مرز بین صلح عاقلانه با سازش ذلیلانه تبیین شود

به گزارش خبرگزاری مهر، همایش بین المللی رسالات الله با حضور علیرضا معاف معاون قرآن و عترت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و جمعی از اندیشمندان داخلی و خارجی در دانشکده الهیات دانشگاه تهران برگزار شد.

بر اساس این گزارش، معاف معاون قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این نشست گفت: به اقتضای موضوع همایش که بحث دیپلماسی قرآنی و سیاست خارجی قرآن بنیان است، در یک صورت بندی نظری، اضلاع نظریه سیاست خارجی قرآن بنیان و روابط بین الملل قرآن محور را بیان می‌کنم.

وی یکی از اضلاع مهم نظریه سیاست خارجی قرآن بنیان را رفتارشناسی ما در نسبت با عناصر و اجزای داخل جهان اسلام و مبارزه با جبهه متکثر و متضلع دشمن دانست و گفت: به تعبیر برخی از اساتید، این دو موضوع با هم یک داد و ستدی پویا و یک رفت و برگشت پویا دارد؛ یعنی رفتاری که ما در دایرۀ امت اسلام داریم، با آنچه که در نسبت با دشمنان و بیرونی داریم و مرزبندی می‌کنیم، می‌تواند رفتار ما را در دو جهت تعیین کند. در آیات قرآن همین معنا یافت می‌شود: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا مَنْ یَرْتَدَّ

مِنْکُمْ

عَنْ

دینِهِ

فَسَوْفَ

یَأْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ

یُحِبُّهُمْ وَ یُحِبُّونَهُ

أَذِلَّةٍ عَلَی الْمُؤْمِنینَ

أَعِزَّةٍ عَلَی الْکافِرین‏». این رفت و برگشت بین رفتار درونی امت اسلام که «رُحَماءُ

بَیْنَهُمْ» و «أَذِلَّةٍ عَلَی الْمُؤْمِنینَ» است با بیرون که «أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّار» است در این دایره قرار می‌گیرند.

معاف افزود: بحث بعدی این است که بدانیم دشمن کیست. موضوع دشمن شناسی و مرزبندی صریح با دشمن در بین اندیشمندان بحث می‌شود، اما گاهی ادبیات سیاسی بر ادبیات علمی یا ادبیات قرآنی غلبه می‌کند. ما باید به یک رهیافت واحد برسیم.

"موضوع دشمن شناسی و مرزبندی صریح با دشمن در بین اندیشمندان بحث می‌شود، اما گاهی ادبیات سیاسی بر ادبیات علمی یا ادبیات قرآنی غلبه می‌کند"آیات ۸ و ۹ ممتحنه خیلی در این بحث پویا است. «لا

یَنْهاکُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذینَ لَمْ

یُقاتِلُوکُمْ

فِی

الدِّین‏ وَ لَمْ

یُخْرِجُوکُمْ مِنْ دِیارِکُمْ

أَنْ

تَبَرُّوهُمْ وَ تُقْسِطُوا

إِلَیْهِمْ

إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطین‏؛ خدا شما را از نیکی کردن و عدالت نسبت به کسانی که درکار دین با شما نجنگیدند و شما را از دیارتان بیرون نکردند باز نمی‌دارد؛ زیرا خدا عدالت پیشگان را دوست دارد.» خداوند نهی نمی‌کند در ارتباط با کسانی که با شما مقاتله نکرده‌اند بلکه «وَ مَنْ یَتَوَلَّهُمْ

مِنْکُمْ

فَأُولئِکَ هُمُ الظَّالِمُون‏؛» هرکه از شما نسبت به آنان تولا داشته باشد، پس آنان ظالمانند.» خیلی روشن می‌گوید دشمن چه کسی نیست و دشمن کیست که باید مرزبندی کرد.

