آیا تلقیح مصنوعی از نظر شرعی جایز است؟

به گزارش خبرنگار مهر، چاپ چهارم کتاب «تلقیح مصنوعی از نگاه فقه» اثر آیت الله سیداصغر ناظم زاده قمی است که به همت مؤسسه بوستان کتاب در ۳۶۸ صفحه به چاپ رسید.

«فقه پزشکی» عنوانی کلی است که برای مجموعه مباحث درباره مسائل فقهی مربوط به حوزه پیشگیری، درمان، سلامت و مسائل نوپدید دنیای پزشکی است. از این رو، فقه پزشکی برای هر پدیده‌ای در حوزه پزشکی به تعیین حکم می‌پردازد و در اختیار مکلفان می‌گذارد. یکی از این مسائل نوپدید، تلقیح مصنوعی است که به کمک آن، بسیاری از زنان و مردانی که امکان فرزنددار شدن ندارند به آرزوی خود می رسند.

اثر حاضر که حاصل درس‌های خارج فقه آیت الله ناظم زاده قمی است، به پرسش‌هایی از این دست پاسخ می‌دهد: آیا تلقیح مصنوعی از نظر شرعی جایز است؟ آیا فرزند به دنیا آمده از تلقیح مصنوعی ملحق به مرد صاحب اسپرم است و به صاحب تخمک یا زن صاحب رحم اجاره‌ای ملحق است؟ جنبه حقوقی آن مثل حق ولایت پدر، حق حضانت مادر و سپس حق ارث و نفقه و ازدواج به چه صورت است؟

ساختار اثر

این اثر در هفت فصل تألیف شده است؛ پس از بیان نکاتی درباره ازدواج و فرزندآوری در فصل اول، به بیان واژه شناسی پیشینه تلقیح مصنوعی در فصل دوم پرداخته شده که در این راستا توضیحاتی در خصوص تلقیح مصنوعی، جنین، حمل، فِراش، اسپرم، تخمک و تخمدان، و رحم یا زهدان بیان شده است.

در سومین فصل از کتاب حاضر که با عنوان «مفهوم و حقیقت نَسَب» نگارش یافته، پس از بیان توضیحی در خصوص عدم انتساب فرزند زنا به پدر و مادر، ادله نفی نَسَب از ولد زنا (نفی توارث) تشریح شده است.

«جریان اصول عملیه در تلقیح مصنوعی» عنوان چهارمین فصل است که در این فصل، دو دیدگاه در جریان اصل احتیاط در باب نکاح و فروج مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

نویسنده در پنجمین فصل از کتاب حاضر که با عنوان «اقسام و احکام تلقیح مصنوعی» به رشته تحریر در آمده، در سه قسم به تلقیح مصنوعی در داخل و خارج از رحم و تلقیح و تولید در داخل رحم پرداخته شده که برخی از مباحث مطرح شده در این فصل عبارتند از: انتقال اسپرم شوهر به رحم همسرش، انتقال اسپرم مرد اجنبی به رحم زن اجنبی و ادله حرمت تلقیح آن، انتقال تخمک زنی به رحم زن عقیم، انتقال تخمک حیوان ماده در رحم زن نازا، گرفتن اسپرم حیوان نر و انتقال به رحم حیوان ماده، انعقاد نطفه در بیرون رحم و انتقال به رحم صاحب تخمک، انتقال نطفه منعقد شده به رحم زن اجنبی، انعقاد نطفه فرزند از اسپرم مرد با تخمک حیوان، تلقیح بین اسپرم انسان و تخمک حیوان یا برگرفته از گرده گیاه.

در فصل ششم نیز «فروع مرتبط با تلقیح مصنوعی» تشریح شده که در این راستا ۲۴ فرع بررسی شده که فریز اسپرم مرد و تلقیح مرد و تلقیح آن بعد از فوت در رحم همسر، انتقال نطفه فریز شده زن و شوهر به رحم زن اجنبی، تلقیح اسپرم شوهر به رحم زن حائض، حکم انتقال نطفه زن و مرد اجنبی به رحم همسر مرد، اقل حمل و اکثر حمل در تلقیح مصنوعی، روش تشخیص دو نوزاد مشتبه از رحم تلقیحی، حکم عدم محرمیت بین زن صاحب رحم با فرزند تلقیحی، نفقه خودِ زن حامله به تلقیح نطفه غیر، سقط جنین در تلقیح مصنوعی و دیه آن، احکام خلقت دوقلو و چندقلو، راز همسان و ناهمسان بودن دو یا چند قلوها برخی از این موارد است.

در هفتمین و آخرین فصل از کتاب حاضر که به پی نوشت‌های توضیحی اختصاص یافته، مباحثی از جمله عدم بطلان نماز در ملک غصبی حسب قواعد اصولیه، نمونه قرارداد اجاره رحم زن مصوبه مجلس شورای اسلامی، حد مساحقه (عمل جنسی زن با زن)، شرایط محرمیتِ رضاعی، روایات حجیتِ قرعه، تفاوت بین تعارض و تزاحم، و عدم لزوم عدّه در زنا تبیین شده است.

‌انتقال نطفه فریزشده زن و شوهر به رحم زن اجنبی

نطفه فریز شده پس از فوت مردِ صاحب اسپرم، به رحم غیرهمسرش منتقل شود و فرق نمی‌کند صاحب رحم، زنی باشد که مَحرَم است مثل مادر زن، یا نامحرم باشد مثل زن بیگانه. آیا انتقال نطفه فریز شده به رحمِ غیرهمسر جایز است یا حرام؟ و فرزند برای کیست؟

در چنین موردی به نظر می‌آید انتقال نطفه فریز شده به رحم زن اجنبی از نظر شرع مشکلی ندارد و بلامانع است و فرزند هم متعلق به پدر متوفی و زنِ صاحب تخمک است؛ اما زنی که نطفه را در رحم خود حمل کرده (رحم اجاره‌ای یا جایگزین)، نسبتی با این فرزند ندارد و حتی محرمیت هم بین فرزند و این زن صاحب رحم وجود ندارد، و رحم این زن به منزله دستگاه رحم مصنوعی است.