلوه‌های معنویت در دفاع مقدس، تضرع، استغاثه و راز و نیاز عارفانه رزمندگان و اشک بر مظلومیت سید شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین (ع) بود. دفاع مقدس، فرصت نمایش خالصانه‌ترین و زیباترین مناجات‌ها را پدید آورد و در کنار نماز و قرآن که یاد خدا را در دل رزمندگان زنده نگاه می‌داشت، ستایشگری برای خاندان اهل بیت (ع) و عزاداری برای شهادت سرور و سالار شهیدان امام حسین (ع) و یاران باوفای ایشان، برای رزمندگان دفاع مقدس انگیزه بخش بود.

به مناسبت هفته دفاع مقدس و سالگرد آغاز جنگ تحمیلی، در گفت‌وگو با محمدرضا سنگری، پژوهشگر دفاع مقدس و عاشورا پژوه، به بررسی نقش مداحان و ذاکران اهل بیت (ع) در روحیه بخشی به رزمندگان و پیروزی‌های ایران اسلامی در ایام دفاع مقدس پرداختیم.

محمدرضا سنگری در گفتگو با خبرنگار مهر، بابیان اینکه در تاریخ جنگ‌های صدر اسلام و اصولاً در تاریخ تمام جنگ‌ها، عوامل و عناصری وجود داشتند که نقش تهییج کننده، برانگیزاننده و حرکت دهنده در میدان جنگ ایفا می‌کردند. گفت: اگر تاریخ اسلام را مطالعه کنیم، گاه زنانی در صحنه جنگ می‌بینیم از جمله «سوده» یا «ذات النطاقین»، که در جنگ صفین حضور داشتند، رجز می‌خواندند و زمینه حرکت نیروها و تحت تأثیر قرار دادن کسانی که ممکن بود صحنه جنگ را ترک کنند و بگریزند را فراهم می‌کردند، البته در سپاه دشمن هم نمونه‌هایی از این دست که نقش تهییجی داشتند و با شعرخوانی و رجزخوانی بر افراد تأثیر می‌گذاشتند، وجود داشت.

روحیه بخشی و تهییج رزمندگان از طریق نوحه‌های حماسی

وی با اشاره به جنگ تحمیلی ایران و عراق، گفت: در عصر ۸ سال دفاع مقدس به گونه‌های مختلفی شاهد این امر بودیم. بخشی از این تأثیرگذاری، مربوط می‌شد به حضور مداحان و ذاکرانی که اشعار حماسی می‌خواندند و از این طریق در بین رزمندگان انگیزه ایجاد می‌کردند، در دوران هشت سال دفاع مقدس اکثر قریب به اتفاق رزمندگان به ذکر و مرثیه‌خوانی حضرت سیدالشهدا (ع) می‌پرداختند.

این شاعر عاشورایی افزود: ذاکران شاخص و برجسته‌ای در دوران دفاع مقدس بودند که در مناطق مختلف عملیاتی حضور می‌یافتند و با مدیحه‌سرایی نقش مؤثری در بالا بردن روحیه رزمندگان برای نبرد با دشمن بعثی ایفا می‌کردند.

ذاکران شاخص و برجسته‌ای در دوران دفاع مقدس بودند که در مناطق مختلف عملیاتی حضور می‌یافتند و با مدیحه‌سرایی نقش مؤثری در بالا بردن روحیه رزمندگان برای نبرد با دشمن بعثی ایفا می‌کردند

سنگری با یادآوری روزهای دفاع مقدس، عنوان کرد: در این بین گاهی اوقات شاعران در کنار مداحان و ذاکرین حضور داشتند، و شعری که سروده می‌شد، بلافاصله در جمع رزمندگان اجرا می‌شد. از مرحوم حبیب الله معلمی، شاعری که بیشتر برای حاج صادق آهنگران شعر می‌سرود، می‌توانیم به عنوان شاخص‌ترین نمونه این امر یاد کنیم.

"خبرگزاری مهر -گروه دین و آئین- نگار احدپور اقبلاغ: از جلوه‌های معنویت در دفاع مقدس، تضرع، استغاثه و راز و نیاز عارفانه رزمندگان و اشک بر مظلومیت سید شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین (ع) بود"خاطرم هست پیش از عملیات، شرایطی را برای سرودن شعر جدید برای شاعران فراهم می‌کردند و پس از آن مداحان و ذاکران اهل بیت (ع) این اشعار را با نوای خود عرضه می‌کردند، رزمندگان با آن سینه می‌زدند، گاهی با مداح همراه شده و اشعار را تکرار می‌کردند، و این اتفاق شور و شعف زائد الوصفی در رزمنده‌ها ایجاد می‌کرد که گرمای آن در عملیات پیش رو خود را نشان می‌داد.

