تهدیدها و فرصت‌های اقتصادی ناشی از تغییرات اقلیمی

بی بی سی فارسی

بی بی سی فارسی - ۲۶ آبان ۱۴۰۰

بهرنگ تاج‌دین
بی‌بی‌سی

۷ ساعت پیشبرای پخش این فایل لطفا جاوا اسکریپت را فعال یا از یک مرورگر دیگر استفاده کنید.توضیح ویدئو،

تهدیدها و فرصت‌های اقتصادی تغییرات اقلیمی

خشکسالی‌های طولانی‌تر، آتش‌سوزی‌های گسترده‌تر، سیل‌های بیشتر، و طوفان‌های سهمگین‌تر، همه این‌ها ارمغان شوم گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی است. پدیده‌ای که به گفته دانشمندان، مقصر اصلی‌اش خود ما انسان‌ها هستیم و قرن‌ها سوزاندن سوخت‌های فسیلی و انتشار گازهای گلخانه‌ای.

ولی تغییرات اقلیمی تنها به محیط زیست آسیب نمی‌زند، اقتصاد هم ضربه می‌خورد.

مؤسسه تحقیقاتی 'سوئیس ره' تخمین زده که اگر دمای زمین تا سال ۲۰۵۰ به طور متوسط ۳.۲ درجه سلسیوس (نسبت به پیش از انقلاب صنعتی) افزایش پیدا کند، حدود ۱۸ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان از بین می‌رود.

طبق این مطالعه، حتی اگر بتوان میزان افزایش دما را به دو درجه سلسیوس محدود کرد، باز هم تولید ناخالص داخلی جهان در ۳۰ سال آینده ۱۱ درصد پایین می‌آید.

به گفته این پژوهشگران، حتی در این شرایط هم گرمایش زمین تولید ناخالص داخلی کشورهای خاورمیانه، آسیا و آفریقا را به طور متوسط حدود ۱۴ درصد کم می‌کند، در صورتی که میزان ضربه به اقتصاد کشورهای اروپا و آمریکای شمالی حدود هفت درصد برآورد شده است.

در مقایسه اگر انسان بتواند گرمایش زمین را تا سال ۲۰۵۰ به ۱.۵ درجه محدود نگه دارد، اقتصاد جهان تنها حدود چهار درصد آسیب می‌بیند.

نشست اقلیمی گلاسگو؛ کشورهای جهان بر سر پیمانی جدید به توافق رسیدند
تغییرات اقلیمی؛ طبق گزارشی تازه جهان به سمت افزایش دمای ۲.۴ درجه پیش می‌رود
تغییرات اقلیمی چیست؟ یک راهنمای واقعا ساده

منبع تصویر،

Getty Images

توضیح تصویر،

بعضی از پمپ‌بنزین‌ها حالا خودروهای برقی را هم شارژ می‌کنند

نیمه پر لیوان

همان طور که تغییرات اقلیمی آینده اقتصاد جهان را تهدید می‌کند، تلاش برای حرکت به سوی انرژی‌های تجدیدپذیر و توسعه پایدار، فرصت‌های اقتصادی کم‌نظیری را هم پدید می‌آورد.

بعضی از پمپ‌بنزین‌ها جای خوبی برای دیدن هم‌زمان این چالش‌ها و فرصت‌ها هستند.

از یک سو، برای کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی باید تولید خودروهای بنزینی و دیزل را متوقف کرد که این می‌تواند کار پمپ‌بنزین‌ها را کساد کند.

از طرف دیگر با حرکت خودروسازان به سوی تولید خودروهای برقی، بازار جدیدی برای شارژ باتری این خودروها ایجاد شده است؛ بازاری که همین حالا هم بعضی پمپ‌بنزین‌ها وارد آن شده‌اند و حالا علاوه بر سوخت‌رسانی، جایگاه شارژ سریع خودروهای برقی هم هستند.

سرمایه‌گذاری روی این فناوری‌ها می‌تواند بسیار سودمند هم باشد. ارزش کل سهام شرکت تسلا - که پارسال تنها حدود نیم میلیون دستگاه خودروی برقی تولید کرد - چند وقتی است به بیش از هزار میلیارد دلار رسیده است؛ بیشتر از مجموع ارزش ۱۰ خودروساز بزرگ دنیا روی هم.

