بایدن درراه ترامپ یا اوباما/چه چیزی مانع اصلی نزدیکی تهران ـ ریاض است؟

سفر بایدن به خاورمیانه و خصوصا دیدار او با محمد بن سلمان در جده، یکی از مهم ترین تحولات روز در عرصه روابط بین الملل است. این سفر در حالی صورت می گیرد که وقفه ای نسبتا طولانی در مذاکرات هسته ای ایران برای احیای برجام و رفع تحریم ها رخ داده است. بسیاری از تحلیلگران میان احیای برجام و بهبود روابط ایران و عربستان ارتباطی مستقیم قائل هستند. با این همه عربستان کشوری است که در دوره ای در کنار اسرائیل از مخالفان جدی برجام محسوب می شد. با این همه اخیرا چندین دوره گفتگو میان ایران و عربستان با محوریت عراق برگزار شده است و نشانه هایی مبنی بر عزم و تمایل هر دو کشور برای رفع مشکلات و بهبود روابط دیده می شود.

"سفر بایدن به خاورمیانه و خصوصا دیدار او با محمد بن سلمان در جده، یکی از مهم ترین تحولات روز در عرصه روابط بین الملل است"حالا نگاه ها به سفر بایدن به ریاض دوخته شده و این نگرانی پدید آمده است که آیا بایدن در این سفر کمکی به بهبود روابط دو کشور می کند یا مانع از تحقق آن می شود. این سوال زمانی اهمیت بیشتری پیدا می کند که رئیس جمهور آمریکا پیش از عربستان سفری به سرزمین های اشغالی داشته است. این سوال و سوالات دیگری در این زمینه را با عدنان طباطبایی کارشناس امور بین الملل مطرح کرده ایم.

ارزیابی جنابعالی از سفر بایدن به منطقه از جمله عربستان سعودی چیست؟ آیا این سفر می تواند بر مذاکرات اخیر میان ایران و عربستان تاثیر منفی بگذارد؟

سفر بایدن می تواند هم تاثیر مثبت و هم تاثیر منفی بر روی آینده گفتگوی بین ایران و عربستان بگذارد. تاثیر منفی اش می تواند این باشد که سعودی ها دیگر نیازی به جدیت به کار بردن برای گفتگو با ایران را نبینند. این در حالیست که تا کنون آنها پنج بار بر سر میز مذاکره با ایران در عراق نشسته اند.

ممکن است آنها تصور کنند که پشتشان به آمریکا گرم است و اضافه بر آن حمایت نظامی اسراییل را هم دارند و حالا ممکن است محور جدیدی علیه ایران شکل بگیرد. مشابه این اتفاقات را ما در دوران آقای ترامپ دیدیم. البته من احتمال این سناریو را کم می بینم و گله هایی که عربستان و بن سلمان از آمریکا داشته و نگرانی ها و دغدغه هایی که وجود دارد، با این یک سفر حل نخواهد شد. این دلیلی می شود که می تواند تاثیر مثبتی بر گفتگوی بین ایران و عربستان داشته باشد. این سفر می تواند حس ضعفی که عربستان آن را در منطقه احساس می کند، کمی کاهش دهد و کمی اعتماد به نفس آنها را بالا ببرد.

"این سفر در حالی صورت می گیرد که وقفه ای نسبتا طولانی در مذاکرات هسته ای ایران برای احیای برجام و رفع تحریم ها رخ داده است"ما باید توجه داشته باشیم که در ماه های اخیر عربستان ارتباط خود را با ترکیه به جای خوبی رسانده. رییس جمهوری که بن سلمان را یک دشمن و ادمی منفی و خطرناک می دانست، حالا به کشور آنها سفر می کند که این یک برد برای محمد بن سلمان است. این موضوع اعتماد به نفس سعودی ها را افزایش می دهد و با قاطعیت بیشتری وارد گفتگو با ایران می شود و نگرانی های کمتری ممکن است نسبت به اینکه چه چیزهایی را می تواند با گفتگو با ایران از دست بدهد، داشته باشد. من به شخصه انتظارم این است که این اتفاقات تاثیر مثبتی در عربستان به وجود بیاید. اینکه بایدن بتواند به راحتی اعتماد عربستان را به دست بیاورد محتمل نمی دانم.

