نشست بغداد ۲ در اردن؛ تحولی در روابط ایران و عربستان رخ خواهد داد؟

بین الملل تابناک: اردن روز سه‌شنبه در کرانه بحرالمیت میزبان کنفرانس «بغداد ۲» با دو مهمان جدید یعنی بحرین و عمان در کنار مصر، عربستان، امارات، قطر، ترکیه، ایران، فرانسه و البته عراق است.

در همین رابطه، الشرق الاوسط گزارش داد: با اینکه دعوت‌ها از امان انجام شده، تنظیم و برنامه‌ریزی کنفرانس با بغداد و پاریس بوده است.

منابع دیپلماتیک عربی در پاریس تأکید کردند که فرانسه به شدت فشار آورده تا این کنفرانس پیش از پایان سال جاری میلادی برگزار شود. علت تأخیر پیش آمده در برگزاری این کنفرانس، مسائل داخلی عراق و تأخیر در تشکیل دولت و انتخاب رئیس جمهور این کشور بود؛ نه پاریس و نه بغداد توضیحی درباره  دعوت نکردن از لبنان ندادند.

منابع فرانسوی تأکید کردند که این کنفرانس در دو مرحله برگزار می‌شود؛ نخست کنفرانس علنی و سپس یک جلسه پشت درهای بسته و افزودند که اهداف این کنفرانس تفاوتی با نسخه اولش ندارد: کمک به امنیت و ثبات و شکوفایی عراق و نیز بررسی مسائل مهم منطقه‌ای که عراق در قلب آن جای دارد.

از سوی دیگر، منابع آگاه عربی به نشریه لبنانی «النهار» گفتند که عربستان در سطحی بالا در این کنفرانس مشارکت خواهد داشت و بعید نیست که ولیعهد عربستان در این نشست مشارکت کند.

ضمن اینکه به گفته این منابع رئیس جمهور مصر و رئیس جمهور ترکیه نیز در این نشست حضور خواهند داشت.

وزیر امور خارجه کشورمان قرار است در جریان این سفر، ضمن سخنرانی در نشست رسمی بغداد۲ و ارائه نقطه‌نظرات جمهوری اسلامی ایران، در مورد امنیت و توسعه عراق، با برخی مقامات شرکت‌کننده در این نشست دیدار کند.

گفتنی است، همزمان با سفر امیرعبداللهیان به اردن «بورل» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و «انریکه مورا» قائم مقام وی نیز در این کشور حضور می‌یابند.

در همین رابطه، حسن هانی زاده کارشناس مسائل خاورمیانه و کشورهای عربی در گفت‌وگو با تابناک به ابعاد و زوایای مختلف این نشست منطقه ای پرداخته است. 

متن گفت‌وگو به شرح زیر است:

نشست بغداد ۲ در اردن که به عنوان یک نشست دور ه‌ای بین عراق و کشور‌های منطقه شناخته می‌شود، با هدف کاهش تنش‌های منطقه‌ای صورت می‌گیرد.

در اگوست ۲۰۲۱ میلادی نخستین نشست از این دست، تحت عنوان بغداد ۱ با شرکت کشور‌های عضو شورای همکاری خلیج فارس، ایران، اردن، مصر و فرانسه تشکیل شد که نتوانست به اهداف تعریف شده خود دست یابد.

در حقیقت دولت عراق اعتقاد دارد که این گونه نشست‌های دوره‌ای می‌تواند به همگرایی منطقه‌ای و کاهش اختلافات کشور‌های پیرامونی عراق از جمله ایران و عربستان کمک کند.

از آنجایی که شاکله اجتماعی عراق به گونه‌ای است که اختلافات ایران و برخی کشور‌های عرب منطقه بازتاب منفی در جامعه عراق دارند، رهبران این کشور تلاش می‌کنند تا این اختلافات را کاهش دهند.

نفوذ معنوی ایران بر بخش وسیعی از جامعه عراقی و نیز نفوذ عربستان بر بخش اندکی از جامعه عراق، این کشور را به کانون رقابت‌های منطقه‌ای تبدیل و همین امر دولتمردان عراق را به شدت نگران کرده است.

نزدیک به ۷۰ درصد مردم عراق بنا بر اعتقادات مذهبی خود «قلبا و قالبا» گرایش شدیدی به ایران دارند؛ در حالی که طیف دیگری از جامعه عراق که در حلقه قومیت‌گرایی عربی قرار دارد، به عربستان گرایش دارند.

