عرضه سیمان و فولاد در بورس کالا به کنترل قیمت کمک نمی‌کند/ نهضت کاهش قیمت ضروری است

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری دانشجو، نشست علمی تخصصی مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده نگری با عنوان" مهار تورّم در بخش ساخت مسکن: بررسی آثار عرضه مصالح ساختمانی در بورس "با حضور  روح‌اله اکبری دستیار ویژه وزیر و و دبیر قرارگاه نهضت ملی مسکن به‌عنوان مدیر علمی نشست و ایرج رهبر رئیس هیئت‌مدیره انجمن انبوه‌سازان استان تهران و رئیس پیشین هیئت‌مدیره کانون سراسری انبوه‌سازان مسکن و ساختمان ایران،  رضا شکوری عضو هیئت‌علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر تهران و علیرضا صادقی رئیس اداره نظارت بر بازار بورس‌های کالایی سازمان بورس و اوراق بهادار به‌عنوان سخنرانان برگزار شد.  

نهضت کاهش قیمت تمام شده مسکن امری ضروری است

در ابتدای این نشست روح‌اله اکبری دستیار ویژه وزیر و دبیر قرارگاه نهضت ملی مسکن به‌عنوان مدیر علمی نشست ضمن اشاره به ارتقای کیفیت زندگی مردم به‌عنوان هدف اصلی دولت، گفت: در سال ۱۳۸۷ قانونی با عنوان قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن داشتیم که در سال ۱۴۰۰ قانون جهش تولید مسکن به عنوان قانون مکمل آن تصویب شد. در این قوانین ما ۲ مسئله اصلی داریم که یکی افزایش کمیت تولید مسکن (جهش تولید مسکن) و دوم مدیریت عرضه و تقاضای مسکن و کاهش قیمت ساخت مسکن به نحوی است که باعث می‌شود دهک‌های کم برخوردار و ضعیف جامعه نیز بتوانند صاحب مسکن بشوند؛ بنابراین قوانین از یک طرف می‌بایست نظام تامین مالی این طرح متناسب با تولید سالیانه ۱ میلیون مسکن و ساخت ۴ میلیون واحد مسکونی در ۴ سال برنامه ریزی و حمایت و پشتیبانی شود و از سوی دیگر در بحث فناوری‌های تولید و مدیریت ساخت و نهاده‌های تولید نیز باید تحولاتی اتفاق بیفتد که علاوه بر تحقق کمیت در ساخت مسکن قیمت تمام شده و قیمت فروش متناسب با دهک‌های ضعیف و متوسط جامعه باشد، بنابر این نهضت کاهش قیمت تمام شده امری لازم و ضروری است.

پنج عامل اصلی در تشخیص قیمت مسکن

روح‌اله اکبری با بیان پنج عامل اصلی در مشخص شدن قیمت مسکن، گفت: ما در اصل ۳۱ قانون اساسی در بحث مسکن اقشار نیازمند مثل کارگران حتما باید در ساخت و تولید مسکن فعالیت‌هایی انجام دهیم و این اقدامات باید به گونه‌ای باشد، که این اقشار کم درآمد نیز بتوانند صاحب خانه شوند. به همین دلیل برای حمایت از دهک‌های پایین جامعه در ساخت مسکن، دولت زمین را در قالب طرح اجاره ۹۹ ساله زمین به مردم عرضه می‌کند که با این طرح، قیمت زمین عملاً از قیمت مسکن حذف شده و یا در طول زمان طولانی قابل پرداخت شده است. موضوع دیگر بحث نیروی کار در ساخت و تولید مسکن است که در ایران این هزینه نسبتاً ارزان است.

