جشن سده در بجستان خراسان رضوی

جشن سده یکی از آیین‌های کهن و تاریخی مناطق روستایی شهرستان بجستان است که همه ساله در بهمن ماه و حدود ۲ ماه مانده به نوروز برگزار می‌شود.

این جشن تاریخی یکی از آیین‌هایی است که پیش از اسلام در میان مردم بجستان و به خصوص روستاهای جزین، فخرآباد، سردق و قاسم آباد این شهرستان از نهم تا بیستم بهمن ماه با شور خاصی برگزار می شده و  علت انتخاب بهمن ماه برای برگزاری این جشن تاریخی به خاطر نزدیک بودن به ایام نوروز و فاصله سه ماهه آن تا برداشت محصول است.

امسال به دلیل همزمانی ابتدای بهمن ماه با دهه فاطمیه و سالروز شهادت حضرت فاطمه زهرا (س) این آیین بعد از این دهه و با تاخیر آغاز شده است.

یک کارشناس میراث فرهنگی و گردشگری در جنوب خراسان رضوی به خبرنگار ایرنا گفت: مردم مناطق روستایی بجستان برای برگزاری جشن سده هیزم و چوب جمع آوری کرده و با آن در مقابل منازل خود آتش می‌افروزند و جوانان با کمک بزرگسالان بر روی تپه‌ها و ارتفاعات آتش برپا کرده و شعرهای خاص این مراسم را می‌خوانند.

ازجمله اشعاری که مردم بجستان از دوران کهن در زمان جشن سده می‌خوانند این اشعار است:

شب سده است یکی آتش بلند افروز   حق است مر سده را بر تو، حق آن بگزار 

سده سده ی ماه نوروز    صد به غله پنجاه به نوروز  

دخترای خنه  کوگاشو مخنه     
زنای شودار  به غم گرفتار     
زِنای بی شو  چله به درشو   
مهدی ذوالفقاری افزود: براساس این رسم کهن، مردم منطقه خاکستر به جا مانده از آتش را در همان مکان باقی می‌گذارند و معتقدند اگر این خاکستر به وسیله باران شسته شود سال پر برکت و پرنعمتی خواهند داشت.

وی ادامه داد: این جشن از قدیم به عنوان سده معروف بود و در برخی از مناطق روستایی مانند فخرآباد و سردق به نام سبغلو و در روستاهای مزار و درزاب آن را کوری می‌گویند.

جشن تاریخی سده در روستاهای زین آباد، مرندیز، جزین و قاسم آباد بجستان بیش از دیگر آبادی‌های این منطقه اصالت خود را حفظ کرده و در روستای زین آباد و بقچیر جشن سده در غروب و شامگاه ۲ روز پایانی چلّه بزرگ و روز آغازین چلّه کوچک زمستان یعنی نهم، دهم و یازدهم بهمن ماه برگزار می‌شود.

ذوالفقاری گفت: مردم از روزهای ابتدایی بهمن ماه برای اجرای جشن سده آماده می‌شوند و مدت سه روز به بیایان رفته، بوته‌های نوعی خارِ سبک و حجیم را جمع آوری می‌کنند که در روستاهای زین آباد و مرندیز به آن "چرخه" اطلاق می‌شود.

همچنین جوانان گوی‌های کوچک پارچه‌ای درست کرده و آنها را به نفت آغشته نموده و در بیرون روستا آتش زده و با قدرت به هوا پرتاب می‌کنند سپس پشته های چرخه را به پشت بام‌ها برده و آتش می‌زنند و معتقدند هر که آتشش بلندتر شود، خرمن گندم او بزرگتر خواهد بود و آنکه آتشش دود کند، گندم‌هایش سیاه خواهد شد.

شب‌های جشن سده با صله رحم و دید و بازدید بستگان و آشنایان و شب نشینی، شادی و خوردن غذاهای محلی سپری می‌شود و به ویژه خانواده‌هایی که به تازگی وصلت کرده‌اند به دیدار هم می‌روند. 

این کارشناس میراث فرهنگی و گردشگری افزود: در دیگر روستاهای منطقه هم آیین‌های مشابهی اجرا می‌شود به عنوان مثال در روستای مزار از حدود سه دهه پیش، زمان این جشن به یک روز کاهش یافته و به دهم بهمن منحصر شده است و مردم این روستا در این روز پشته‌های خار را مقابل خانه‌های خود به آتش می‌کشند و کودکان به تماشای آن رفته و اشعاری مانند "های کورّی کورّی کورّی، دلِ سِرما بِدرّی" می‌خوانند.

وی ادامه داد: برگزاری این گونه آیین‌های مردمی برخاسته از فرهنگ غنی مردمان این سرزمین و یکی از معیارهای همدلی، همزبانی و ایجاد وحدت بین آحاد مردم است. 

وی گفت: جشن تاریخی سده در سال ۱۳۹۱ با شماره ۸۳۹ در فهرست میراث معنوی کشور ثبت شد.

شهرستان بجستان با بیش از ۴۰ اثر تاریخی ثبت شده در فهرست آثار معنوی و ملی کشور در ۲۷۸ کیلومتری جنوب استان خراسان رضوی واقع است.
پل یونسی، رباط‌های زین آباد و فخرآباد و مسجدهای جامع، مرندیز، ساواط و کاروانسراهای مزارآهنگ و خارفیروزی و باغ منزل‌های رحیمی در شهر بجستان و بخشایش در روستای جزین از جمله آثار تاریخی شاخص این منطقه است.
مهمترین آثار ثبت شده این شهرستان در فهرست میراث معنوی کشور جشن باستانی سده، فنون تهیه شیره انگور و هنر سبد و ترکه بافی روستای مزار و آیین نخل بندان و نخل گردانی شهر بجستان است.