واکاوی از شریط فرزندخواندگی/ انتقاد متقاضیان به بن‌بست‌های قانونی

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: در قانون تعریفش را اعطای سرپرستی کودکان بدون سرپرست شناخته شده تحت سرپرستی سازمان بهزیستی به خانواده‌های متقاضی که واجدالشرایط قانون جاری حمایت از کودکان بی سرپرست باشند» ذکر کرده‌اند قانونی که به عقیده خانواده‌های داوطلب برای پذیرش کودکان بی سرپرست، قدری سخت و دشوار نگارش شده است.

قوانینی که تازه تسهیل و بسیاری از شرایط آن بازنگری شده و حالا به این شکل در آمده است حال فرض کنید قبل از بازنگری و تغییر برخی از دستورالعمل‌ها وضعیت چگونه بود. فرزندخواندگی نه تنها امری بسیار پسندیده بلکه حتی در دین مبین اسلام سفارش نیز شده اما برخی سخت‌گیری‌های بهزیستی برای خانواده‌های میزبان فرزندان غیر قابل درک است هرچند آنطور که در ادامه به آن می‌پردازیم این سخت گیری‌ها واقعاً ضرورت دارند.

پروسه دشوار قانونی

بهزیستی آمار خانواده‌های متقاضی را به رسانه‌ها نمی‌دهد لذا به دشواری می‌توان با پرس و جو خانواده‌ای را یافت که درخواست فرزندخواندگی کرده‌اند. خانواده محمدیان پس از تلاش فراوان پیدا شدند زن و شوهری که هر دویشان ۳۷ ساله هستند و ۱۲ سال قبل ازدواج کردند.

خانم محمدیان با بیان اینکه درخواست فرزندخواندگی را نزدیک به دو سال قبل به یکی از مراکز بهزیستی استان سمنان ارائه کردیم (به درخواست این خانواده نام این مرکز بیان نمی‌شود چرا که خانواده عقیده دارند شاید همین مصاحبه سبب شود تا پروسه فرزند پذیری شأن حتی عقب تر هم بیافتد. خانواده حتی حاضر نبود نام خود را نیز در هنگام مصاحبه بیان کند)، می‌گوید: متأسفانه مدت‌ها گذشته و هیچ پاسخی به ما نمی‌دهند.

آقای محمدیان نیز با بیان اینکه تمام شرایط بهزیستی را از کارشناس مربوطه دریافت کردیم و تقریباً همه را نیز دارا هستیم، بیان کرد: سخت گیری‌ها برای ما قابل درک است چرا که بهزیستی باید مطمئن شود که چه خانواده‌ای میزبان بچه‌ها خواهند شد اما صحبت ما را هم درک کنید. دو سال است یک تماس با ما نمی‌گیرند که بیایید مدارکتان را حداقل تکمیل کنید.

بعد از ۲ سال دیگر پیگیر ماجرا نشدیم

محمدیان که مهندس است و وضعیت مالی خوبی نیز دارد با بیان اینکه دو سال قبل شور و شوق بسیاری برای فرزند داشتیم اما واقعاً آن حال و هوا دیگر از ما گرفته شد، ابراز کرد: خانم من حتی اتاق بچه را هم چیده بود دیوارها را هم زرد و آبی کردیم که امروز بچه می‌آید، فردا بچه می‌آید.

او می‌گوید: یک بار می‌خواستیم حتی به مرکز استان برویم اما صبر کردیم.

"حداقل ماهی یک بار، اما یک سال می‌شود که دیگر حتی مراجعه هم نمی‌کنیم چرا که انگار پرونده‌مان را گم کرده باشند"ابتدا پیگیری می‌کردیم. حداقل ماهی یک بار، اما یک سال می‌شود که دیگر حتی مراجعه هم نمی‌کنیم چرا که انگار پرونده‌مان را گم کرده باشند. ما حتی حاضر شدیم سه دنگ از یک خانه به نام بچه بزنیم اما اصلاً خبری به ما نمی‌دهند.