همانگونه که می دانیم رژیم صهیونیستی بزرگترین برنده منازعه و اختلاف میان کشورهای اسلامی از جمله ایران و عربستان بوده و هست.

از طرفی یکی از شعارهای اصلی این دولت در حوزه سیاست خارجی، نزدیکی به همسایگان از جمله کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و در صدر آنها عربستان سعودی بوده است. به نظر شما در برهه ای که رئیس جمهور آمریکا هم به سرزمین های اشغالی و هم به عربستان سعودی سفر کرده است اسرائیلی ها چه اقداماتی را برای دوری ایران از همسایگان خود خصوصا عربستان سعودی انجام خواهند داد؟ پیشنهاد شما برای از بین بردن تلاش های منفی رژیم صهیونیستی در این خصوص چیست؟

تلاشی که فعلا مشاورین آقای بایدن و به خصوص مشاور امنیتی‌اش جیک سالیوان و برد مک گرک، انجام می دهند ایجاد ایران هراسی در منطقه و ترساندن کشورهای عربی از ایران است. اسراییلی ها هم درست در همین راستا فعالیت می کنند و خصوصا عربستان و امارات را از ایران می ترسانند. آنها آشکارا به نزدیکی بین ایران و روسیه اشاره می کنند و از این نزدیکی ابراز نگرانی می کنند. روسیه را به عنوان دشمن کلیدی امریکا نشان می دهند و قصد دارند روس هراسی که در اروپا وجود دارد را به ایران هراسی که دوره ای در منطقه وجود داشت تبدیل کنند و در این راستا به کشورهای عربی همسایه ایران بگویند که ایران قابل اعتماد نیست و ممکن است در این راستا پرونده های اطلاعاتی و امنیتی را به عربستان ارائه دهند که مثلا ایران علیه شما این اقدامات را انجام می دهد تا ایران هراسی در ریاض و ابوظبی غلظت بیشتری پیدا کند.

"بسیاری از تحلیلگران میان احیای برجام و بهبود روابط ایران و عربستان ارتباطی مستقیم قائل هستند"البته شاید این تلاش ها آشکار نباشد اما قطعا در جلسات بسته و در فضاهای غیر عمومی این اقدامات صورت خواهد گرفت.

به نظر شما بایدن شخصا در خصوص بهبود روابط ایران و عربستان چه نظری دارد؟ آیا در این سفر ممکن است سعودی ها را به پرهیز از بهبود روابط آنها با ایران تشویق کرده یا برحذ ر دارد؟

من فکر نمی کنم که بایدن مثل ترامپ اعراب را به دشمنی با ایران تشویق کند و قصدی برای تفرقه انداختن میان کشورهای عربستان و ایران و امارات داشته باشد اما از آن طرف هم مثل باراک اوباما نخواهد بود که تشویق خیلی واضحی به تحکیم و بهبود همکاریهای بین کشورهای منطقه بکند. بایدن موضعی بین دو موضع ترامپ و اوباما خواهد داشت. در این میان، مهم ارزیابی حاکمیت عربستان و امارات است. انتظار من این نیست که بایدن به صورت واضح بخواهد جلوی بهبود روابط ایران و عربستان را بگیرد.

اصولا بهبود روابط ایران و عربستان سعودی را چقدر برای سیاست خارجی ایران موثر می دانید و آیا فکر می کنید سفر بایدن به این موضوع کمک می کند یا مانع این بهبود می شود؟

ما در جمهوری اسلامی همیشه این نظر را داریم که کشورهای همسایه اولویت ما هستند و ارتباطمان با قدرت های منطقه هم جزو همین ارتباطات است. ارتباط بهتر با سعودی ها می تواند جزو اهداف ما باشد.