"موضوع دیگر بحث نیروی کار در ساخت و تولید مسکن است که در ایران این هزینه نسبتاً ارزان است"موضوع سوم بحث مدیریت ساخت توسط سازندگان و انبوه سازان است که با استفاده از فناوری‌های نوین و روش‌های نوین مدیریتی باید هزینه‌های ساخت مسکن نیز مدیریت شود. موضوع چهارم بحث مجوز‌های ساخت مسکن و حقوق دولتی است که مواردی مثل بیمه، مالیات، و هزینه‌های مجوز‌های و پروانه‌های ساخت را  شامل می‌شود که در این موارد نیز در قانون تخفیفات خاصی را مقرر نموده است. موضوع پنجم نیز بحث مصالح ساختمانی است که بخش مهم آن هزینه‌های فولاد و سیمان است که اولا مواد اولیه این مصالح از انفال است و در تولید و عرضه نیز از یارانه‌های مستقیم و پنهان حمل و نقل و یارانه‌های انرژی برخوردار بوده و در صورت مدیریت بهینه این بخش نیز  موجب کاهش هزینه‌های خرید مصالح ساختمانی برای سازنده و مصرف کننده نهایی فراهم می‌شود.

ایرادات عرضه مصالح ساختمانی در بورس کالا

دبیر قرارگاه نهضت ملی مسکن در ادامه نشست، افزود: در انتخاب راهکار توزیع مصالح ایجاد شفافیت و جلوگیری از رانت شرط لازم هست ولیکن کافی نیست و کارا بودن و اثربخش بودن سازوکار و تحقق اهداف مقنن از جمله قیمت منصفانه و عادلانه در پایان زنجیره عرضه برای سازنده و مصرف کننده نهایی به خصوص برای طرح‌های حمایتی مسکن، حذف واسطه ها، دسترسی آسان سازنده ها، پوشش ریسک نوسان قیمت که باعث مشکلات بین سازنده و خریدار و نارضایتی از دولت است نیز از شروط دیگر این راهکار است؛ لذا نسبت به عرضه مصالح ساختمانی در بورس کالا ایرادات ماهوی و شکلی وارد است و مبتنی بر این ایرادات، عدم ورود اجباری تمامی این محصولات استرات‍ژیک و اساسی به بورس کالا و یا اصلاحات ساختار و سازوکار‌ها و مکانیزم‌های عرضه مطرح است که در بحث ساختار برخی از عوامل نظیر تضاد منافع در ساختار سهامداری و کارگزاری بورس کالا توسط فولادی‌ها و بانک‌ها و شرکت‌های تجاری تابعه که مانع کاهش قیمت مصالح ساخت مسکن می‌شود و در بحث سازوکاری بحث شیوه تعیین قیمت پایه شمش و میلگرد فولاد و حجم و سبد عرضه از جمله موارد مطروحه است لذا باید دید این شیوه عرضه مصالح آیا باعث حذف واسطه می‌شود و یا اینکه شیوه عرضه خود موجب واسطه تراشی است؟ از قیمت تمام شده تولید تا قیمت پایه عرضه در بورس کالا و تا رسیدن محصول به سازنده نهایی در پایان زنجیره چه میزان شکاف هست؟ آیا در کشور‌های دیگر عرضه همه کالا‌های استراتژیک مشابه در بورس کالا اجباری است؟
در ادامه اکبری افزود: با توجه به ضریب وزنی موثر قیمت این محصولات در طرح‌های حمایتی مسکن، مطرح شدن این مباحث در جلسات کارشناسی و نخبگانی و مدیریتی با هدف بهبود کیفیت زندگی مردم ضروری است  و بعد از طرح موضوع به عنوان یک تلنگر در ماه گذشته، تصمیمات نسبتا خوبی در راستای کمک به حل مساله گرفته شده ولی تا حد مطلوب فاصله جدی است و امیدواریم سرانجام همه بخش‌ها با ارجح دانستن منافع مردم و کشور، به نهضت جهش تولید مسکن و کاهش قیمت تمام شده مسکن و خانه دار کردن مردم بپیوندند و در اجرای این طرح ملی مانع زدایی کنند تا شاهد رشد ساخت مسکن توام با کاهش تورم باشیم.

