چاقی؛ این بلای خانمان‌سوز بدن انسان

آفتاب‌‌نیوز :

چاقی معضلی در همه‌ی کشورهای جهان به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه بوده و به شدت رو به افزایش است و دلیل آن نیز کاهش فعالیت‌های بدنی به دنبال ماشینی شدن سبک زندگی و افزایش میزان استفاده از غذاها و میان وعده‌های ناسالم و پرکالری است. چاقی موجب کاهش کیفیت زندگی می‌شود و افزایش آن باعث گسترش شدید دیابت و پیامدهای این بیماری بر چشم، کلیه، قلب و … می‌شود همچنین بالا رفتن ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی که مستقیماً با چاقی در ارتباط هستند.

گسترش چاقی و بیماری‌های پس از آن در کیفیت زندگی موثر است و با کاهش کیفیت زندگی افراد در سنین میانسالی و کهنسالی طول عمر به شکل چشمگیری کاهش می‌یابد؛ بنابراین باید به کاهش میزان چاقی در جامعه کمک کنیم. در صورتی که از چاقی افراد جلوگیری نکنیم در مهار دیابت و بیماری‌های قلبی و عروقی نیز موفق نخواهیم بود.

اصلاح شیوه زندگی موثرترین راه برای کاهش چاقی است؛ راه‌های دارویی و جراحی نیز تأثیر زیادی در لاغری دارد اما میزان موفقیت آن به اندازه سبک زندگی صحیح نیست.

البته به دنبال شیوع ویروس کرونا، فعالیت فیزیکی اکثر مردم و به‌ویژه بچه‌ها کمتر شده و نبود تحرک آنچنانی، خطراتی از جمله چاقی را به دنبال داشت.

در ایران نیز شمار افراد چاق از سال ۱۹۸۰ تا ۱۳۵۹ تاکنون ۵.۵ برابر و تعداد افراد دارای اضافه وزن ۳.۵ برابر شده است. میزان مصرف کالری روزانه‌ی ایرانی‌ها طی دو دهه‌ی گذشته از ۲۰۰۰ به ۳۰۰۰ کیلوکالری رسیده است.

اضافه وزن و چاقی رو به افزایش است

یک متخصص تغذیه در خصوص چاقی به ایسنا می‌گوید: پیش از اینکه به دلایل چاقی بپردازیم بهتر است نخست چاقی را تعریف کنیم؛ چاقی به انباشت بیش از مقدار طبیعی و معمول چربی در بدن اطلاق می‌شود و از نظر علمی به شاخص توده‌ی بدنی برابر یا بیشتر از ۳۰ کیلوگرم بر متر مربع (BMI۳۰ kg/m۲) یا دور شکم بالاتر از ۸۸ سانتی‌متر در زنان و بالاتر از ۱۰۲ سانتی‌متر در مردان بزرگسال غیر ورزشکار گفته می‌شود.

دکتر علی طریقت ادامه می‌دهد: دلایل عمده‌ی چاقی مصرف بیشتر انواع غذاها و در نتیجه دریافت بیش از مقادیر مورد نیاز روزانه‌ی انرژی (کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و چربی‌ها) از یک طرف و کاهش انرژی سوزانده شده در انواع فعالیت‌های جسمانی اعم از ورزشی و غیرورزشی از طرف دیگر هستند.

وی می‌افزاید: پابه‌پای دیگر کشورها چاقی در کشور ما نیز در حال افزایش است علیرغم مشکلات اقتصادی و کاهش قدرت خرید مردم، الگوهای مصرف مواد غذایی و تغییرات وزنی به طرف غربی شدن تمایل یافته و اضافه وزن و چاقی رو به فزونی است البته این امر به معنای کاهش یا رفع سوء تغذیه از نوع کمبودهای مواد مغذی (درشت‌مغذی‌ها و ریزمغذی‌ها) نیست.