یک کارشناس بهزیستی اما در گفتگو با خبرنگار مهر، ضمن بیان اینکه اجازه مصاحبه درباره این موضوع را ندارد و لذا باید قبل از هر چیز مدیران و روابط عمومی دستور آن را بدهد در نتیجه من فقط توضیحات کوتاهی می‌دهم، گفت: روند طولانی است اما باید موارد بسیاری احصا شود همچنین کمیسیونی برای این امر برگزار می‌شود و فرایندی دارد. از سوی دیگر تعداد خانواده‌ها چندین برابر تعداد کل بچه‌ها است در نتیجه به بهزیستی هم باید حق داد که بررسی دقیقی صورت دهد.

مواردی که باید احصا شود

از این کارشناس درباره روند اعطای فرزند خواندگی می‌پرسیم و وی فهرستی را برای ما ارسال می‌کند که عیناً در ادامه آن را درج می‌کنیم: «متقاضیان فرزند خواندگی باید تقاضای رسمی خود مبنی بر فرزند پذیری را به سازمان بهزیستی اعلام نمایند. این تقاضا حتماً باید به امضای متقاضیان رسیده و شامل نشانی وشماره تلفن متقاضیان باشد.

گاهی متقاضیان شروع کار را از دادگاه آغاز می‌کنند و سپس به بهزیستی معرفی می‌شوند.

تصویر شناسنامه زوجین صفحه اول و دوم، تصویر سند ازدواج، گواهی عدم بچه دار شدن از پزشک متخصص زنان و زایمان در مورد زوجه، گواهی پزشکی قانونی مبنی بر عقیم بودن زوجین یا یکی از آنان، ارائه حکم سرپرستی آزمایشی از مراجع قضائی، گواهی برگ عدم سو پیشینه کیفری زوجین، گواهی سلامت جسم و روان از پزشک قانونی برای زوجین، گواهی تمکن مالی، اعم از فیش حقوقی، فتوکپی سند منزل مسکونی، ماشین گواهی سلامت از پزشک مبنی بر عدم ابتلاء به بیماری‌های صعب العلاج و واگیردار و گواهی عدم اعتیاد.

سازمان بهزیستی موظف است در صورت لزوم متقاضیان را برای دریافت گواهینامه‌های مورد نیاز به سازمان‌های ذیربط ‏معرفی نماید همچنین مشاوره قبل از فرزندپذیری از موارد مهمی است که نتیجه آن در پرونده درج گردد.‏»

بعد از مراحل، کمیسیون برگزار می‌شود

کارشناس بهزیستی با بیان اینکه بعد از این مراحل کمیسیون تشکیل می‌شود، تاکید داشت: چنانچه تمام این مراحل بررسی شود، خانواده‌ها در فهرست قرار می‌گیرند تا نوبت شأن شود از سوی دیگر کمیسیونی تشکیل می‌شود و صلاحیت فرد رسیدگی خواهد شد بعد از آن تازه خانواده به دادگاه ارجاع داده می‌شود تا دادگاه در نهایت صلاحیت خانواده را احصا کند.

از او درباره شائبه ضرورت به نام زدن خانه یا خودرو به نام کودک می‌پرسیم و می‌گوید: چنین چیزی نیست نص قانون «به منظور حفظ منافع فرزند، تأمین آتیه وی و جبران عدم برخورداری فرزند از ارثیه والدین حقوقی، صلح یک سوم اموال ‏والدین به فرزند خوانده از طریق دفتر خانه‌‬ و مراجع قضائی انجام می‌پذیرد. افتتاح حساب پس‌انداز، بیمه آتیه و‬…‬ نیز می‌تواند‬ باشد».