این امر نوعی قطب‌بندی آشکار و پنهان در جامعه عراق ایجاد کرده و به اعتقاد دولتمردان این کشور، این قطب بندی ممکن است روزی به تقابل فیزیکی طایفه‌ای منجر شود که کنترل آن مشکل خواهد بود.

از این روی، تلاش دولتمردان عراق همواره این بوده و هست که اختلافات و رقابت‌های ریاض و تهران به حداقل برسد تا در پرتو آن قطب‌بندی‌های اعتقادی و قومیتی موجود در عراق نیز به تبع آن کاهش یابد.

در جریان سفر مقامات بلندپایه عراق به جمهوری اسلامی، نخستین موضوعی که در مدار بحث قرار داشته، موضوع اختلافات ایران و عربستان است که بازخورد آن در جامعه عراق کاملا مشهود است.

مذاکراتی که از فروردین ماه سال گذشته در بغداد با اشراف دولت سابق عراق بین دو هیات ایرانی و سعودی آغاز شده در حقیقت تلاش‌های مستمر دولتمردان عراقی برای نزدیک ساختن دیدگاه‌های تهران- ریاض تلقی می‌شود.

پنج دور مذاکره چالشی و نفس‌گیر بین دو هیات ایرانی و سعودی در بغداد با پیشرفت‌هایی نسبی همراه و قرار بود که مذاکرات از فاز امنیتی به فاز سیاسی منتقل شود و پس از آن وزرای خارجه ایران و عربستان در بغداد با یکدیگر دیدار کنند و بیانیه مشترکی برای ازسرگیری مذاکرات منتشر سازند.

اما حوادث اخیری که در ایران روی داد، روند مذاکرات را متوقف کرد، زیرا نقش تخریبی عربستان و رسانه‌های وابسته به این کشور در تشدید آشوب‌های اخیر نشان داد که ریاض حسن‌نیت لازم را برای برقراری یک رابطه مبتنی بر منافع دو جانبه و احترام‌انگیز ندارد.

نقش تهاجمی شخص محمدبن‌سلمان، ولیعهد عربستان علیه ایران و محور مقاومت ثابت کرد که نمی‌توان به سیاست‌های دو دوزه‌بازانه ریاض اعتماد کرد، زیرا رفتار سیاسی عربستان نسبت به ایران و کشور‌های محور مقاومت کاملا تاکتیکی و غیرشفاف است.

اکنون نشست اردن که در آن علاوه بر ایران که شاخص‌ترین کشور منطقه تلقی می‌شود، رهبران برخی کشور‌های عرب منطقه و نیز رئیس جمهوری فرانسه شرکت دارند، آخرین فرصتی است که عربستان رفتار تهاجمی خود را اصلاح کند و یک گام عملی به سمت ایران بردارد.

هر چند این گمانه‌زنی بسیار خوش‌بینانه است و عربستان هرگز نسبت به ایران حسن‌نیت واقعی نشان نخواهد داد، سیاست جمهوری اسلامی همواره این بوده و هست که نوعی همگرایی بین کشور‌های دو سوی ساحل خلیج فارس ایجاد شود.

شرکت وزیر خارجه جمهوری اسلامی در نشست بغداد ۲ در اردن نشانه حسن‌نیت کامل ایران برای حل مشکلات منطقه است و لذا اکنون توپ در زمین عربستان است که این کشور بداند ایران برگ‌های برنده زیادی برای تنبیه عربستان دارد.

اما یک سوال کلیدی دیگری که وجود دارد این است که حضور امانول ماکرون رئیس جمهوری فرانسه در اینگونه نشست‌ها چه محلی از اعراب دارد؟

پاسخ طنزآمیز را یکی از متفکران طنزپرداز عرب داده که گفته است آقای ماکرون به دلیل شرایط حاد و شکننده اقتصادی و سیاسی فرانسه اکنون به یک زایده آپاندیسی در انتهای روده اعراب تبدیل شده و باید آن را تحمل کرد.

حضور رئیس جمهوری فرانسه در نشست‌های بغداد ۱ و ۲ نشان می‌دهد که فرانسه هم‌چنان به سفره گسترده کشور‌های ثروتمند حوزه خلیج فارس چشم دوخته، زیرا این کشور از دو رقیب سنتی خود یعنی آمریکا و انگلیس در غارت ثروت ملت‌های غرب آسیا عقب مانده است.