کمک به همنوع شایع‌ترین انگیزه اهدای خون در کشور است

مهتاب مقصودلو در خصوص پژوهش‌ها و مطالعات انجام شده بر روی خون و فرآورده‌های خونی، فرهنگ اهدای خون در کشور و وضعیت ایران در مقایسه با دیگر کشور‌های جهان به بیان مطالبی پرداخت که در ادامه مطب می خوانیم.

وضعیت اهدای خون در کشور نسبت به دیگر کشور‌های جهان چگونه است؟

طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت در تاریخ ۲۶ می ۲۰۲۲ میزان اهدای خون در کشور‌های با درآمد بالا ۳۱ و نیم واحد به ازای هر ۱۰۰۰ نفر جمعیت عمومی و در کشور‌های با درآمد متوسط رو به بالا ۱۶.۴، کشور‌های با درآمد متوسط رو به پایین ۶.۶ و در کشور‌های کم درآمد ۵ اهدای خون به ازای هر هزار نفر جمعیت است.

در ایران در سال این عدد حدود ۲۳ تا ۲۴ به ازای هر ۱۰۰۰ نفر می‌رسد؛ بنابراین ایران در جایگاهی نزدیک به کشور‌های با درآمد بالا و کشور‌های درآمد متوسط رو به بالا قرار می‌گیرد که نشان دهنده فرهنگ مطلوب اهدای خون در جامعه است که ناشی از تلاش‌ سازمان ملی انتقال خون در کشور است که ۵۰ سال روی این حوزه سرمایه‌گذاری کرده است.

آیا پژوهشی در خصوص فرهنگ اهدای خون در کشور انجام شده است؟

اهدای خون در کشور‌های مختلف به سه روش متفاوت انجام می‌شود. سیستم اهدای خون پولی که از سوی سازمان جهانی بهداشت منسوخ اعلام شده است، زیرا بر سلامت خون و سلامت اهداکننده خون تاثیر سوء می‌گذارد. سیستم دیگر اهدای خون فامیلی یا جایگزین است که به ازای اهدای خون افراد خانواده و آشنایان بیمار یک کیسه خون در اختیار بیمار قرار می‌گیرد. با اینکه این روش مزیت‌هایی نسبت به اهدای پولی خون دارد، ولی معایبی هم دارد.

بهترین روش اهدای خون که مورد تایید سازمان جهانی بهداشت نیز هست اهدای خون داوطلبانه است. در هر مرحله از انتقال خون سوالاتی از اهدا کننده در خصوص سبک زندگی و بیماری‌های زمینه‌ای پرسیده می‌شود و فقط افراد سالم که رفتار پرخطر نداشته باشند امکان و اجازه اهدای خون را دارند.

"سیستم اهدای خون پولی که از سوی سازمان جهانی بهداشت منسوخ اعلام شده است، زیرا بر سلامت خون و سلامت اهداکننده خون تاثیر سوء می‌گذارد"داوطلبان با صداقت بیشتری به سوالات پزشکی پاسخ می دهند و در نتیجه سالم‌ترین و مناسب‌ترین اهدا‌کنندگان در تمام دنیا اهد‌اکنندگان داوطلب و بدون چشم‌داشت مالی هستند.

از سال ۱۳۸۶ تاکنون تمام خون مورد نیاز کشور از طریق اهدا کنندگان داوطلب تامین می‌شود. طبق گزارش‌های سازمان جهانی بهداشت تنها ۶۴ کشور هستند که اهدای خون خود را به صورت ۱۰۰ درصد از اهداکنندگان داوطلبانه تامین می‌کنند.

آیا مطالعه‌ای انجام شده تا نشان دهد چه عواملی موجب کاهش یا افزایش اهدای خون می‌شود؟

در تعطیلات با کاهش مراجعه هم‌وطنان مواجه می‌شویم به خصوص تعطیلاتی که از جنس عید، شادی و سفر باشد. در ایام سوگواری تاسوعا و عاشورا با افزایش بیشتر مراجعه کنندگان برای اهدای خون مواجه هستیم. در روز‌های گرم سال و روز‌های خیلی سرد سال هم طبیعتا مراجعین کمتر هستند.

آیا پژوهشی در خصوص راهکار‌های افزایش اهدای خون در کشور انجام شده است؟

همزمان با اپیدمی کرونا نیز به دلیل پروتکل‌های بهداشتی و قرنطینه افراد مراجعه کمتری به مراکز اهدای خون داشتند. در سازمان روش‌های مختلفی مانند تبلیغات محیطی، ارسال پیامک، تشویق افراد واجد شرایط از طریق شبکه‌های اجتماعی، پیامک‌های تشکر بعد از اهدای خون و ارسال پیامک‌های دعوت به اهدای خون به کار گرفته شد که نتیجه بخش هم بودند.

