شیخ مفید پایه‌گذار فقه و اندیشه سیاسی شیعه

حجت الاسلام محمدجواد یاوری استاد و پژوهشگر تاریخ اسلام حوزه علمیه قم در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به سوم ماه مبارک رمضان، مصادف با سالگرد ارتحال شیخ مفید (ره)، بیان داشت: جناب شیخ مفید عالمی بزرگ و فرزانه، فقیه و محدّث و به اعتبار دیگر نمادی از یک مرجعیت کامل برای جامعه شیعه و الگویی تمام عیار برای مرجعیت، در طول تاریخ تشیع بوده است.

پژوهشگر تاریخ اسلام در ادامه افزود: اگر بخواهیم کارکردهای نهاد مرجعیت را به صورت جامع و کامل متوجه شویم، مرور زندگی جناب شیخ مفید (ره) در طول تاریخ تشیع، یک ضرورت است. شیخ مفید (ره) در بغداد و در جایی سکونت داشته است که سالیان متمادی به عنوان مرکز علم و اجتهاد شناخته می شده و حاکمیت بنی

العباس در آن برهه تاریخی و انتخاب بغداد به عنوان مرکز حکومت باعث شده بود که تفکرات حکومت عباسی و حمایت‌هایی که آنان از این تفکرات داشتند در آنجا رشد و رواج پیدا کند. تفکراتی مانند معتزله و اشاعره و جریان‌ها و نحله

های فکری که آسیب‌های جدی برای اسلام و برای جامعه اسلامی داشتند. در آن مقطع، جریانات فکری و اعتقادی وجود داشتند که بعضاً عقاید و نظامات فکری شیعه را زیر سوال برده و تخریب می‌کردند و یا عقاید انحرافی حتی خارج از جریانات مشهور معتزله و اشاعره در آن فضا رشد پیدا می‌کردند. که اگر بخواهیم تشبیهی با وضعیت امروز داشته باشیم مانند تفکرات انحرافی مربوطه به مهدویت را می‌توانیم مثال بزنیم.

"تفکراتی مانند معتزله و اشاعره و جریان‌ها و نحلههای فکری که آسیب‌های جدی برای اسلام و برای جامعه اسلامی داشتند"تفکراتی که امروزه با هدایت دشمنان سعی در انحراف عقاید صحیح مهدوی داشته و سعی دارند آن را به نفع جریان یا افراد خاصی مصادره نمایند.

اولین اقدام شیخ مفید بررسی نیازهای جامعه شیعی

حجت الاسلام محمدجواد یاوری با اشاره به اولین اقدام مهم جناب شیخ مفید (ره) بعد از رحلت استاد بزرگوارشان مرحوم شیخ صدوق (ره) و قبول مسئولیت زعامت شیعیان، افزود: این عالم وارسته به عنوان مرجع شیعیان، وضعیت موجود جامعه شیعه را به دقت رصد می‌کند، نیازهای جامعه شیعه را می‌بیند و بررسی و تحلیل می‌کند و از سوی دیگر، آسیب‌ها و بحران‌های تشیع را به دقت ملاحظه و برای رفع هر یک از این مشکلات برنامه‌ریزی می‌نماید. اولین برای حل مسائل و مشکلات و برای راحت نمودن دسترسی شیعه به باورها و اعتقادات صحیح و اصیل شیء نمایندگانی را در مناطق مختلف قرار می‌دهد و تعیین می‌نماید. به عنوان مثال شیخ مفید در صاغان مشهد، ساری مازندران، دینه

ور و شامات نماینده تعیین می‌کند و مجموعه شبهات سوالات و نیازهایی که جامعه شیعه در آن مناطق دارد را دریافت می‌نماید و مردم به واسطه این نمایندگان، سوالات و پرسش‌ها و نیازهای خود را برای شیخ مفید می‌فرستند که این اقدام جناب شیخ مفید (ره) یکی از کار کردهای بسیار مفید از سوی نهاد مرجعیت آن روز بوده است که بعدها به واسطه همین سوالات و شبهات و پاسخ‌هایی که وی می‌دهد کتبی از سوی جناب شیخ تألیف می‌شود که از جمله آن کتب می‌توان به کتاب المسائل

الصاغانیه، المسائل

الخوارزمیه و… اشاره نمود.

