روسیه و ترکیه؛ همسازی کاریزمای پوتین و عملگرایی اردوغان

ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه روز پنج شنبه ۲۲ اکتبر در ویدئو کنفرانسی که توسط اتاق فکر و باشگاه والدای در مسکو برگزار شده بود، به سؤالات حاضران و خبرنگاران پاسخ داد و بر اهمیت روابط مسکو با آنکارا تأکید کرد.

او در سخنرانی خودبا اشاره به تحولات مختلف منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای، از «نقش سازنده روسیه» در حل بحران‌های پیش رو سخن گفت؛ از جمله به رخدادهای جاری در قره باغ کوهستانی و اختلافات ترکیه با فرانسه و همچنین فعالیت‌های آنکار در مدیترانه شرقی.

پوتین ضمن اینکه از عدم سوءاستفاده مسکو در جریان بروز تنش میان متحدان ناتو (فرانسه و ترکیه) سخن گفت، خاطر نشان کرد که دو کشور مسائل خود را سرانجام به خوبی مدیریت خواهند کرد.

او گفت: «ما روابط بسیار خوب و امیدوارکننده‌ای با فرانسه داریم. از سوی دیگر ترکیه همسایه ماست. من تنها این را می‌توانم توضیح دهم که اهمیت ترکیه برای روسیه بسیار است و در توسعه روابط مشترک تلاش می‌کنیم». او در ادامه این بحث افزود که معتقد است طرفین بدون هیچ واسطه‌ای به حل و فصل اختلافات خواهند پرداخت.

"من تنها این را می‌توانم توضیح دهم که اهمیت ترکیه برای روسیه بسیار است و در توسعه روابط مشترک تلاش می‌کنیم»"

آنچه در اظهارات اخیر ولادیمیر پوتین حائز اهمیت است اینکه او رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه را به صورت تلویحی فردی عملگرا معرفی کرد و گفت: «رئیس جمهور ترکیه هر چقدر در مواضع خود سفت و سخت به نظر برسد، می‌تواند انعطاف‌پذیر باشد. از این رو باور دارم که اوضاع حل خواهد شد».

همین تعبیر نشان می‌دهد که پوتین در سال‌های گذشته در همکاری و مذاکرات دو جانبه و چند جانبه مشترک پیرامون مسائل مختلف منطقه‌ای به ویژه در جریان مذاکرات آستانه و سوچی، و حتی اوج تنش بعد از ترور آندری کارلوف، سفیر روسیه در آنکارا در سال ۲۰۱۶، توانسته است به خوبی تغییر رویکرد سریع اردوغان را در اوج رجزخوانی تشخیص دهد.

از این رو به نظر می‌رسد که پوتین نه تنها در لیبی که در موضوع قره‌باغ نیز با اردوغان به نتایجی رسیده و یا خواهد رسید. طبیعی است که در این راستا اردوغان نیز برای جلب حمایت کرملین در خصوص تحقق سیاست‌های آنکارا نیاز داشته و چراغ سبزی را دریافت خواهد کرد.

گفتنی است که روابط دو کشور علیرغم وجود اختلافات جدی در شمال سوریه، جبهه لیبی و بحران قره باغ همچنان رو به توسعه است و طرفین بر گسترش آن نیز تأکید دارند. اما در این میان دو موضوع برای آنکارا اهمیت بسیاری دارد؛ نخست موضع‌گیری مسکو در مورد تنش‌های موجود در مدیترانه شرقی که ترکیه را در جبهه مقابل یونان و جمهوری قبرس قرار داده و دوم نگاه مسکو به حضور ترکیه در قفقاز جنوبی.

ترکیه در هر دو جبهه بیش از هر منطقه‌ای نیازمند ایفای نقش قدرتمندانه و ماندگاری است. زیرا این دو جبهه چه در صورت موفقیت و چه در شرایط شکست منجر به ظفرمندی یا ورشکستگی سیاسی ترکیه در سایر جبهه ها نیز خواهد شد.