تعداد افراد چاق در ایران ۵.۵ برابر شده است

وی با تاکید بر اینکه تعداد افراد چاق در ایران ۵.۵ برابر شده است، خاطرنشان می‌کند: در حال حاضر ۷۰ درصد ایرانیان به چاقی و اضافه وزن، (۴۷ درصد اضافه وزن و ۲۳ درصد چاقی) مبتلا هستند و ۴.۵ درصد جمعیت کشور نیز چاقی مفرط (مرضی) دارند.

طریقت در ارتباط با رژیم‌های غذایی نادرست، یادآور می‌شود: مصرف غذاهای فوری و آماده، پرچرب، غنی از کربوهیدرات‌های سبوس‌گرفته و تصفیه شده و نیز غذاها و نوشیدنی‌های غنی از قندهای ساده نظیر انواع شیرینی‌ها و نوشابه‌ها که ارزش کالریکی بالا ولی ارزش مواد مغذی پایینی دارند در کنار کمک به انباشت چربی در نواحی مختلفی از بدن چون شکم، سینه، و باسن به مشکلات عدیده‌ی دیگر سلامتی از جمله مرض قند، کبدچرب، پرفشاری خون، بیماری‌های قلبی عروقی، و برخی از انوع سرطان‌ها منجر می‌شود.

وی با اشاره به کاهش تحرک بدنی جمعیت، اظهار می‌کند: براساس شواهد موجود الگوی تحرک بدنی با پیشرفت فناوری در کل دنیا دچار تغییر شده است؛ استفاده از خودرو، کنترل کارکرد انواع وسایل و ابزار زندگی روزمره از راه دور و نیز شهری شدن الگوهای اشتغال و تردد، فعالیت‌های جسمی به شدت کاهش یافته و نیاز به اصلاح محیط زندگی و ایجاد فضاهای مناسب برای تفریحات سالم و ورزش به منظور کنترل چاقی و افزایش سلامتی و شادابی بیش از پیش نمایان شده است.

وی ادامه می‌دهد: درحالیکه نداشتن فعالیت بدنی کافی یکی از علل اصلی افزایش بار بیماری‌های غیرواگیر و مرگ زودرس در جهان به شمار می‌رود، نتایج یکی از معتبرترین مطالعات ملی در ایران حاکی است ۵۵ درصد ایرانی‌ها (هر دوجنس) «فعالیت بدنی ناکافی» و هشدارآمیز دارند و بیش از ۹۰ درصد نیز «کم تحرک» هستند.

چاقی با بیش از ۴۰ نوع مشکل سلامتی در ارتباط است

این متخصص تغذیه در تشریح عوارض چاقی خاطرنشان می‌کند: چاقی با بیش از ۴۰ نوع مشکل سلامتی در ارتباط است؛ از به هم خوردن تناسب اندام و مشکلات جسمی چون افزایش خطر ابتلا به دیابت، نقرس، سکته‌های قلبی و مغزی، برخی از سرطان‌ها از جمله سرطان سینه، کولون، معده، استئوآرتریت، آپنه، پرفشاری خون، و دیس‌لیپیدمی گرفته تا مشکلات روانی مثل اعتماد به نفس پایین، افسردگی بالا، اختلالات خوردن همچون پرخوری عصبی نمونه‌هایی از بیماری‌ها و اختلالات مرتبط با چاقی هستند.

وی با اشاره به رژیم‌های غذایی خاص، می‌گوید: هر نوع رژیم غذایی حتی غلط و غیرعلمی که کالری دریافتی روزانه را به کمتر از مقادیر مورد نیاز روزانه محدود کندژ می‌تواند سبب کاهش وزن شود؛ بنابراین رژیم غذایی میوه و دیگر رژیم‌های غذایی که بیشتر گروه‌های غذایی و اقلام غذایی را به صورت کلی یا نسبی حذف می‌کنند و نتیجه‌ی این محدودیت‌ها به تعادل منفی انرژی یعنی مقدار انرژی مورد نیاز روزانه بیشتر از مقادیر مصرفی از طریق غذا باشد به شرط ادامه‌دار بودن باعث کاهش وزن و بهبود برخی پارامترهای مرتبط با چاقی خواهند شد.