ارسال مبلغ از سوی شیخ مفید به مناطق شیعه نشین

استاد حوزه علمیه قم با بیان اینکه مسئله تبلیغ باورهای شیعه در آن دورانی که بنی

العباس حاکم بر جامعه هستند بسیار سخت و مشکل بوده است، تصریح کرد: در آن دوره‌ای که مذهب و مکتب خلفای عباسی به جای اسلام راستین ترویج می‌شود، شیخ مفید (ره) مبلغانی به مناطق مختلف شیعه نشین، که حتی تعداد اندکی شیعه داشتند، می‌فرستد تا باورهای شیعه را برای مردم بیان کنند و جامعه شیعی و تشیع را حفظ می‌کند.

پاسخ به سوالات و شبهات در مرکز حکومت بنی العباس

پژوهشگر تاریخ اسلام با بیان اینکه در سیره و سنت شیخ مفید (ره)، پاسخ به سوالات و شبهات در محافل علمی و فقهی مرکزیت حکومت آن روز یعنی بغداد به وفور اتفاق افتاده است ابراز داشت: مهمتر از مباحثات علمی از جانب شیخ مفید، تلاش و اقدامات تحسین برانگیز و فوق العاده در تولید محتوا جهت تبیین باورها و عقاید صحیح امامیه است. در اواخر عمر شریف جناب شیخ مفید (ره)، شاهد تألیف کتاب «اوایل المقالات» هستیم که جناب شیخ در این کتاب، مرامنامه و باور نامه شیعیان را بیان می‌کند. در این کتاب هم عقاید و باورهای صحیح شیعیان و هم باورهای ناثواب

معتزله، اشاعره و دیگر نحله‌های فکری به دقت بیان می‌شود

پایه گذار ی فقه و اندیشه سیاسی شیعه از سوی شیخ مفید (ره)

حجت الاسلام محمدجواد یاوری با اشاره به یکی از مهمترین فعالیت‌های شیخ مفید در جایگاه مرجعیت، در خصوص پرداختن به گفتمان سیاسی شیعه، تصریح کرد: اولین کسی که در تاریخ شیعه بعد از عصر غیبت، در کتب فقهی، فقه سیاسی را مطرح می‌نماید شیخ مفید (ره) است.

وی در کتاب مهم «المقنعه» برای اولین بار فقه سیاسی شیعه را تبیین می‌کند و روایاتی که ناظر به حکومت فقیه در عصر غیبت است را به خوبی تبیین می‌نماید. حکومت و مشروعیت آن و اینکه چه کسی حق حکومت دارد را تعریف می‌کند و در ادامه می‌گوید: «امام سلطان اسلام است و فقیه جانشین سلطان اسلام است». حکومت بنی

العباس را به طور جدی نقد نموده و آن را زیر سوال می‌برد و حتی دولت شیعی آل بویه را که در آن دوره در خدمت آل عباس هستند را نیز نقد می‌کند و حتی کار ویژه‌هایی برای حکومت آل بویه تعریف می‌کند و خطاب به آنان می‌گوید: شما باید حق مردم را بگیرید، اسلام را پیاده کنید و با کسانی که به اسلام آسیب می‌زنند جهاد کنید، امر به معروف و نهی از منکر نمائید و در واقع شرح وظایفی برای مجموعه دولتمردان شیعه، معلوم و مشخص می‌نماید که مبتنی بر فقه و اندیشه سیاسی است.

شیخ مفید قائل به مطلقه بودن ولایت فقیه

استاد حوزه علمیه در ادامه ابراز داشت: جناب شیخ مفید (ره) معتقد است که ولایت فقیه، مطلقه است یعنی فقیه بایستی به عنوان جانشین امام معصوم، هم فتوی دهد، هم قضاوت کند و هم اینکه اجرای حدود الهی نماید و تقریباً تمامی وظایفی را که امام معصوم بر عهده دارد، انجام دهد. بسیاری از علمای شیعه حتی علمای معاصر معتقدند که شیخ مفید اولین‌بار مطلقه ولایت فقیه را مطرح نموده است و قریب به هزار سال بعد، خلف صالح علمای متقدم، حضرت امام خمینی (ره) با بسط، گسترش و تبیین ولایت مطلقه فقیه، آن را عملیاتی نمود و انقلاب و نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران را پایه گذاری کرد.