با توجه به اینکه ترکیه با نقش‌آفرینی در مدیترانه شرقی سعی دارد به نحوی نقش مهم خود در تسلط بر آبراه‌های منتهی به مدیترانه و دستیابی آسان به دریای سرخ را نشان دهد، به فرجام رساندن مسئله قبرس نیز برایش از اهمیت بسزایی برخوردار است.

زیرا این سرزمین شاه‌کلیدی است که می‌تواند دست ترکیه را در بهره‌برداری از وضعیت ژئو استراتژیک منطقه‌ای و تأمین بازدهی عملکرد دیپلماسی ترکیه در شاخ آفریقا، خاورمیانه و شرق اروپا را که رقبای جدی از مصر، عربستان، اسرائیل گرفته تا یونان و قبرس، باز بگذارد.

حضور کشتی‌های اوروچ رئیس، آتامان، چنگیزخان در شرق مدیترانه که قرار است فعالیت آنها در همراهی ناوچه‌های جنگی انجام پذیرد تا ۲۷ اکتبر تمدید شده است. هر چند یونان و ترکیه بر سر ادعاهای ضد و نقیض منابع هیدروکربوری در مدیترانه شرقی و همپوشانی دیدگاه‌ها درباره میزان منابع در فلات قاره اختلاف نظر دارند، ولی آنکارا به منظور دسترسی به منابع لازم در مدیترانه شرقی ضمن اینکه اولویت خود را بر کشف و بهره‌برداری از منابع گازی و نفتی گذاشته است. ترکیه به بهانه این فعالیت‌ها در صدد خاتمه دادن به مسئله قبرس شمالی است که نزدیک به ۵۰ سال است لاینحل باقی مانده و مذاکرات هم بی‌نتیجه بوده‌اند.

جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا پیشتر اعلام کرده که ترکیه در صورت عدم کاهش تنش‌ها در منطقه، مورد تحریم قرار خواهد گرفت و دولت‌های فرانسه و آلمان نیز از ادامه فعالیت‌های آنکارا ابراز ناخرسندی و نگرانی کرده‌اند.

روز چهارشنبه، ۲۱ اکتبر اتحادیه اروپا خواست تا در پاسخ به فعالیت‌های آنکارا در مدیترانه، اتحادیه گمرکی خود با ترکیه را مورد تجدید نظر قرار داده و تحریم‌های مورد نظر را در پایان ماه جاری وارد عمل سازند.

ترکیه تهدیدهای تحریمی اتحادیه اروپا را جدی تلقی نمی‌کند. به طوری که مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه در مصاحبه خود در شبکه ان‌تی‌وی ترکیه اعلام کرد که دولت ترکیه تصمیم بر این گرفته است که ممانعتی در برابر مهاجران به اروپا ایجاد نکند.

"او در ادامه این بحث افزود که معتقد است طرفین بدون هیچ واسطه‌ای به حل و فصل اختلافات خواهند پرداخت"او همچنین ابراز کرد که فرانسه و یونان و جمهوری قبرس در پشت تصمیم‌گیری اتحادیه اروپا در رابطه با اجرای تحریم‌ها نقش دارند و غالب کشورهای اروپایی تمایلی به این اقدام ندارند.

البته روز جمعه ۲۳ اکتبر استولتنبرگ، دبیرکل ناتو نیز از عدم اجرای مانورهای نظامی یونان و ترکیه در مدیترانه شرقی خبر داد که این نشانه بازگشت طرفین به شرایط عادی و سرآغاز حل و فصل تنش‌ها از طریق دیپلماسی است. به همین خاطر ولادیمیر پوتین نیز ابراز داشته است که مشکل موجود در مدیترانه شرقی قابل حل و فصل است.

روابط تجاری بین روسیه و ترکیه بیش از ۲۰ میلیارد دلار است و در راستای اجرای پروژه خط انتقال گاز موسوم به Nord Stream ۲ همکاری دارند که این خط انتقالی می‌تواند گاز روسیه را به آلمان برساند. هرچند اروپا تاکنون نتوانسته است که میزان استقلال عمل و حاکمیت خود را برای تکمیل این پروژه بسیار سودآور نشان دهد، ولی روسیه در تحقق این پروژه و امنیت آن روی ترکیه حساب باز کرده است.