منبع تصویر،

Reuters

زنده نگه داشتن ۱.۵ درجه

برای مهار تغییرات اقلیمی، دنیا باید به وضعیت 'کربن صفر' (یا 'صفر خالص') برسد؛ حالتی که میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای از جمله دی‌اکسید کربن با مقداری که در طبیعت (مثلاً گیاهان) یا با روش‌های دیگر جذب می‌شود، برابر است و در نتیجه غلظت دی‌اکسید کربن در جو بالا نمی‌رود.

اندیشکده‌ای بین‌المللی به نام 'کمیسیون گذار انرژی' در گزارشی گفته با فناوری‌های موجود هم می‌شود به این هدف رسید.

طبق گزارش 'زنده نگه داشتن ۱.۵ درجه' دستیابی به این هدف شش پیش‌نیاز دارد:

کربن‌زدایی از تولید برق و حذف نیروگاه‌های زغال‌سنگی تا سال ۲۰۳۰
توقف روند جنگل‌زدایی و تسریع بازیابی جنگل‌ها
کاهش ۶۰ درصدی انتشار متان از سوخت‌های فسیلی و کاهش ۳۰ درصدی میزان متان تولیدی کشاورزی و مدیریت زباله‌ها
تسریع برقی کردن حمل‌ونقل جاده‌ای و ممنوعیت فروش خودروهای سبک با موتور احتراق داخلی
تسریع کربن‌زدایی از خانه‌ها، صنایع سنگین و حمل‌ونقل بار
نیز تمرکز روی افزایش بهره‌وری منابع و انرژی

آیتا کتلبرا، نایب‌رئیس 'کمیسیون گذار انرژی' به بی‌بی‌سی فارسی گفت برای رسیدن به اقتصاد 'کربن صفر' باید تا سال ۲۰۵۰ سه تغییر اصلی اتفاق بیفتد: 'اول کاهش مصرف انرژی با افزایش بهره‌وری و طراحی محصولات قابل بازیافت برای کاهش مصرف مواد اولیه است. کار دوم، افزایش تولید برق پاک ارزان‌قیمت است. این یعنی ساخت نیروگاه‌های بادی و خورشیدی که ارزان‌ترین راه‌های تولید برق بدون مصرف کربن هستند.

"این یعنی ساخت نیروگاه‌های بادی و خورشیدی که ارزان‌ترین راه‌های تولید برق بدون مصرف کربن هستند"کار سوم استفاده از این برق پاک در همه بخش‌های اقتصاد است.'

هزینه مهار تغییرات اقلیمی

از پادکست رد شوید و به خواندن ادامه دهیدپادکستبه عبارت دیگر

گفتگو با چهره‌های سیاسی، هنری و ادبی از تلویزیون فارسی بی بی سی.

برنامه ها

پایان پادکست

در سال ۲۰۲۰، شصت درصد برق دنیا با سوزاندن سوخت‌های فسیلی از جمله زغال‌سنگ، گاز طبیعی و نفت تولید شد و انرژی‌های تجدیدپذیر، تنها حدود یک چهارم مصرف جهانی برق را تأمین کردند.

چالش اساسی برای صنعت برق دنیا، تنها جایگزین کردن نیروگاه‌های گازی و زغال‌سنگی نیست، بلکه با حذف سوخت‌های فسیلی از حمل‌ونقل زمینی و دریایی، و نیز صنایعی نظیر فولاد و سیمان، انتظار می‌رود تا سال ۲۰۵۰ مصرف جهانی برق پنج برابر شود.

برای رسیدن به 'کربن صفر' علاوه بر حذف سوخت‌های فسیلی، بخش‌های دیگری از اقتصاد جهان هم باید تغییر کنند.

اثر گلخانه‌ای گاز متان بین ۳۰ تا ۸۰ برابر دی‌اکسید کربن است و گمان می‌رود یک چهارم گرمایش زمین تا کنون به دلیل انتشار این گاز باشد.

علاوه بر درز این گاز از شبکه‌های تولید، توزیع و مصرف سوخت‌های فسیلی، کشاورزی، دامداری و مدیریت زباله هم نقش مهمی در تولید آن دارند.

باورش سخت است؛ ولی سیستم گوارشی دام‌هایی مانند گاو و گوسفند، و نیز فرآیند تجزیه بی‌هوازی در تولید برنج و بعضی محصولات دیگر سهم قابل توجهی از تولید متان را به خود اختصاص داده‌اند و مهار گرمایش زمین بدون توجه به چنین حوزه‌هایی غیر ممکن است.

