نفوذ دولت ساسانی در دشت مغان/‏تداوم‬ آیین‌ اشکانی تا دوره اسلامی

به گزارش خبرنگار مهر، قلعه اولتان نام دژی کهن در شمال استان اردبیل ایران نزدیک به شهر پارس‌آباد است. قلعه یا دژ اولتان قالاسی به عنوان یکی از مهم‌ترین شهرهای دوره ساسانی و اسلامی آذربایجان، دارای ارگ مرکزی، بخش صنعتگران، خندق، کانال‌های آبرسانی و گورستان است که سال ۱۳۷۸ با شماره ۲۶۵۴ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید و از سال ۱۳۹۸ دارای حریم مصوب در شورای حرایم وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شد.

در سال ۵۱ ایرج حریرچیان و محمود کردوانی در قالب یک هیأت باستان شناسی برای اولین بار محوطه اولتان قالاسی را در هنگام احداث طرح کشت و صنعت مغان شناسایی کردند. آنها گمانه زنی‌های را انجام داده و آثاری از دوره اشکانی تا ایلخانی پیدا کردند. این کاوش‌ها تا بعد از انقلاب نیز در سه فصل باستان شناسی انجام شد و در سال ۸۲ نیز عرصه و حریمی برای آن معین کردند.

اما کاوش اضطراری در این محوطه مربوط به زمانی بود که عملیات راهسازی در کنارش انجام می‌شد و براثر آن قبور و اشیای تاریخی پیدا شد. زمانی که باستان شناسان این محوطه را کاوش کردند مهمترین گورستان دوره ساسانی منطقه شمال غرب ایران در حوزه قفقاز را پیدا کردند.

به دنبال عملیات راه‌سازی و چهار بانده کردن محور ارتباطی پارس‌آباد به سربند و آشکار شدن تدفین انسانی، هیأت باستان‌شناسی اداره‌کل میراث‌فرهنگی استان اردبیل در اولتان قالاسی مستقر و کاوش اضطراری را با اخذ مجوز کاوش از پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری از ۱۷ شهریور تا ۱۸ آبان ماه ۱۴۰۱ انجام داد.

گورستان اولتان قالاسی نزدیک به ۱۳۰۰ سال برای تدفین اموات مورد استفاده ساکنان شهر تاریخی اولتان بود

در این مرحله نیز سفال‌ها، ابزارآلات رزم و ریسندگی در حین کاوش پیدا شد که بررسی آن‌ها نشان می‌داد با آثار دوره اشکانی مکشوفه از گورخمره‌های بخش موران گرمی قابل مقایسه است به همین دلیل بررسی‌های بیشتر نشان داد که سنت‌های فرهنگی حاکم بر دوره اشکانی منطقه تا دوره ساسانی تداوم داشته است.

بنابراین می‌توان گفت در دوره ساسانی دشت مغان جزو حوزه نفوذ دولت ساسانی بوده است اما آئین‌ها و سنت‌های فرهنگی دوره اشکانی بر منطقه حاکم بوده به طوری که حتی با ورود اسلام به منطقه آذربایجان و دشت مغان برخی از این سنت‌ها از جمله سنت تدفین تابوتی رایج بوده است.

همچنین تدفین‌های جنینی و طاق باز در دوره ساسانی و انواع قبور از نوع چاله‌ای و تابوت خشتی و چوبی در دوره اسلامی نیز همچنان مرسوم بوده است.

مطالعات آثار به دست آمده روی ۶۰ گور دوره اسلامی و ساسانی نشان داده که گورستان اولتان قالاسی نزدیک به ۱۳۰۰ سال برای تدفین اموات مورد استفاده ساکنان شهر تاریخی اولتان بود.

اکنون باستان شناسانی که ظروف شیشه‌ای با فرم و تراش در این محوطه پیدا کرده اند و می‌گویند که احتمال دارد کارگاه‌های پیشرفته شیشه‌گری در ۱۷۰۰ سال پیش در این منطقه وجود داشته باشد؛ بر این باور نیز هستند که شهر تاریخی اولتان قالاسی همان شهر تاریخی «ورثان» است که در کتب اسلامی بارها از آن به عنوان یک مرکز مهم تجاری و شهری با شکوه یاد شده است.