علت مخالفت علما با تعزیه‌خوانی در تکیه دولت/عروسی قاسم تحریف است

به گزارش خبرنگار مهر، حسین عسکری، تاریخنگار و البرزپژوه و نویسنده کتاب‌هایی چون «کتابشناسی ساوجبلاغ»، «نقد دل»، «بیداری دشت کهن»، «علمای مجاهد استان البرز»، «دشتی به وسعت تاریخ»، «کهن دشت»، «روستای ایستا» و «روستازادگان دانشمند» در یادداشت ارسالی خود به مهر به نقد برخی علما از جمله شیخ هادی نجم آبادی به تعزیه خوانی در تکیه دولت بویژه مجلس تعزیه عروسی قاسم که از تحریفات تاریخی به شمار می‌رود، پرداخته است. او همچنین دیدگاه‌های علامه مجلسی و شهید آیت‌الله مطهری در رد اصالت تاریخی این رویداد را نیز آورده است. عسکری از جمله پژوهشگرانی است که به طور تخصصی به زندگینامه و منظومه فکری شیخ هادی نجم آبادی پرداخته است. یادداشت او را در ادامه بخوانید:

«در تاریخ تشیّع، برخی از فقیهان و عالمان دینی مخالف تعزیه بودند اما با توجه به علاقه توده‌های مردم به تعزیه‌خوانی و تأثیری که این نمایش مذهبی بر احساسات مذهبی آنان داشت، مخالفت خود را بیشتر با احتیاط و ذکر شرایطی اظهار می‌کردند. با افزایش تشریفات و افراط کاری‌های تفنّنی در تعزیه‌های تکیه دولت در عهد ناصرالدین شاه قاجار، رفته رفته تعزیه‌های دولتی جنبه آئینی و سوگواری خود را کم و بیش از دست داد.

"او همچنین دیدگاه‌های علامه مجلسی و شهید آیت‌الله مطهری در رد اصالت تاریخی این رویداد را نیز آورده است"به ویژه تعزیه «عروسی قاسم» که در تکیه دولت به طور معمول با حجله و چلچراغ و تزئینات و آراستن جوان نابالغ خوش سیما به جای عروس برگزار می‌شد، پیوسته مورد ایراد و اعتراض علما بود. مرحوم شیخ هادی نجم آبادی از کسانی بود که از ناصرالدین شاه خواست تعزیه خوانی‌های تکیه دولت را تعطیل کند.

گفته‌اند: روزی ناصرالدین شاه به دیدن او رفت و به او گفت‌: چرا مردم را دور خودتان جمع می‌کنید و راجع به اصلاحات صحبت می‌کنید؟ هر چه می‌خواهید مستقیماً به خودم بگویید تا دستور دهم آن را انجام دهند. شیخ گفت: حالا که چنین قولی مرحمت می‌کنید، از همین تعزیه تکیه دولت شروع کنیم. خوب است امر بفرمائید امسال تعزیه‌خوانی را موقوف کنند. شاه گفت: حرفی ندارم به شرطی که میرزا علی خان امین‌الدوله هم که مرید شما است، روضه‌خوانی منزل خودش را موقوف کند.

جناب قاسم از فرزندان امام حسن مجتبی علیه السلام است که در واقعه جانسوز عاشورا به شهادت رسید اما عروسی ایشان با یکی از دختران امام حسین علیه السلام، از تحریفات عاشورا است حاج شیخ گفت: مانعی ندارد.