وی ادامه می‌دهد: این قبیل افراد در کوتاه مدت از عوارض نامطلوب چنین رژیم‌های غذایی بی‌خبر بوده و شادی کاذب گذرا را تجربه می‌کنند اما رعایت رژیم‌های غذایی غلط محدود از کالری در دراز مدت می‌تواند منجر به از دست دادن مایعات و الکترولیت‌های بدن، ریزش مو، مشکلات پوستی، اختلالات قاعدگی در زنان و مرگ زودرس شوند.

این متخصص تغذیه در ادامه بیان می‌کند: رژیم گرفتن به معنی کنار گذاشتن کلی خورد و خوراک اگر به صورت روزه‌داری نصف یا یک روزه باشد، مشکل زیادی ایجاد نمی‌شود و اتفاقاً در پاره‌ای موارد زیر نظر مشاور تغذیه قابل توصیه هم است، اما حذف کامل مواد غذایی و نوشیدنی بیش از این مدت صرفاً در شرایط بیمارستانی و با کنترل تعادل مایعات و الکترولیت‌ها و علائم حیاتی و در موارد بسیار محدودی قابل توصیه است.

وی ادامه می‌دهد: رژیم‌های غذایی توصیه شده برای درمان چاقی باید صرفاً از نظر انرژی محدود باشند و تمام مواد مغذی توصیه شده (متجاوز از ۵۰ ماده‌ی مغذی) باید در دوران رژیم گرفتن همچنان به صورت روزانه مصرف شوند.

طریقت در رابطه با راه‌های مقابله با چاقی نیز تاکید می‌کند: بهترین و سالم‌ترین راه مقابله و کنترل چاقی، معکوس کردن روند فعلی دریافت مازاد کالری روزانه است یعنی متناسب با میزان فعالیت‌های جسمی، و نیز سن، جنس و دیگر عوامل مؤثر بر انرژی مورد نیاز روزانه باید مقادیر مصرفی غذاها به ویژه دریافت درشت‌مغذی‌ها (کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها و پروتئین‌ها) تعدیل شوند البته آموزش تغذیه‌ی مناسب به عموم مردم و نیز تشویق به تحرک و ورزش بیشتر نیز می‌تواند کمک زیادی به کنترل چاقی و مشکلات آن کنند.

چاقی از عوامل بسیار مهم و جدی در بروز بیماری‌ها است

رئیس گروه بهبود تغذیه مرکز بهداشت آذربایجان شرقی نیز در این خصوص به ایسنا می‌گوید: به انباشته شدن غیر عادی چربی در بدن چاقی می‌گویند، زمانی که کالری دریافتی بیشتر از کالری مصرفی باشد، به چربی تبدیل شده و در بدن ذخیره می‌شود؛ بنابراین چــاقی شکلی از سوء تغذیه نــاشی از پرخـــوری است که نه تنها نشانه سلامتی نیست بلکـه نشــان دهنده تغـذیه نامناسب است.

فتح اله پورعلی ادامه می‌دهد: بررسی‌های انجام شده در خصوص علل زمینه‌ای موثر در بروز و شیوع بیماری‌های قلبی عروقی، دیابت، سرطان‌ها و ... نشان می‌دهد که چاقی از عوامل بسیار مهم و جدی در بروز این مشکلات به شمار می‌آید.

وی در رابطه با عمده‌ترین دلایل چاقی می‌افزاید: چاقی معضلی چندعلتی (مولتی فاکتوریال) است و در عین حال که در ظاهر ساده بنظر می‌رسد، مسئله‌ای بسیار پیچیده است که با شیوه زندگی، محیط و ژن‌ها ارتباط دارد.

وی یادآور می‌شود: علت اصلی و عمده بروز اضافه وزن و چاقی عدم تعادل بین انرژی و کالری ورودی و خروجی بدن است، البته علل و عوامل مختلف دیگری به عدم تعادل بین بین کالری ورودی و خروجی بدن کمک می‌کنند؛ در واقع پرخوری (مهم ترین علت چاقی) و زیادروی در مصرف غذاهای پرچرب و سرخ شده، فست فودها، مصرف زیاد تنقلات کم ارزش، شیرینی و شکلات، مصرف زیاد سس‌های چرب، نوشابه‌های گازدار و آب‌میوه‌های صنعتی که حاوی قند زیادی هستند، مصرف کم میوه و سبزی، اندازه زیاد و بزرگ پرس‌های غذایی، بی‌تحرکی و کم تحرکی، استفاده زیاد از کامپیوتر، لپتاپ، گوشی موبایل و تماشای تلویزیون، زندگی ماشینی، شهرنشینی، استرس و ...