روسیه برای پیشبرد اهداف خود در کسب منافع لازم در منطقه مدیترانه شرقی هم یونان و هم ترکیه را به خوبی مدیریت می‌کند. به نظر می‌رسد صادرات تسلیحاتی روسیه به سرعت در حال تبدیل شدن به ابزاری در تاکتیک‌های قدرت و ایجاد شرایط ارعاب توسط یونان و ترکیه است.

زیرا یونان در راه‌اندازی و استفاده از موشک‌های اس-۳۰۰ گام برداشته و ترکیه نیز به تازگی اقدام به نصب و پرتاب‌های آزمایشی اس-۴۰۰ کرده است. حتی علیرغم انتقاد ایالات متحده، رجب طیب اردوغان به صراحت اعلام کرده که ترکیه برای حفظ شرایط دفاعی خود نیازمند کسب اجازه از هیچ دولتی نیست.

همین رویکرد اردوغان عاملی در جلب نظر پوتین است. روسیه هرچند تلاش دارد که تأثیر غیر مستقیمی در رویارویی بین ترکیه و یونان داشته باشد و حمایت قاطع از یکی از اردوگاه‌های موجود (یونان یا ترکیه) نشان ندهد ولی کاهش یا افزایش تنش‌های کنونی در دست کرملین است.

موضع‌گیری پوتین در خصوص الحاق کریمه به روسیه و رویکرد آنکارا قابل تأمل است. چراکه پوتین در پاسخ به سؤال خبرنگاری که پرسید، اردوغان کریمه را به رسمیت نمی‌شناسد، ابراز داشت که روسیه نیز موجودیت قبرس شمالی را به عنوان یک کشور به رسمیت نمی‌شناسد.

پوتین با اشاره به تحریم‌های ایالات متحده و اتحادیه اروپا علیه روسیه به خاطر مسئله کریمه، اذعان داشت که حداقل موضع اردوغان نسبت به کریمه سازگارتر است.

"ترکیه به بهانه این فعالیت‌ها در صدد خاتمه دادن به مسئله قبرس شمالی است که نزدیک به ۵۰ سال است لاینحل باقی مانده و مذاکرات هم بی‌نتیجه بوده‌اند"و به این جمله بسنده کرد که «او کریمه و قره‌باغ را به رسمیت نمی‌شناسد ولی در مورد قبرس شمالی حساسیت‌های جدی دارد».

در نتیجه هر چند اردوغان سعی دارد از نقش حمایتی روسیه با چند گرهی بودن روابط آنکارا- مسکو استفاده کند، ولی پوتین نیز به خوبی می‌داند که در برابر اردوغان چگونه ظاهر شود و کاریزمای خود را به کار بگیرد. پوتین با ذکر این موضوع که ترکیه در مورد قبرس شرایطی را دارد و نیازمند رسیدن به اهداف خود است، در مورد قره‌باغ کوهستانی نیز علیرغم اختلاف نظر، در صدد یافتن راهکار سازش است.

اگر وجود پیمان دفاعی میان ارمنستان با روسیه را در برابر هم‌پیمانی آذربایجان با ترکیه در نظر بگیریم؛ همچنین عدم رسمیت جمهوری خودخوانده قره‌باغ از دیدگاه ترکیه را در برابر عدم رسمیت جمهوری خودخوانده قبرس شمالی مد نظر قرار دهیم، به نظر می‌رسد که بحران موجود در مدیترانه شرقی وجه‌المصالحه‌ای میان روسیه و ترکیه خواهد بود تا هر دو به عنوان بازیگران منطقه‌ای هم در قفقاز و هم در مدیترانه شرقی به حیات خود ادامه دهند.

در نهایت می توان گفت که کاریزمای سیاسی پوتین در کنار رویکردهای پیوسته قابل تغییر حاصل از روحیه عملگرای اردوغان معجونی شگفت‌آور را در پهنه سیاسی به وجود آورده است.