گفت‌وگو با نیلوفر بیضایی درباره تئاتر «بازی در بازی»؛ اثری نمایشی با نگاهی به رمان شهرنوش پارسی‌پور

نیلوفر بیضایی، نویسنده، کارگردان، و تهیه‌کننده تئاتر به زودی نمایش جدید خود با عنوان «بازی در بازی» را اواخر ماه اکتبر در شهر فرانکفورت آلمان به روی صحنه می‌برد.

در این اثر که با نگاهی به رمان «عقل آبی» نوشته شهرنوش پارسی‌پور شکل گرفته است، تعدادی از هنرمندان ایرانی ساکن اروپا بازی می‌کنند.

نیلوفر بیضایی در گفت‌و‌گو با بهنود مکری از بخش فارسی صدای آمریکا درباره داستان این نمایش می‌گوید: «نمایشی آغاز می‌شود که در آن زن و مرد جوانی با هم آشنا می‌شوند. نگاه مرد به زن از همان آغاز نگاهی جنسی است و توجه او بیشتر به ظاهر دختر است، در حالی که دختر در ذهن خود رابطه‌ای عاشقانه و بلند مدت، و حتی ازدواج با مرد را تصور می کند. او در حالی که از مرد خوشش آمده، در برابر تلاش‌های او برای نزدیکی فیزیکی به خودش مقاومت نشان می دهد، چرا که این نزدیکی در نظرش زودهنگام است. ناگهان نمایش توسط بازیگر زنی که نقش زن جوان را بازی می کند، قطع می شود. او می‌گوید حاضر به ادامه بازی نیست و هنگام بازی در این نمایش از خودش بدش می آید.

"نگاه مرد به زن از همان آغاز نگاهی جنسی است و توجه او بیشتر به ظاهر دختر است، در حالی که دختر در ذهن خود رابطه‌ای عاشقانه و بلند مدت، و حتی ازدواج با مرد را تصور می کند"همچنین اشاره می‌کند که قرار بوده نمایش دیگری بر اساس رمان "عقل آبی" شهرنوش پارسی پور اجرا بشود، و روشن می‌شود که بازیگر مرد با کارگردان مخالفت کرده و باعث شده که او ادامه کار را متوقف کند و برود.»

خانم بیضایی در ادامه می‌افزاید: «از نظر بازیگر مرد، رمان عقل آبی پر از فلسفه‌بافی است و به باور او این ادعا در رمان، که در هر مردی بخشی از زنانگی و در هر زنی بخشی از مردانگی وجود دارد، واهی و مضحک است. از نظر او مرد مرد است و زن زن و در این رمان طبیعت زن و مرد زیر سوال برده می‌رود. بحث میان دو بازیگر بالا می‌گیرد و باعث اعتراض کسانی از میان تماشاگران می‌شود و از اینجا دو تماشاگر نیز وارد بحث می‌شوند.» 

نیلوفر بیضایی درباره چهارچوب نمایش می‌گوید: «در حقیقت در این نمایش روال‌ها شکسته می‌شود و روایت‌های جدیدی به آنها افزوده می‌شود، و به نوعی نمایش در نمایش یا بازی در بازی در کل روند نمایش در جریان است.»

این هنرمند ایرانی درباره انگیزه‌اش از پرداختن به این موضوع می‌گوید: «انگیزه من از انتخاب موضوع که رابطه میان زن و مرد، و تعاریف موجود از این دو جنس است، یکی از دغدغه‌های همیشگی من بوده است و در نمایش‌های مختلفی که کار کرده‌ام، کم‌ و‌ بیش این موضوع، و به ویژه حقوق و موقعیت اجتماعی زنان، در مرکز توجه بوده است. در عین حال رمان عقل آبی، پاسخی زنانه است به نگاه حاکم و مردانه در فلسفه و در اجتماع، رمانی است که در آن این زن است که می اندیشد و موضوع، اندیشه و نگاه مردانه نیست.»

نگارش نمایشنامه با اقتباس یا الهام از رمان‌های ادبی به ویژه آثار نویسندگان ایرانی با چالش‌های بسیاری همراه است.

نیلوفر بیضایی «تبدیل متون ادبی به نمایشنامه» را از چالش‌های جذاب تئاتر می‌داند و می‌گوید که پیش از این در چند نمایش از جمله «بوف کور» صادق هدایت، «سه نظر درباره یک مرگ» مینا اسدی، «در این مکان و در این زمان» بر اساس داستان‌های خانم مهشید امیرشاهی، و یا آخرین نمایش او به نام «اگر که عشق گناه است» بر اساس اشعار شاعران زن قرون مختلف همین رویکرد را داشته‌ است. اما، «در این نمایش از زاویه دیگری با اثر ادبی برخورد کرده‌ام.

این بار برشهایی از رمان عقل آبی خانم پارسی پور را در روند واقعه نمایشی وارد کرده‌ام که به لحاظ موضوعی به نمایش اصلی نزدیک هستند و این تجربه متفاوتی است.»

ملیحه بابایی، ستاره سهیلی، حمید سیاح‌زاده، شیلان شهبازی، هرمین عشقی، مرتضی مجتهدی، و حمیدرضا مهمانی بازیگران نمایش هستند.

خانم بیضایی درباره گزینش این هنرمندان می‌گوید: «در این نمایش هفت بازیگر حضور دارند که شش نقش را بازی می‌کنند. در واقع نقش زن جوان را دو بازیگر بازی می کنند که هر یک از آنها در دو اجرا از چهار اجرایی که برنامه ریزی کرده‌ایم، حضور خواهند داشت. بخشی از بازیگران کسانی هستند که سال‌ها است با آنها همکاری می‌کنم و بخشی دیگر، بازیگران جوانی هستند که به گروه ما پیوسته‌اند و همین ترکیب، روند کار را برایمان جذاب‌تر کرده است.»

درماه‌های گذشته به دلیل همه‌گیری ویروس کرونا بسیاری از برنامه‌های هنری از جمله تئاترها تعطیل بود و هنرمندان با محدودیتهای زیادی مواجه شدند. 

نیلوفر بیضایی دوران کرونا و تعطیلی تئاترها را «دوران بلاتکلیفی» اهالی صحنه می‌داند و می‌گوید که اجراهای نمایش «اگر که عشق گناه است» که به گفته خانم بیضایی «یکی از پرزحمت‌ترین کارهای نمایشی‌» او بود، پس از چهار اجرا به دلیل کرونا متوقف شد و ناتمام ماند.

او همچنین به ضبط و اجرای صوتی دو داستان کودکان از مجموعه «گرافلو» به زبان فارسی برای کودکان اشاره می‌کند و می‌گوید که آن دو داستان را «در اختیار سایت ادبی بانگ قرار دادیم که از آنجا قابل شنیدن است.» 

نمایش «بازی در بازی» در ماه‌های اکتبر و نوامبر در شهرهای فرانکفورت و کلن آلمان به روی صحنه می‌رود و در صورت امکان در سایر شهرهای اروپایی نیز اجرا خواهد شد.