از علل و عوامل مهم در بروز و شیوع چاقی در جامعه بشمار می‌روند.

پورعلی با اشاره به وضعیت چاقی در کشور، خاطرنشان می‌کند: در حقیقت، امروزه چاقی به یکی از جدی‌ترین چالش‌های سلامت عمومی همه‌ی جوامع (جوامع با درآمد بالا، متوسط درآمد و کم‌درآمد، توسعه یافته و در حال توسعه) همه‌ی گروه‌های اجتماعی اقتصادی و همه‌ی گروه‌های سنی (حتی چاقی کودکان) تبدیل شده است.

وی متذکر می‌شود: در گذشته سوءتغذیه غالب در کشور عمدتا سوء تغذیه از نوع کم‌خواری یعنی، لاغری، کم وزنی و کوتاه قدی بود، اما با تغییر شیوه زندگی و علل دیگر این نوع سوء تغذیه به مراتب کمتر شده و طیف سوء تغذیه چاقی در جامعه بیشتر شده است.

وی اظهار می‌کند: طبق آمارهای موجود با کاهش شیوع سوء تغذیه کم‌خواری سوء تغذیه از نوع اضافه وزن و چاقی در جامع بیشتر شده است بطوریکه امروزه یکی از مشکلات سلامت جامعه به‌شمار می‌رود که خود بیماری‌های مرتبط با چاقی را ممکن است به دنبال داشته باشد.

چاقی در همه‌ی گروه‌های سنی و فیزیولوژیک شایع است

رئیس گروه بهبود تغذیه مرکز بهداشت آذربایجان شرقی در خصوص گروه سنی چاقی می‌گوید: امروزه چاقی در همه‌ی گروه‌های سنی و فیزیولوژیک شایع است و متاسفانه شواهد نشان می‌دهد که شیوع اضافه وزن و چاقی در کودکان و نوجوانان هم مانند بزرگسالان بالا است و در واقع، چاقی مشکل سلامت همه‌ی گروه‌های سنی است، اما در افراد بزرگسال (۳۰ تا ۵۹ ساله) بیشتر از سایر گروه‌های سنی دیده می‌شود.

وی در ارتباط با دلایل افزایش چاقی یادآور می‌شود: در بزرگسالان هم بنابه علل عمومی چاقی که در بالا ذکر شد و همچنین به دلیل شرایط سنی و از طرفی با توجه به پررنگ بودن علل فوق در این گروه، شیوع چاقی از درصد بیشتری برخوردار است.

وی در خصوص تاثیر رژیم‌های غذایی نادرست نیز اظهار می‌کند: چــاقی شکلی از سوء تغذیه نــاشی از پرخـــوری است؛ پرخوری و زیاده‌روی در مصرف غذاها و دریافت زیاد کالری در حقیقت سبب افزایش ورودی بدن نسبت به خروجی آن و به تبع آن افزایش بروز و شیوع چاقی می‌شود.

پورعلی ادامه می‌دهد: عادات و رژیم غذایی نادرست و نامناسب می‌تواند کلیدی‌ترین علت بروز و شیوع چاقی باشد؛ غذاهای با میزان چربی بالا و سرخ شده، فست فودها و سس‌های چرب نسبت به حجم و وزن خود کالری بیشتری به بدن می‌رسانند و مواد غذایی با میزان شکر بالا مثل نوشابه‌های گازدار و آب‌میوه‌های صنعتی و ... قند زیادی دارند و به علل مختلف سبب افزایش چاقی می‌شوند.