برخی بچه را پس می‌آورند

این کارشناس بهزیستی اما باز هم تاکید می‌کند که اجازه اعلام آمار و هرگونه اطلاعاتی را ندارد اما درباره این سختگیری می‌گوید: شاید نباید من این موضوع را بیان کنم بهتر است از مدیرکل بهزیستی استان سمنان و مسئولان دیگر مصاحبه بگیرید اما با تمام این سخت گیری‌ها ما مواردی در استان داریم که بعد از شش ماه یکسال از فرزندخواندگی، خانواده بچه را پس آورده‌اند و می‌گویند آن چیزی که در ذهن‌مان بوده نیست یا مثلاً خانواده‌ای را در سال قبل داشتیم که می‌گفتند بچه خیلی گریه می‌کند، یا خانمی در همین چند سال قبل مراجعه کرده بود و می‌گفت بچه مرا چنگ می‌اندازد لطفاً تحقیق کنید مادر پدرش اگر خلاف کار هستند یکی دیگر به ما بدهید! حرف‌هایی که واقعاً آدم از بازگو کردنشان شرم می‌کند.

وی می‌افزاید: این سختگیری انجام می‌شود باز وضعیت این است فرض کنید این سختگیری نباشد. در استان سمنان نه اما در یک استان دیگر ما موردی را داشتیم که کسی بعد از شش ماه فرزند را پس آورده بود و می‌گفت مادر شوهرم خواب دیده که این بچه شگون ندارد یک بچه دیگر به ما بدهید گویا درباره سیب زمینی صحبت می‌کنند یا مثلاً خانواده‌ای تحصیل کرده می‌گویند دختر بچه‌ای مثلاً خال نداشته باشد یا مثلاً ماه گرفتگی داشته باشد چون فلان رمال گفته این بچه را بگیرید لذا اینها دردسرهایی است که بعضاً بهزیستی نمی‌تواند بازگو کند لذا وقتی یک‌طرفه به قضاوت برویم معلوم است که بهزیستی متهم به سختگیری می‌شود.

خانواده میزبان

یک کارشناس مشاوره خانواده اما در گفتگو با خبرنگار مهر، ضمن توضیح مسائل بالا، می‌گوید: سختگیری یک موضوع است اجرای قانون موضوع دیگر؛ اگر قرار باشد فرزند خوانده به جایی منتقل شود که در شرایط بدی قرار گیرد، بهتر است همان بهزیستی باشد!.

مهدی رضایی با بیان اینکه فرزند خواندگی ابتدا آمادگی روحی و روانی می‌خواهد، بیان کرد: بهزیستی به نظر من حتی در بعد روحی روانی سهل‌گیری هم می‌کند چرا که باید توجه داشت کسانی فرزندخوانده می‌گیرند که در قانون باید ۳۰ سال به بالا باشند یا مثلاً سال‌ها از درمان برای بچه‌دار شدن آن‌ها گذشته باشد لذا عمدتاً با کسانی سر و کار داریم که یک دهه زندگی کرده و بچه و تجربه مشابهی ندارند.

وی با بیان اینکه بسیار اهمیت دارد که این خانواده چه شرایطی را از لحاظ بهداشت روانی برای کودک مهیا کرده است، افزود: ما در مقوله فرزند خواندگی با سه طرف یک معامله روبرو هستیم فرزندی که تاکنون خانواده نداشته مادری که بدون زایمان صاحب فرزند شده لذا به لحاظ عاطفی و هورمونی درگیر مسائل خاص خود است و پدری که یک مسئولیت دیگر به نقش‌هایش افزوده شده و لذا اگر رعایت همه مسائل نشود، آسیب‌زا خواهد بود.

ابتدا باید هدف از فرزندخواندگی را معلوم کرد

این کارشناس مشاور خانواده با بیان اینکه ابتدا باید بدانیم که هدف‌مان از فرزند خواندگی چیست؟، گفت: یک سو فرزند و سوی دیگرش خانواده قرار دارد لذا باید بدانیم هدف‌مان از آوردن این فرزند چیست؟ آیا من و همسرم بچه دار نشده و حالا برای تنهایی و تفریح خودمان می‌خواهیم بچه بیاوریم؟ یا نه برای او می‌خواهیم این کار را کنیم که بچه در محیط بهتری رشد کند و موفق شود؟

رضایی با بیان اینکه اگر خانواده‌ها صرفاً برای اینکه حوصله شأن سر رفته بچه بیاورند، نمی‌توانند به درستی از او مراقبت کنند، بیان کرد: بسیار مواردی هستند که بچه‌های فرزندخوانده گرفته شده کاملاً موفق هستند مدارج علمی را طی کرده و به موفقیت‌هایی رسیده‌اند اما نباید فراموش کرد که موارد ناموفق نیز زیاد هستند هر چند بهزیستی آماری از این دست به ما نمی‌دهد.