اهدای خون به چه افرادی بیشتر توصیه می‌شود؟

افرادی که در گروه سنی بین ۱۸ تا ۶۰ سال هستند می‌توانند برای اهدای خون مراجعه کنند.

اهداکنندگان مستمر و با سابقه بعد از سن ۶۰ سالگی تا ۶۵ سالگی طبق نظر پزشک می‌توانند به اهدای خون ادامه دهند. حداقل وزن مجاز ۵۰ کیلوگرم است. ضمن اینکه افراد باید از شرایط نسبی سلامت برخوردار بوده و سبک زندگی سالم داشته باشند و از رفتار‌های پرخطر که آن‌ها را در معرض بیماری‌های HIV و هپاتیت B و C قرار می‌دهد، اجتناب کنند.

طبق مطالعات انجام شده اهداکنندگان خون چه انگیزه‌ای دارند؟

طی مطالعاتی انگیزه‌های اهداکنندگان خون را در سطح ملی و در مقاطع مختلف بررسی کردیم و نتایج نشان می‌دهد شایع‌ترین انگیزه اهدای خون در کشور، کمک به همنوع است.

آیا صادرات خون به کشور‌های دیگر هم داریم؟

به هیچ عنوان خون و فرآورده‌های خونی را صادر نمی‌کنیم. تمام خون‌های اهدا شده برای بیماران کشور استفاده می‌شود.

چه پژوهش‌هایی روی خون انجام می‌شود؟

در موسسه آموزش عالی انتقال خون مطالعات متعددی در گروه‌های مطالعاتی مختلف انجام می‌شود در زمینه مطالعات اپیدمیولوژی برای پایش عفونت‌های قابل انتقال از طریق خون مانند HIV، هپاتیت B و هپاتیت C و ... در جمعیت عمومی، گروه‌های خاص و در داوطلبان اهدای خون انجام می‌دهیم و روند ریسک فاکتور‌های این عفونت‌ها را بررسی می‌کنیم.

"سیستم دیگر اهدای خون فامیلی یا جایگزین است که به ازای اهدای خون افراد خانواده و آشنایان بیمار یک کیسه خون در اختیار بیمار قرار می‌گیرد"مطالعات حوزه پزشکی عمومی در خصوص روش‌های حفظ و جذب اهداکنندگان سالم و مداخلاتی که باعث تداوم اهدای خون داوطلبان می‌شود.

مطالعات علوم پایه در زمینه عملکرد و بقای سلول‌های خون، گلبول‌های قرمز، پلاکت و مطالعات در خصوص بهبود بقای این سلول‌ها در شرایط کمبود بانک‌های خون انجام می‌دهیم.

نحوه تشخیص اولویت‌های پژوهشی در مطالعات مرتبط با خون چگونه است؟

ضرورت اولین نکته است. طبق محدودیت‌های منابع انسانی، مالی، سیاست‌ها و به‌روزرسانی‌ها ناگزیر به تعیین اولویت‌ها هستیم. برای تعیین اولویت‌ها از دو مستند معتبر بین‌المللی استفاده کرده‌ایم شیوه پیشنهادی شورای تحقیقات حوزه سلامت برای توسعه COHRED و برنامه عملیاتی به نام راهبرد پژوهش. راهبرد‌های ملی در مقیاس کوچکتر برای سازمان انتقال خون با تغییراتی اعمال شده است تا قابل اجرا باشد. در ابتدا حیطه‌های اصلی پژوهش را به عنوان نیاز‌های اصلی شناسایی می‌کنند.

افراد با سابقه کار تخصصی و اجرایی سرفصل‌ها را طبقه بندی کرده و به کارشناسان و متخصصان و همینطور ذینفعان مانند انجمن‌های علمی و مصرف‌کنندگان خون که در حوزه بالینی فعال هستند ارائه کرده و سپس از آن‌ها می‌خواهیم بر اساس حیطه‌های فعالیت خود عناوین پژوهشی را اعلام کنند. سپس این عناوین بر اساس معیار‌های مشخص امتیاز بندی می‌شوند. برای مثال در سازمان انتقال خون ۱۲ معیار بر اساس اولویت‌ها تعیین شده و طرح‌های پژوهشی طبق آن معیار‌ها مطرح می‌شود.