وی ادامه داد: حال حد یقف با دشمن کجاست؟ در نظریات روابط بین الملل، سؤالاتی مطرح است؛ یکی از سوالات این است که کدام یک از مسائل ما با دنیای دیگریِ ما، اصلی و اساسی و ریشه‌ای و کدام یک جزئی و قابل اغماض است. در اینجا آیات متعددی ما را راهنمایی می‌کند. مثل «وَ لَنْ تَرْضی‏ عَنْکَ الْیَهُودُ وَ لاَ النَّصاری‏ حَتَّی تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ؛ یهود و نصاری هرگز از تو راضی نمی‌شوند تا آنکه از آیینشان پیروی کنی‏». این آیه نسبت ما با دشمنان را بیان می‌کند.

معاون قرآن و عترت وزارت ارشاد بیان داشت: مساله دیگر، دشمن اصلی و فرعی است، همین تعبیری که امیرمؤمنان فرمود بعد از من با خوارج مقاتله نکنید، آنها دشمن فرعی هستند.

اینها دنبال حق بودند اما خطا کردند. این با کسی که دنبال باطل است، تفاوت دارد. در نسبت با دشمن اصلی و فرعی چهار روش مطرح می‌شود: ۱. چالش عاقلانه که اسمش را مقاومت فعال می‌گذاریم ۲. چالش احمقانه ۳.

"مثل «وَ لَنْ تَرْضی‏ عَنْکَ الْیَهُودُ وَ لاَ النَّصاری‏ حَتَّی تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ؛ یهود و نصاری هرگز از تو راضی نمی‌شوند تا آنکه از آیینشان پیروی کنی‏»"سازش ذلیلانه ۴. نرمش قهرمانانه. دو ضلع از این مربع یعنی چالش احمقانه و سازش ذلیلانه رد است. سازش ذلیلانه، سورۀ محمد آیۀ ۳۵ است: «فَلا تَهِنُوا وَ تَدْعُوا إِلَی السَّلْمِ وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْن‏؛ بنابراین [با توجه به یاری و کارسازی خدا] سست نشوید و [کافران و مشرکان را] به آشتی و صلحی [که برای شما خفّت بار است] دعوت نکنید.

وی چالش عاقلانه یا مقاومت فعال را پیشنهاد نظام جمهوری اسلامی دانست و افزود: نرمش قهرمانانه هم در مواردی مطرح می‌شود. چالش احمقانه هم نداریم.

دشمن تراشی یا هرکسی را دشمن فرض کردن، غلط است. ساده لوحی در برابر دشمنی دشمن غدار و حیله گر غلط است. مقامت فعالانه در برابر دشمن اصلی، و چالش عاقلانه در برابر دشمنان اصلی را در این آیه می‌خوانیم: «إِنَّ الَّذینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا فَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ؛ بی‌تردید کسانی که گفتند: پروردگار ما الله است، سپس [در میدان عمل بر این حقیقت] استقامت ورزیدند، نه بیمی بر آنان است و نه اندوهگین می‌شوند.»

معاف ادامه داد: نظریۀ مقاومت، قاعدۀ نفی سبیل است. مدل دشمن، استخفاف است. مدل امپریالیسمِ فرعونی، مدل کپیتالیسم قارونی و مدل سامری‌ها، فَاسْتَخَفَّ قَوْمَه‏ یا خوار کردن قوم است.

"مدل امپریالیسمِ فرعونی، مدل کپیتالیسم قارونی و مدل سامری‌ها، فَاسْتَخَفَّ قَوْمَه‏ یا خوار کردن قوم است"یک سرفصل دیگر در تبیین نظریه دیپلماسی قرآنی و سیاست خارجی قرآن بنیان، مرزبندی دو منطق است: منطق الهیِ نورانیِ ایمانیِ قرآنی را منطق پوزیتیویستی، امانیستی، متریالیستیِ الحادی است. در آیات دیگری از قرآن به این مرزبندی اشاره می‌کند.