این نویسنده عاشورایی خاطرنشان کرد: محتوای شعرها و مداحی ذاکران، فضای ذهنی و روحی رزمندگان را برای مبارزه آماده می‌کرد و وجود آن‌ها را با الگوها و اسوه‌های لشکر امام حسین (ع) پیوند می‌داد.

سنگری در ادامه تصریح کرد: زمانی که مداحان از امام حسین (ع)، حضرت علی‌اکبر (ع) و حضرت قاسم (ع) سخن می‌گفتند، الگوهای مثبتی در ذهن رزمندگان شکل می‌گرفت و از لحاظ روحی تقویت می‌شدند و سعی می‌کردند خودشان را با این الگوها تطبیق دهند.

حضرت سیدالشهدا (ع)، الگوی رزمندگان اسلام

این پژوهشگر حوزه عاشورا افزود: استواری، ثابت قدم بودن و سرمشق گرفتن از اسوه بی نظیر تاریخ، حضرت سیدالشهدا (ع) در این سروده‌ها وجود داشت، این سروده‌ها، بیشتر وجه حماسی داشتند و وجه تراژیک آنها کمرنگ‌تر بود. بدین معنی که غم و اندوه و مرثیه سرایی و سوگواری در آنها کمتر به چشم می‌خورد.

وی در این بخش از گفت‌وگو با نقل قولی از آقای آهنگران، عنوان کرد: ایشان چند سروده در توصیف نحوه شهادت رزمندگان اسلام، و جدا شدن سر و دست‌ها از بدن‌های مطهر شهدا داشتند، اما به ایشان اعلام شد که حضرت امام (ره) فرمودند، اینگونه اشعار را به کار نگیرید و بیشتر به همان بُعد حماسی و تهییجی بپردازید.

وی تصریح کرد: این اقدام ذاکران و مداحان به چند جهت بر رزمندگان تأثیرگذار بود، اول اینکه خود آنها در جنگ حضور داشتند، یعنی رزمنده‌ها، حضور مداحان را در جبهه‌های جنگ، پا به پای خودشان شاهد بودند و این امر تأثیر گذاری و پذیرش اشعار را افزایش می‌داد. دوم صدق و صفایی که در این رفتارها به چشم می‌خورد، چه رفتار مداحان و چه مخاطبین آنها باعث می‌شد، این سروده‌ها جذب جان و روان آنها شود و سومین عامل تأثیرگذار محتوای هیجان برانگیز و حماسی اشعار بود.

حضور مداحان، عامل تأثیر گذار در پیروزی‌های رزمندگان

سنگری در ادامه تصریح کرد: گاهی اوقات رزمنده‌ها را می‌دیدیم که در حال زمزمه نوحه‌ها هستند، و همین زمزمه باعث می‌شد، این سروده‌ها و اشعار در جان آنها نفوذ کند، نکته شیرین دیگر اینکه خود رزمنده‌ها، گاهی اوقات این اشعار و نوحه‌ها را دستکاری می‌کردند و چون روحیه طنز و مطایبه در میان بچه‌های جبهه بود، با تغییرات اندکی که در این سروده‌ها ایجاد می‌کردند، وجد و شور و نشاط خاصی در آنها ایجاد می‌شد و اثر آن را در فتح و پیروزی رزمندگان می‌دیدیم.

وی از آقایان آهنگران، فخری، مداح روشندل مرحوم حاج عبدالرضا دزفولیان، حسین جوکار، سیدمحمد امام، آقای نبوی و سعید حدادیان به عنوان مداحان شاخص حاضر در جبهه‌ها یاد و خاطرنشان کرد: شخصی به اسم شیرعلی اهل شیراز با نوای خوش در جبهه مداحی می‌کرد و بعدها سر از بدنش جدا و به شهادت رسید و شگفت اینکه پیش از شهادتش، قبر خودش را فراهم کرده بود و وقتی بچه‌ها گفتند این قبر برای تو کوچک است، رو به بچه‌ها گفت؛ من بی سر برمی‌گردم.

وی در پایان گفت: بخش وسیعی از موفقیت‌های ما در دفاع مقدس رهاورد حضور ذاکرانی بود که در جبهه‌ها حضور داشتند.