'کمیسیون گذار انرژی' که با حمایت بعضی از بزرگ‌ترین شرکت‌های انرژی دنیا شکل گرفته - تخمین زده که برای رسیدن به 'کربن صفر' تا سال ۲۰۵۰، به هزار تا دو هزار میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در سال نیاز است.

به گفته آیتا کتلبرا، نایب‌رئیس این اندیشکده، اگرچه این رقم بزرگی به نظر می‌رسد، 'ولی در مقایسه با کل سرمایه‌گذاری سالانه در اقتصاد دنیا، عدد نسبتاً کوچکی است. این رقم در طول ۳۰ سال آینده معادل ۱.۵ درصد تولید ناخالص داخلی کل جهان است.'

فرصت و تهدید برای کشورهای نفت‌خیز

بعضی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان سوخت‌های فسیلی، جزو بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان آن‌ها و در نتیجه منابع اصلی انتشار گازهای گلخانه‌ای هم هستند.

طبق برآورد 'پروژه جهانی کربن' ایران پس از چین، آمریکا، هند، روسیه و ژاپن، مقام ششم را در زمینه میزان تولید دی‌اکسید کربن دارد.

حرکت جهانی به سوی حذف سوخت‌های فسیلی، می‌تواند در میان‌مدت و درازمدت، تقاضا برای نفت و گاز را کاهش بدهد و منبع اصلی درآمد کشورهای نفت‌خیز خاورمیانه را از بین ببرد.

به گفته خانم کتلبرا، طلای سیاه، تنها ثروت این کشورها نیست: 'خبر خوب برای خیلی از کشورهای خاورمیانه، کیفیت بالای منابع بادی و خورشیدی‌شان است. آن‌ها این فرصت عالی را دارند که با سرمایه‌گذاری روی تولید برق بادی و خورشیدیِ ارزان‌قیمت، این انرژی را از طریق کابل‌های فشارقوی برق، یا با تبدیلش به هیدروژن سبز و آمونیاک، به سراسر دنیا صادر کنند.'

هیدروژن سبز به هیدروژنی می‌گویند با الکترولیز آب با استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر تولید می‌شود، و می‌تواند در بعضی جاها جایگزین گاز طبیعی شود.

آمونیاک هم یکی از گزینه‌های جایگزینی گازوئیل به عنوان سوخت کشتی‌های باری است.

منبع تصویر،

Getty Images

توضیح تصویر،

نمای هوایی نیروگاه خورشیدی «نور» در مراکش

مراکش در شمال آفریقا یکی از کشورهایی است که روی این حرکت به سوی انرژی‌های تجدیدپذیر حساب ویژه‌ای باز کرده است.

این کشور در سال‌های اخیر شاهد سرمایه‌گذاری قابل توجهی روی ساخت مزرعه‌های عظیم خورشیدی در دل صحرایش بوده و قصد دارد در سال ۲۰۲۹ با کابل‌های زیر دریا، ۳۶۰۰ مگاوات برق به بریتانیا صادر کند.

خودکرده را تدبیر نیست؟

اگرچه انسان مقصر اصلی گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی است، ولی مشخص است که ادامه این روند اجتناب‌ناپذیر نیست.

اگرچه برای مهار این پدیده به ارقام سرسام‌آوری نیاز است، ولی بسیاری از فعالان معتقدند با تغییر سیاست‌های دولت‌ها، حذف تدریجی یارانه سوخت‌های فسیلی، و جایگزینی آن‌ها با مشوق‌هایی برای انرژی‌های تجدیدپذیر و صنایع دوستدار محیط زیست می‌توان بار بیشتر سرمایه‌گذاری لازم را به بخش خصوصی سپرد.

بی‌توجهی به تغییرات اقلیمی و ادامه روند فعلی تنها برای اقتصاد ضرر ندارد. بلکه همان‌طور که دیوید اتنبورو مجری کهنه‌کار مستندهای حیات‌وحش بی‌بی‌سی (از مجموعه راز بقا گرفته تا سیاره آبی) در اجلاس اخیر تغییرات اقلیمی سازمان ملل در گلاسگو گفت: 'اگر کاری نکنیم، باید آماده نابودی تمدن‌هایمان باشیم.'