وی با تصریح بر اینکه منطق قرآن در مواجهه با دشمن منطق مادی نیست، گفت: در قرآن می‌خوانیم «إِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ عِشْرُونَ صابِرُونَ‏ یَغْلِبُوا مِائَتَیْنِ وَ إِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ مِائَةٌ یَغْلِبُوا أَلْفاً مِنَ الَّذینَ کَفَرُوا؛ ای پیامبر، مؤمنان را به جنگ برانگیز که اگر از شما بیست نفر صابر باشند بر دویست نفر چیره می‌شوند و اگر از شما صد نفر [صابر] باشند بر هزار نفر از کافران چیره می‌شوند.» بیست به دویست و صد به هزار. یا آیۀ «وَ مَنْ یَتَّقِ‏ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً»، یا آیۀ «مُمِدُّکُمْ بِأَلْفٍ مِنَ الْمَلائِکَةِ مُرْدِفین‏»؛ من مسلماً شما را با هزار فرشته که پی در پی نازل می‌شوند، یاری می‌دهم. یا آیۀ «وَ لَقَدْ نَصَرَکُمُ‏ اللَّهُ بِبَدْرٍ وَ أَنْتُمْ أَذِلَّةٌ؛ بی ‏تردید خدا در [جنگِ] بدر شما را یاری داد، در حالی که [از نظر ساز و برگ جنگی و شمار نفرات نسبت به دشمن] ناتوان بودید.»

معاون قرآن و عترت وزیر ارشاد دربارۀ نظریۀ قوی بودن عنوان کرد: آیات ناظر بر قوی شدن و قوت در قرآن است، از جمله «وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَیْلِ؛ و در برابر آنان آنچه در قدرت و توان دارید از نیرو [و نفرات و ساز و برگ جنگی] و اسبان ورزیده [برای جنگ] آماده کنید‏». مصداق امروزین رباط الخیل چه می‌شود؟ یعنی موشک هایپرسونیک هم باید داشته باشیم؟ پیشرفته‌ترین فناوری‌هایی که دشمن را ارهاب می‌کند، داشته باشیم «تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّکُم‏ وَ آخَرینَ مِنْ دُونِهِمْ لا تَعْلَمُونَهُمُ‏ اللَّهُ»؛ و در برابر آنان آنچه در قدرت و توان دارید از نیرو [و نفرات و ساز و برگ جنگی] و اسبان ورزیده [برای جنگ] آماده کنید تا به وسیله آنها دشمن خدا و دشمن خودتان ودشمنانی غیر ایشان را که نمی‌شناسید.

معاف افزود: یک مساله دیگر، سرفصل صلح است.

ما در این باره کم صحبت کردیم. گاهی صحبت می‌شود که ایران دشمن تراش است. این گفتمان به خاطر این است که دیدگاه صلح را روشن نکردیم. «وَ إِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَها وَ تَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمیعُ الْعَلیمُ»؛ و اگر دشمنان به صلح گرایند، تو هم به صلح گرای و بر خدا توکل کن که یقیناً او شنوا و داناست‏. به نظر می‌رسد که یکی از سرفصل‌های مهمی که می‌شود در نظامات حوزوی و دانشگاهی بررسی شود، مرز بین صلح عاقلانه با سازش ذلیلانه است.

وی مرزبندی بین دشمن را یکی دیگر از مسایل مهم معرفی کرد و گفت: یکی از آیات در سورۀ عنکبوت است که می‌خوانیم «مَثَلُ الَّذینَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْلِیاءَ کَمَثَلِ الْعَنْکَبُوتِ‏ اتَّخَذَتْ بَیْتا»؛ داستان کسانی که به جای خدا سرپرستانی گرفته‌اند، مانند داستان عنکبوت است که خانه‌ای [بی ‏دیوار و بی ‏سقف و بی ‏حفاظ] برای خود بنا کرده باشد، و بی ‏تردید سست‌ترین خانه‌ها خانه عنکبوت است‏.»