قوانین به دنبال حمایت از اقشار کم درآمد است

در ادامه این نشست ایرج رهبر؛  رئیس هیئت‌مدیره انجمن انبوه‌سازان استان تهران و رئیس پیشین هیئت‌مدیره کانون سراسری انبوه‌سازان مسکن و ساختمان ایران، ضمن اشاره به قوانین تصویب شده در جهت جهش تولید مسکن در حمایت از اقشار کم‌درآمد، گفت: قوانین همگی به دنبال حمایت از اقشار کم درآمد برای تهیه مسکن است.
ایرج رهبر در خصوص قیمت تمام شده مصالح ساختمانی ادامه داد: ما در سال ۷۰ میلیون تن تولید سیمان و ۳۰ میلیون تن تولید فولاد داریم که در حوزه تولید سیمان و فولاد، یارانه‌هایی در بخش‌های انرژی، حمل و نقل و نیروی کار پرداخت میشود تا باعث کاهش قیمت تمام شده تولید سیمان و فولاد گردد. اما وقتی صحبت از قیمت مصالح ساختمانی می‌شود، تولیدکنندگان مصالح ساختمانی یا واسطه‌های آن‌ها می‌گویند که باید سیمان و فولاد بر اساس قیمت‌های جهانی قیمت گذاری شود و قیمت سیمان و فولاد را با قیمت‌های جهانی مقایسه می‌کنند. اما در اصل این قیاس، مقایسه درستی نیست، چرا که هزینه‌هایی مثل انرژی و نیروی کار در ایران بسیار کمتر از سطوح جهانی است.
رئیس هیئت‌مدیره انجمن انبوه‌سازان استان تهران، افزود: در این روز‌ها نحوه عرضه مصالح ساختمانی در بورس در مجلس شورای اسلامی در مراحل بررسی و تصمیم گیری است و متأسفانه در این زمینه از نظرات کارشناسی استفاده نمی‌شود.

میلگردی را که در سال ۱۳۹۰ با قیمت کیلویی ۶۰۰ تومان خریداری می‌شد در سال ۱۳۹۱ به کیلویی ۲۴۰۰ تومان، در سال ۱۴۰۱ به کیلویی ۳۳ هزار تومان و اکنون به حدود ۲۳ تا ۲۴ هزار تومان است. این روند نشان می‌دهد که حتی عرضه سیمان و فولاد در بورس نتوانست منجر به مدیریت قیمت آن‌ها شود.
رئیس پیشین هیئت‌مدیره کانون سراسری انبوه‌سازان مسکن و ساختمان ایران، با اشاره به موضوع صنعتی‌سازی ساختمان که باعث کاهش قیمت ساخت مسکن می‌شود، خاطر نشان کرد: ما دومین کشور جهان در حوزه مهندسی هستیم و پاسخ اینکه چرا نمی‌توانیم ساخت مسکن را در سطح کشور متناسب با اهداف تعین شده پیش ببریم این است که حمایت‌های دولتی در طرح‌های ساخت و تولید مسکن باید توسط دولت‌های بعدی که روی کار می‌آیند نیز ادامه پیدا کند و دولت‌های بعدی با مصوبات هیئت دولت که تصویب می‌کنند یک اعتماد بین بخش خصوصی و بخش دولتی را به وجود بیاورند.
ایرج رهبر در جمع‌بندی سخنان خود گفت: من مخالف فروش سیمان و فولاد در بورس کالا هستم و به‌جای آن باید از مسئله صنعتی‌سازی حمایت شود و اعتماد بین دولت و بخش خصوصی شکل بگیرد.
در ادامه رضا شکوری عضو هیئت‌علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر تهران به‌عنوان سخنران دوم به بیان نظرات خود در مورد ساخت مسکن و ورود مصالح ساختمانی به بورس پرداخت و گفت: باید ببینیم که در اینجا ساخت مسکن برای اقشار آسیب‌پذیر چگونه است؟ من موافق ساخت مسکن توسط دولت برای مردم نیستم و دولت باید با توانمندسازی آحاد مردم با مواردی مثل ایجاد اشتغال و... افراد را توانمند کند که خود افراد امکان ساخت مسکن برای خودشان را داشته باشند، زیرا اگر دولت بخواهد برای مردم خانه بسازد باید همیشه در حال ساخت مسکن باشد. مدل توانمندسازی مردم برای ساخت مسکن، از نظر زمانی طولانی‌تر، اما یک مدل پایدارتر در ساخت مسکن برای اقشار آسیب‌پذیر به شمار می‌رود.
رضا شکوری ادامه داد: در سال ۱۳۹۲ ما ۵۵ هزار میلیارد بودجه عمرانی داشتیم که تنها تعهدات دولت برای ساخت مسکن مهر حدود ۵۰ هزار میلیارد تومان بود و برای ساخت سایر طرح‌های عمرانی بودجه کافی وجود نداشت و این باعث شد که در دولت‌های بعدی این طرح متوقف شود و برای ادامه ساخت مسکن مهر از جانب دولت‌های بعدی حمایت‌های کافی صورت نگیرد.

