پیشنهادی به برنامه‌سازان صداوسیما

این فرهنگ‌نویس و زبان‌شناس دربارۀ پژوهش‌های محققان زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، به‌ویژه در فرهنگستان، و چگونگی حفظ گویش‌های در حال فراموشی اظهار کرد: متأسفانه در همه‌جای دنیا بیشتر افراد گرایش دارند که گویش محلی خود را کمتر به‌کار ببرند و به زبان معیار سخن بگویند. درنتیجه، روزبه‌روز از شمار افرادی که به گویش‌های محلی سخن می‌گویند کاسته می‌شود. در این میان، فرهنگستان‌ها و دانشگاه‌های هر کشور وظیفه دارند که این گویش‌ها را ثبت و ضبط کنند تا برای آیندگان باقی بماند.

او افزود: در فرهنگستان گروهی به نام «زبان‌ها و گویش‌های ایرانی» با مدیریت دکتر محمد حسن‌دوست وجود دارد. از کارهای ارزشمند این گروه گردآوری و تدوین زبان‌ها و گویش‌های ایرانی است. از میان ده‌ها کتابی که فرهنگستان در زمینۀ زبان‌ها و گویش‌ها منتشر کرده‌است می‌توان به آثار زیر اشاره کرد:

«واژه‌نامۀ گویش بختیاری چهارلنگ» (رضا سرلک ۱۳۸۱)،
«فرهنگ تطبیقی ـ موضوعی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی نو» (محمد حسن‌دوست ۱۳۸۹)،
«گنجینۀ گویش‌شناسی فارس، عبدالنّبی سلامی‌» (دفتر هفتم ۱۳۹۳)،
«امثال‌وحکم ترکی آذربایجانی» (ترجمه و تصحیح توفیق هاشم سبحانی ۱۳۹۴)،
«گنجینۀ گویش‌های ایرانی (تاتی خلخال)» (جهاندوست سبزعلیپور ۱۳۹۴).

قربان‌زاده همچنین بیان کرد: در فرهنگستان دوم نیز به گردآوری گویش‌ها اهمیت داده می‌شد و به‌جز دکتر یدالله ثمره که در فرهنگستان دوم پژوهشگرانی را برای ثبت گویش‌ها به این سو و آن سوی کشور فرستاده بودند، دکتر صادق کیا نیز واژه‌های شمار بسیاری از گویش‌های ایرانی را گردآوری کرده بودند.

"با وقوع انقلاب کار دکتر ثمره متوقف شد و فرهنگستان دوم نیز با چند نهاد علمی و فرهنگی دیگر ادغام شد و پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی پدید آمد"با وقوع انقلاب کار دکتر ثمره متوقف شد و فرهنگستان دوم نیز با چند نهاد علمی و فرهنگی دیگر ادغام شد و پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی پدید آمد. پژوهشگاه علوم انسانی پس از سال‌ها، دست‌نویس‌های دکتر کیا را حروف‌نگاری و تنظیم کرد و آن را در قالب کتاب پربرگ‌وبارِ «واژه‌نامه شصت‌وهفت گویش ایرانی» (۱۳۹۰) منتشر کرد.

او به دیگر پژوهش‌ها برروی گویش‌های ایرانی اشاره و اظهار کرد: در دانشگاه‌ها نیز دانشجویان رشته‌هایی مانند زبان و ادبیات فارسی، زبان‌شناسی، و فرهنگ و زبان‌های باستانی پایان‌نامه‌های پرشماری درزمینۀ زبان‌ها و گویش‌های محلی گردآوری و تدوین و تألیف کرده‌اند. این به‌جز مقاله‌هایی است که دربارۀ این زبان‌ها و گویش‌ها تألیف و منتشر می‌شود. یکی از مجله‌هایی که به‌طور تخصصی در این زمینه مقاله منتشر می‌کند مجلۀ علمی‌پژوهشی «زبان‌ها و گویش‌های ایرانی» است. افزون بر کتاب‌های فرهنگستان و پایان‌نامه‌ها و مقاله‌ها، کتاب‌های بسیاری نیز در حوزۀ زبان‌ها و گویش‌های ایرانی منتشر شده‌است و دکتر علی‌اشرف صادقی برخی از آن‌ها را در قالب مقاله‌هایی معرفی و نقد کرده‌اند.

مجموع این مقاله‌ها در کتاب «نگاهی به گویش‌نامه‌های ایرانی» (۱۳۷۹) منتشر شده‌است.

فرهاد قربان‌زاده سپس در پاسخ به پرسشی دربارۀ بیان متفاوت و گاهی نادرست زبان‌ها و گویش‌ها در فیلم‌ها و مجموعه‌های تلویزیونی گفت: برخی بازیگرانی که در فیلم‌ها به زبان یا گویش محلی خاصی سخن می‌گویند در حال تقلید آن گویش هستند و زبان مادری‌شان زبان دیگری است. شاید یکی از دلیل‌های استفاده نکردن از بازیگر بومی، نبود بازیگر بومی مناسب برای آن نقش باشد. درنتیجه، کارگردان ناگزیر است که از بازیگر غیربومی استفاده کند و روشن است که بازیگر غیربومی نمی‌تواند دقیقاً مانند مردم بومی صحبت کند. در چنین موقعیتی، بهتر است فیلم‌ساز از زبانور یا گویشوری بومی برای آموزش زبان یا گویش خود به بازیگران کمک بگیرد.

این پژوهشگر زبان فارسی افزود: استفاده از زبان‌ها و گویش‌های محلی در فیلم‌ها و برنامه‌های تلویزیونی بسیار پسندیده است زیرا دیگر مردم ایران نیز با آن زبان‌ها و گویش‌ها آشنا می‌شوند و برخی زبانوران و گویشورانی که برای به‌کار بردن زبان و گویش خود اعتمادبه‌نفس کافی ندارند با دیدن اینکه در صداوسیما به زبان و گویش آن‌ها اهمیت داده می‌شود اعتمادبه‌نفس خود را بازمی‌یابند. درنتیجه، به برنامه‌سازان صداوسیما پیشنهاد می‌کنم برخی شخصیت‌های مهم و مثبت برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی را از میان زبانوران و گویشوران انتخاب کنند.

قربان‌زاده در پایان با اشاره به اهمیت حفظ گویش‌ها در خانواده گفت: به زبانوران و گویشوران پیشنهاد می‌کنم در خانه با فرزندان خود به زبان و گویش بومی‌شان صحبت کنند تا این میراث ارزشمند به فرزندانشان نیز منتقل شود.

حفظ زبان‌ها و گویش‌ها و انتقال سینه‌به‌سینۀ آن از خانواده آغاز می‌شود و اگر ما ارزش زبان و گویشمان را ندانیم و آن را به فرزندانمان نیاموزیم، مسئولان نیز دلسوز این میراث معنوی نخواهند بود.

۵۸۵۸