با وجود اینکه ریشه تحولات خطرناک و مسلحانه منطقه رقابت بین ایران و عربستان نبوده، اما تاثیر این رقابت ها را در برخی کشورهای منطقه دیده ایم. بهبود روابط ایران و عربستان، می تواند به منطقه کمک کند. من بر این باورم که امریکا هم مشکلی با ثبات در منطقه خلیج فارس و خاورمیانه ندارد و جلوی شکل گرفتن همچین ارتباطی را طوری که شاید اسراییلی ها می گیرند، نمی گیرد و گامی را برای به هم زدن نزدیک شدن ارتباط ایران و عربستان بر نخواهد داشت. اما انها برای به فروش رساندن سلاح های خود و همچنین پایین اوردن قیمت نفت، یک سری موضوعاتی را اقای بایدن باید ارائه دهد که ممکن است گفتمان علیه ایران را تند کند. اما این اتفاق با هدف از بین بردن ارتباط ایران و عربستان نیست.

آیا شما نشانه ها یا اشاره هایی از طرف سعودی مبنی بر تمایل به بهبود روابط با ایران دیده اید که بتوان به آن امیدوار بود؟ آیا اساسا برای ریاض اراده سیاسی قوی متصور هستید که در برابر شیطنت های رژیم صهیونیستی و یا حتی تحریکات آمریکا مقاومت کند؟

بله اتفاقا ما نشانه هایی مبنی بر تغییر می بینیم، چه در سطح حاکمیت و چه در سطح نخبگان و صاحب نظرانی که روابط دو کشور را مدام مورد ارزیابی و رصد قرار می دهند.

"با این همه عربستان کشوری است که در دوره ای در کنار اسرائیل از مخالفان جدی برجام محسوب می شد"این نشانه ها حاکی از ارزیابی جدید آنها از روابط ایران و عربستان است . ما در گفتگوهای عمومی خود ولیعهد و وزیر امور خارجه اش در ماههای اخیر می بینیم که مانند سابق با ادبیات دشمن به ایران اشاره نمی کنند،بلکه از ایران به عنوان همسایه ای صحبت می کنند که چرا نشود ارتباط بهتری با آن داشت. یعنی موضع گیری عربستان مثبت شده است. صاحبنظران قابل توجهی هم در عربستان وجود دارند که نگاه آنها نیز تغییر کرده است. یکی از این صاحب نظران محمد بن سُلامی است که در مقاله ای اخیرا راهکارهای اینده ارتباط ایران و عربستان را ارائه داده است.ایشان جزء شخصیت های اصلی بحث ایران و عربستان هست و وقتی در فضای عمومی یک مقاله سازنده درجهت بهبود روابط دو کشور می نویسد خودش می تواند نشانه و ندایی باشد که زمینه و فضای عمومی امادگی برای بهبود ارتباط صحبت بشود.

اینگونه بیانات مثبت در دو سال اخیر غیر قابل تصور بود. مقاله دیگری هم حسن المصطفی نوشته بود که تلاش های دولت عراق برای میانجی گیری میان دو کشور را تمجید می کرد و نشان میداد که چه راههایی به جلو وجود دارد.

در مجموع این دو صاحب نظر که در فضای عمومی عربستان در رسانه عرب نیوز چنین مطالبی را نوشته اند، نشان می دهد که فضای عمومی عربستان در حال آماده شدن برای گام های بعدی است.

به عنوان نکته اخر همین فضای داخلی عربستان می تواند فرصتی باشد که در داخل ایران هم از آن برای بهبود روابط استفاده شود. یعنی درست در همان زمانی که آمریکا و بیشتر اسرائیل در تلاش برای ایجاد محور جدیدی علیه ایران در منطقه هستند، ارسال پیام های برادری و همسایگی از سمت ایران به این کشورها می تواند اقدامات اسرائیلی ها را خنثی کند. مثلا جلسه ای که سه شنبه هفته گذشته در چارچوب همکاری محیط زیستی برای اینده بهتر شکل گرفته بود، یکی از همین گام های مثبت بود و می شود در همین عرصه تلاش های بیشتری کرد.

۳۱۲۴۹