ساخت یک میلیون مسکن در سال غیرممکن است

عضو هیئت‌علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر تهران، در ادامه گفت: اگر ما بخواهیم در سال ۱ میلیون مسکن بسازیم و برای هر متر مربع ۲۰۰ کیلو سیمان مصرف کنیم، برای ساخت پروژه‌های مسکونی چیزی حدود ۲۰ الی ۲۵  میلیون تن سیمان لازم داریم. این حساب کتاب‌ها روی کاغذ شدنی است، اما در عمل به دلیل افزایش تقاضای سیمان و فولاد برای ساخت و افزایش قیمت ارز و افزایش سایر هزینه‌های ساخت به دلیل تورم، امکان ساخت این تعداد مسکن در یک سال وجود ندارد.
عضو هیئت‌علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر تهران، در ادامه سخنان خود پیشنهاد داد: که یک کمیته سه جانبه متشکل از وزارت راه و شهرسازی، وزارت صمت و انبوه‌سازان شکل بگیرد که در آن وزارت راه و شهرسازی به‌عنوان متولی یا کارفرما، وزارت صمت به‌عنوان کسی که در بحث تولید و توزیع و واردات و صادرات مخاطب اصلی بحث مصالح ساختمانی است و انجمن انبوه‌سازان به‌عنوان کسانی که باید طرح‌های ساخت‌وساز مسکن را به مقصد برسانند ایفای نقش نمایند.
دانشیار دانشگاه هنر تهران افزود: تجربه عرضه خودرو در بورس کالا نشان داد که ادامه عرضه سیمان و فولاد در بورس به دلیل سازوکار‌های نامشخصی که وجود دارد، نمی‌تواند منجر به کنترل قیمت فولاد و سیمان در کشور باشد و لذا با عرضه آن‌ها در بورس کالا مخالف هستم.

عرضه سیمان و فولاد در بورس کالا باعث کنترل قیمت آن‌ها شد

در ادامه نشست علیرضا صادقی رئیس اداره نظارت بر بازار بورس‌های کالایی سازمان بورس و اوراق بهادار در ابتدای سخنان خود ضمن اشاره به وضعیت بورس کالا در بورس ایران گفت: بورس کالای ایران در سال ۱۳۸۷ از ادغام دو بورس کالای کشاورزی و بورس فلزات تشکیل شد و یک سری قوانین بالادستی دارد.