پس از این که شاه رفت، امین‌الدوله (دولتمرد عصر ناصری) را خواست و جریان را به او گوشزد کرد. امین‌الدوله هم قبول کرد اما فردای آن روز خدمت شیخ رسید و گفت: قربان با آن‌که من از صمیم قلب مایلم روضه‌خوانی را موقوف کنم متأسفانه والده بچه‌ها به هیچ وجه موافقت ندارد و اَلم شَنگه به پا کرده است و به این ترتیب از موقوف کردن روضه‌خوانی خود، معذرت خواست. ناصرالدین شاه پس از شنیدن خبر تعطیل نشدن روضه‌خوانی خانه امین‌الدوله، برای شیخ این پیام را می‌فرستد: حضرت آقا! مرید شما امین‌الدوله برای موقوف کردن روضه‌خوانی تشریفاتی منزل خود، زورش به زنش نمی‌رسد و از عهده یک زن برنمی‌آید، پس چگونه ممکن است من بتوانم تعزیه‌خوانی‌های تکیه دولت را موقوف کنم و از عهده ده‌ها زن دائمی و غیردایمی خود و هزارها زن تهران برآیم؛ زنان در طول سال روزشماری می‌کنند تا ماه محرم بیاید؛ از یک ماه قبل از محرم، هر روز به سبزه میدان سرمی‌زنند تا ببینند تکیه دولت برای تعزیه‌خوانی آماده می‌شود یا نه؟ اگر بفهمند ما آن سال تعزیه نخواهیم گرفت، شمس‌العماره را روی سر من خراب خواهند کرد!

نکاتی انتقادی درباره تعزیه عروسی قاسم

۱. جناب قاسم از فرزندان امام حسن مجتبی علیه السلام است که در واقعه جانسوز عاشورا به شهادت رسید اما عروسی ایشان با یکی از دختران امام حسین علیه السلام، از تحریفات عاشورا است. می‌گویند ملأ حسین واعظ کاشفی (درگذشت ۹۱۰ ق) نویسنده کتاب روضه الشهدا، آن را از روزگار صفویه باب کرده است.

"عسکری از جمله پژوهشگرانی است که به طور تخصصی به زندگینامه و منظومه فکری شیخ هادی نجم آبادی پرداخته است"در واقع اصطلاح روضه خوانی که امروزه به ذکر و بازگویی مصیبت‌های روا رفته بر امام حسین علیه السلام و یارانش در واقعه کربلا اطلاق می‌شود، از عنوان کتاب روضه الشهدا گرفته شده است.

البته مذهب کاشفی، همواره مورد سوال و اختلاف بوده است، حتی در عصر خودش. برخی او را شیعه و بعضی دیگر سنّی و گروهی او را سالک طریقت صوفی نقشبندیه می‌دانند. از ظاهر امر چنین بر می‌آید که کاشفی اهل سنّت و پیرو مذهب حنفی بوده است. همچنین تبلیغات وسیع صفویان برای شیعه پنداشتن کاشفی، با هدف تثبیت روضه الشهدا به عنوان تنها مرجع مرثیه خوانی و اجرای تعزیه انجام می‌گرفت. این روایت، منتقدان جدّی نیز دارد که معتقدند رفتار مسالمت جویانه کاشفی را می‌توان بر کتمان و مدارا و تقیه حمل کرد که از اصول رفتاری شیعه در طول تاریخ محسوب می‌شود.

علامه مجلسی، محدث نوری و شهید مطهری اصالت تاریخی عروسی قاسم را رد کرده‌اند

۲.

علمایی همانند علامه محمّدباقر مجلسی (درگذشت ۱۱۱۰ ق)، علامه میرزا حسین نوری مشهور به محدّث نوری (درگذشت ۱۲۸۱ ش)، آیت الله شیخ عباس قمی معروف به محدّث قمی (درگذشت ۱۳۱۹ ش) و استاد شهید مرتضی مطهری (شهادت ۱۳۵۸ ش) اصالت تاریخی این واقعه را رد کرده‌اند. استاد مطهری در این باره نوشته است: «…در همان گرماگرم روز عاشورا که می‌دانید مجال نماز خواندن هم نبود، امام نماز خوف خواند و با عجله هم خواند، حتّی دو نفر از اصحاب آمدند و خودشان را سپر قرار دادند که امام بتواند این دو رکعت نماز خوف را بخواند… ولی گفته اند در همان وقت امام فرمود: حجله عروسی راه بیندازید، من می‌خواهم عروسی قاسم با یکی از دخترهایم را اینجا، لااقل شبیه آن هم که شده ببینم! یکی از چیزهایی که از تعزیه خوان‌های ما هرگز جدا نمی‌شد عروسی قاسم نو کدخدا؛ یعنی نوداماد بود. در صورتی که این در هیچ کتابی از کتاب‌های تاریخی معتبر وجود ندارد» (حماسه حسینی، ج اول، ص ۲۷).»