مبارزه با شبهات و انحرافات درباره مهدویت

پژوهشگر تاریخ اسلام با اشاره به موضوع مهدویت به عنوان یکی چالش‌های مهم بنیادین فکری شیعه در آن دوره، گفت: پس از شروع غیبت کبرای امام عصر (عج) در سال ۳۲۹ هجری قمری و طولانی شدن غیبت حضرت، در میان شیعیان شبهاتی به وجود آمد که موجب تهدید باورها و اعتقادات شیعه شده و می‌رفت تا زمینه ساز بحران‌های سیاسی و اجتماعی گشته و جامعه شیعه را دچار تشطط نماید. در این زمان جناب شیخ مفید (ره) کارویژه دیگری را برای نهاد مرجعیت تعریف می‌کند و به مسئله مهدویت به صورت جدی می‌پردازد و جریان ظهور، علائم و نشانه‌های ظهور حضرت و شبهاتی که پیرامون مهدویت است را در قالب چند کتاب و از جمله کتاب «الفصول

العشره

فی

الغیبه» را به نگارش در می‌آورد و مسئله‌ای را که می‌رفت تا به بحران برای تشیع آن روز بدل شود به فرصتی مغتنم تبدیل کرد.

"که اگر بخواهیم تشبیهی با وضعیت امروز داشته باشیم مانند تفکرات انحرافی مربوطه به مهدویت را می‌توانیم مثال بزنیم"جناب شیخ مفید (ره) در دفاع از کیان و باورها و اعتقادات تشیع بسیار پرقوت و استوار می‌ایستد و مقاومت می‌کند و در مقابل وضعیت سیاسی اجتماعی و فرهنگی در بغداد آن زمان، حاضر نیست به هر قیمتی زیر بار حکومت بنی عباس و دولتمردان حکومت برود تا آنجا که این دفاع از حقانیت شیعه باعث شد که دو بار از شهر بغداد تبعید شود که بعدها دولت مردان آل بویه، شیخ مفید (ره) را به بغداد بازگرداندند.

شاگرد و نخبه پروری برای جامعه شیعه

حجت الاسلام محمدجواد یاوری با بیان اینکه موضوع شاگرد و نخبه پروری شیخ مفید (ره) از مهمترین اقدامات وی می‌باشد تصریح کرد: در پای کرسی علمی و فقهی ایشان آن چنان شاگردان برجسته‌ای تربیت شدند که هر یک از این شاگردان در سال‌های بعد، خود صاحب مکتب علمی و فقهی شدند. از جمله برجسته‌ترین شاگردان شیخ مفید، جناب شیخ طوسی (ره) ملقب به شیخ الطائفه است که کتب ایشان جز کتب اربعه شیعه می‌باشد و حتی جایگاه و منزلت علمی ایشان در در مواقعی بالاتر از منزلت استاد خود قرار می‌گیرد و تا بدان جا رشد می‌کند که حوزه علمیه نجف را بنا می

نهد. از جمله شاگردان بسیار مهم او، سید رضی و سید مرتضی هستند که هر یک از این علمای بزرگ، تأثیر گذار در تاریخ علمی، سیاسی، اجتماعی و تمدنی جامعه شیعه هستند.

شیخ مفید الگوی جوامع و محافل علمی

وی در پایان افزود: در بیانی کلی اگر بخواهیم نمادی از علم و اجتهاد و تولید علم برای مراکز علمی و فقهی و دانشگاهی مثال بزنیم، قطعاً شخصیت بزرگی همچون شیخ مفید می‌تواند بهترین نمونه و مثال باشد تا جویندگان علم و فضیلت و محافل علمی با این شخصیت بزرگ جامعه شیعه آشنا شده و حرکتی عظیم را برای تولید علم آغاز نمایند. جنبش علمی که شیخ مفید پس از آغاز غیبت کبرای حضرت حجت (سلام الله علیه) آغاز نمود، در طول تاریخ شیعه بی بدیل و بی نظیر است به گونه‌ای در حوزه علوم انسانی و اسلامی، هیچ پژوهشگری وجود ندارد که بی نیاز از آثار جناب شیخ مفید (ره) باشد.