"موضوع سوم بحث مدیریت ساخت توسط سازندگان و انبوه سازان است که با استفاده از فناوری‌های نوین و روش‌های نوین مدیریتی باید هزینه‌های ساخت مسکن نیز مدیریت شود"ماده ۳۳ قانون افزایش بهره وری کشاورزی و منابع طبیعی، ماده ۶ و ماده ۱۷ و ماده ۱۸  قانون توسعه ابزار‌ها و نهاد‌های مالی جدید، ماده ۳۵ قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر و ارتقای نظام مالی کشور، بند ج ماده ۳۶ قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور از جمله قوانین مهم بالادستی بورس کالای ایران  به شمار می‌روند.
علیرضا صادقی در ادامه ضمن اشاره به روند حجم معاملات در بورس کالا از سال ۱۳۸۷ به بررسی آماری بازار فیزیکی بورس کالا در سال ۱۴۰۱ پرداخت و گفت: تعداد عرضه کنندگان بورس کالا در سال ۱۴۰۱ تعداد ۶۵۱ شرکت عرضه کننده بودند که تنوع کالایی آن‌ها تعداد ۱۱۷۰ نوع کالا بود  و تعداد مشتریان خریدار  ۱۹۱۱۸ نفر بودند که با احتساب خریداران خودرو این رقم به ۸۴۷۰۸ رسید. تعداد قرارداد‌هایی که در بورس کالا در سال ۱۴۰۱ منعقد شد ۵۴۲۳۷۱ قرارداد بود که در ۲۳۶ روز معاملاتی اتفاق افتاد و به طور متوسط میانگین روزانه حجم معاملات در بورس کالا ۴۹۸۸۲۴ تن بود که جابجایی آن‌ها در سطح کشور ۲۱ درصد حجم حمل و نقل کشور را به خود اختصاص داد.
رئیس اداره نظارت بر بازار بورس‌های کالایی سازمان بورس و اوراق بهادار در ادامه به سه مرحله قبل از معامله، حین معامله و پس از معامله در باب اهمیت سازوکار و بورس کالا اشاره کرد و گفت: یک نوع ارتباط سامانه‌ای در بورس کالا برقرار است که در آن سامانه بهین‌یاب، سامانه جامعه تجارت، سامانه جامعه انبار‌ها و سامانه مودیان مالیاتی به‌عنوان ورودی و سامانه‌هایی، چون وب‌سرویس ارسال اطلاعات مشتریان به سازمان حمایت، سامانه ثامن، سامانه جامع گمرکی و سامانه امور مالیاتی به‌عنوان خروجی عمل می‌کنند.
علیرضا صادقی در ادامه با اشاره به روند معاملات سیمان در سال ۱۴۰۱ گفت: در سال ۱۴۰۱ بالغ بر ۵۵ میلیون تن سیمان با ارزش ۳۷ همت در بورس کالا معامله شده است که در مجموع تعداد ۱۱۷۱۹ خریدار در این معاملات حضور داشتند که ۹۴۷۹ شخص حقیقی و ۲۴۴۰ شخص حقوقی (۸۰ دصد شخص حقیقی و ۲۰ درصد شخص حقوقی) را شامل می‌شود. ذکر این نکته ضروری است که تا پیش از ورود سیمان به بورس کالا مشارکت کنندگان آن بسیار محدود بوده است.
وی در ادامه با اشاره به روند هفتگی معاملات میلگرد در بورس کالای ایران افزود: از ابتدای فعالیت دولت سیزدهم با همکاری وزارت صمت قیمت پایه شمش و میلگرد مستقل از نرخ ارز و قیمت‌های جهانی بر اساس عملکرد شرکت‌ها محاسبه و اعمال گردیده است که باعث شده افزایش یا کاهش قیمت در بازار‌های جهانی حداقل تأثیر را در قیمت‌های داخلی داشته باشد.
رئیس اداره نظارت بر بازار بورس‌های کالایی سازمان بورس و اوراق بهادار در ادامه سخنان خود به مزایای بازار بورس کالا اشاره کرد و گفت: کشف قیمت عادلانه با مکانیزم عرضه و تقاضا، کشف قیمت حاشیه بازار و جلوگیری از توزیع رانت مخرب و سوداگری، تقویت بنیه مالی تولیدکنندگان و بالابردن امکان اجرای طرح‌های توسعه، تشویق بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری و تقویت بازار سرمایه، حذف واسطه‌ها و کاهش قیمت برای مصرف‌کنندگان از جمله دستاورد‌های عرضه سیمان و فولاد در بورس کالای ایران به شمار می‌رود.
وی در خاتمه افزود: تا کنون محصولات ۷۴ شرکت سیمانی و بیش از ۱۰۰ شرکت فولادی در بورس کالای ایران پذیرش شده است که بتوانند محصولات تولیدی خود را عرضه کنند و مهم‌ترین مزایای انجام معاملات در بورس کالای ایران به‌عنوان بورس سازمان‌یافته و قانونمند، رقابتی کم‌هزینه است؛ لذا خروج محصولات سیمان و فولاد از بورس کالا ضمن ایجاد عدم شفافیت موجبات ایجاد رانت و فساد را در معاملات این محصولات مهیا خواهد کرد.