وی با اشاره به قانون سرپرستی فرزند که می‌گوید «طی دوره آزمایشی شش ماهه، باید حداقل سه بازدید از طرف مددکاران اجتماعی از خانواده فرزند پذیر به عمل آید» ‬ می‌افزاید: بسیار خانواده‌ها هستند که فکر می‌کنند صلاحیت یعنی پولداری در صورتی که اصلاً این چنین نیست و در نتیجه باید به بهداشت روانی کودک توجه کرد.

۲۲ کودک فرزند خوانده شدند

مدیرکل بهزیستی استان سمنان در گفتگو با خبرنگار مهر، ضمن بیان اینکه تقاضا برای فرزند خواندگی در استان بسیار زیاد است، گفت: در سال ۱۴۰۱ با تمهیداتی که اندیشیده شد، ۲۲ فرزند بی سرپرست به خانواده‌های متقاضی در استان واگذار شد.

محمود منطقی با بیان اینکه ۱۱ خانه نگهداری کودکان بی سرپرست در استان سمنان وجود دارد که ۱۷۰ کودک را نگهداری می‌کنند، ابراز کرد: دو مرکز کودکان کار نیز در استان سمنان دایر شده که سال قبل به بیش از ۲۰۰ کودک کار خدمات دادند.

وی با بیان اینکه در سال گذشته شش فرزند بی سرپرست وارد زندگی مستقل خود شدند یعنی به سن قانونی رسیده و مثلاً وارد فضای علمی و تحصیلی و کاری و … شدند، تاکید کرد: در سال قبل همچنین ۲۳ فرزند نیز با انجام مراحل تخصصی و مددکاری به خانواده خود بازگشتند که در اصطلاح تخصصی ما آن را باز پیوند می‌نامیم.

روند کند اما دقیق است

مدیرکل بهزیستی استان سمنان با بیان اینکه نگهداری از کودکان بی سرپرست و بد سرپرست یکی از ارکان خدمت رسانی و مددرسانی بهزیستی است، گفت: خانواده‌های متقاضی باید ابتدا درخواست خود را داده و مراحل قانونی را طی کنند تا بتوانند فرزند خوانده دریافت کنند که البته جمعیت خانواده‌های متقاضی بسیار زیاد است در نتیجه شاید اندکی فرایند رسیدگی به پرونده‌ها طولانی شود.

بیش از ۱۷۰ کودک بی سرپرست بنا به آمارهای بهزیستی در شیرخوارگاه‌ها نگهداری می‌شوند کودکانی که یا سر راه گذارده شده و یا خانواده‌ای ندارند برای مثال مادر آنها بنا به جرایمی اعدام یا حتی به مرگ طبیعی فوت شده و خانواده‌ای نیز برای کودک باقی نمانده است. آنطور که بهزیستی استان سمنان می‌گوید سال گذشته ۲۲ فرزند به خانواده‌ها داده شده است سال قبل نیز بنا به تحقیقات خبرنگار مهر ۱۸ الی ۲۰ کودک به فرزندخواندگی داده شده است.

به عبارت دیگر اگر تعداد کودکان بی سرپرست استان سمنان اصلاً رشدی نداشته باشد با همین روند هشت سال دیگر طول می‌کشد تا تمام فرزندان بی سرپرست استان سمنان صاحب خانواده شوند! اینکه سختگیری با توجه به مسائل بالا باید صورت گیرد یا خیر موضوعی است که قضاوت نمی‌کنیم اما فراموش نکنیم که فرزندخواندگی چه از لحاظ دینی و چه عرف، یک امر نیکو و پسندیده است چرا که به یک خانواده کمک می‌کند تا فرزندی از این آب و خاک را رشد بدهند و صاحب تعالی کنند.