وی می‌افزاید: مصرف پایین میوه و سبزی و لبنیات کم چرب خود از عوامل مهم در افزایش شیوع چاقی است؛ اندازه سهم‌ها و پرس‌های غذایی امروزه نسبت به گذشته بزرگتر و بیشتر شده است و این خود از عوامل مهم در دریافت زیاد کالری است، رواج تشریفات بی‌جهت غذایی در مهمانی‌ها و ترویج پذیرایی با چندین نوع غذا در مناسبت‌ها و مراسمات خود از عوامل مهم در بروز و شیوع چاقی است که در واقع این نوع تشریفات به سلامت افراد لطمه می‌زند.

وی با تاکید بر کاهش تحرک بدنی جمعیت، یادآور می‌شود: شکی نیست که با تغییر شیوه زندگی، رواج شهرنشینی، زندگی ماشینی، استفاده از کامپیوتر، لپتاپ، گوشی موبایل و تماشای تلویزیون و ... بی‌تحرکی و کم تحرکی در جامعه بیشتر شده است، این در حالی است که فعالیت بدنی، متغیرترین جزو مصرف انرژی در بدن است و افزایش آن نقش مهمی در کنترل وزن می‌تواند داشته اشد.

وی ادامه می‌دهد: اهمیت و فواید افزایش فعالیت فیزیکی صرفاً به کنترل وزن محدود نمی‌شود بلکه فواید سلامتی قابل توجه دیگری از جمله سلامت قلب و عروق، تراکم مواد معدنی استخوان و ده‌ها فایده دیگر برای افزایش فعالیت فیزیکی وجود دارد.

رئیس گروه بهبود تغذیه جامعه آذربایجان شرقی در ارتباط با راه‌های مقابله خاطرنشان می‌کند: برای مقابله با مشکل اضافه وزن و چاقی از استراتژی‌ها و فعالیت‌های مختلفی می‌توان بهره برد از جمله آموزش و اطلاع رسانی همگانی جهت ارتقاء سواد سلامت (با محوریت تغذیه ، تحرک و ...)، سیاستگذاری‌ها و تغییرات محیطی جهت افزایش دسترسی به فعالیت فیزیکی و کاهش عوامل خطر تغذیه‌ای در محیط‌های مختلف مثل کاهش میزان چربی و قند مواد غذایی و کاهش دسترسی به غذاهای فرآیند شده و تامین و ایجاد دسترسی به انتخاب‌های غذایی سالم و مغذی برای همه مصرف کنندگان، حمایت از فعالیت فیزیکی منظم در محل کار، تامین دسترسی و بهبود کیفیت حمل و نقل عمومی، بهسازی معابر مخصوص برای پیاده روی و دوچرخه سواری و اتخاذ سیاست‌های مربوطه به بهبود فعالیت فیزیکی اشاره کرد.

وی تاکید می‌کند: برخورداری از تغذیه سالم در محیط‌های مختلف، کاهش عوامل خطر تغذیه‌ای در صنایع غذایی، برچسب گذاری ارزش تغذیه‌ای مواد غذایی برای مصرف کنندگان و حقایق تغذیه‌ای، تبلیغات جهت تغییر هنجارهای اجتماعی و درک مردم از نیاز به فعالیت فیزیکی و افزایش دانش، بهبود نگرش و رفتار مردم نسبت به تغییرات رژیم غذایی، مشارکت و همکاری ذی‌نفعان و سازمان‌ها و نهادهای تاثیرگذار در پیشگیری و کنترل چاقی، خودمراقبتی افراد جامعه از طریق به کارگیری روشهای درست کنترل وزن و بهره مندی از مشاورین و متخصصین تغذیه دارای پروانه و رعایت توصیه‌های کلیدی و ضروری تغذیه‌ای و فعالیت بدنی در خود مراقبتی نیز از جمله این برنامه‌ها هستند.

به گزارش ایسنا؛ بنابه گفته‌ی کارشناسان و متخصصان، چاقی یکی از عوامل مهم در بروز بیماری‌ها است اما با این حال به دلیل تغییر شیوه زندگی و نوین شدن آن، تحرک جمعیت کاهش و استفاده از خوراکی‌های زیان‌آور نیز افزایش یافته است؛ بنابراین این بلای جان به صورت صعودی در میان مردم افزایش می‌یابد.