به چه پژوهشی کاربردی گفته می‌شود؟/ سیاست‌مداران تصمیم‌گیری با شواهد علمی را یاد بگیرند

استاد سیاست‌گذاری سلامت دانشگاه علوم پزشکی تهران و مدیر کل دفتر پژوهش‌های منطقه‌ای EMRO تاکید کرد: موضوع «انگیزه از تحقیق»، مهم‌ترین موضوعی است که تحقیقات پایه را از تحقیقات کاربردی تفکیک می‌کند و پژوهشگر، برنامه‌ریز و ارزیابی کننده باید این موضوع را مد نظر داشته باشد.

به گزارش ایسنا، نخستین نشست از سلسله رویدادهای «کاشتن برای آینده» با عنوان پژوهش کاربردی که به صورت وبینار و با حضور  دکتر شقایق حق‌جوی جوانمرد رییس مرکز توسعه، هماهنگی و ارزیابی تحقیقات معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، دکتر آرش رشیدیان استاد سیاست‌گذاری سلامت در دانشگاه علوم پزشکی تهران و مدیر کل دفتر پژوهش‌های دفتر منطقه‌ای EMRO، دکتر افشین زرقی معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، دکتر اکبر فتوحی معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی تهران و دکتر افشین استوار مدیرکل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت برگزار شد.

دکتر شقایق حق‌جوی جوانمرد، رییس مرکز توسعه هماهنگی و ارزیابی تحقیقات وزارت بهداشت با بیان اینکه تعالی در پژوهش حداقل بر سه ‌پایه افزایش کیفیت، ایمپکت یا اثرگذاری پژوهش و شادابی محیط پژوهش استوار است، گفت: کاشتن بذر آگاهی و تفکر برای سالم‌تر و شاداب‌تر کردن محیط پژوهش ضروری است.

وی تاکید کرد: جامعه آکادمیک کشور برای این‌که به همدلی و همراهی برسد، لازم است در مورد مسئله‌های روز کشور و دغدغه‌های اصلی پژوهشگران  با هم گفتگو کنند و یکی از موضوعات که نیاز به گفتگو دارد، مسئله پژوهش‌های کاربردی است. در این نشست چالش‌های پژوهش کاربردی چه از منظر پژوهشگر چه از منظر سیاست‌گذاران مورد بررسی نقادانه قرار خواهد گرفت.

دکتر آرش رشیدیان، استاد سیاست‌گذاری سلامت در دانشگاه علوم پزشکی تهران و مدیر کل دفتر پژوهش‌های منطقه‌ای EMRO نیز تاکید کرد: موضوع «انگیزه از تحقیق»، مهم‌ترین موضوعی است که تحقیقات پایه را از تحقیقات کاربردی تفکیک می‌کند و پژوهشگر، برنامه‌ریز و ارزیابی کننده باید این موضوع را مد نظر داشته باشد.

وی با بیان این‌که هدف اصلی تحقیق بنیادی، گسترش مرزهای دانش است، عنوان کرد: در این تحقیقات باید توصیف بهتری از یک پدیده، چگونگی و چرایی آن و تئوری‌های جدیدی مطرح شود، بدون این‌که کاربرد آن را مد نظر قرار دهیم. ولی اگر پژوهش به این منظور انجام شود که مثلا عملکرد نظام سلامت بررسی شود یا چه کنیم یک بیمار داروی خود را بهتر دریافت کند، کدام روش بهترین تاثیر را دارد و ... این‌ موضوعات در دسته پژوهش کاربردی قرار می‌گیرند.

تکرار پژوهش‌های دیگران، پژوهش کاربردی نیست

رشیدیان با بیان یک پدیده رایج در پژوهش گفت: یک پدیده‌ای که زیاد در پژوهش دیده می‌شود، این است که مثلا پژوهشگر یک مطالعه خوبی که دیده یا یک گروهی که کار خوبی انجام داده را تکرار می‌کند.

"ولی اگر پژوهش به این منظور انجام شود که مثلا عملکرد نظام سلامت بررسی شود یا چه کنیم یک بیمار داروی خود را بهتر دریافت کند، کدام روش بهترین تاثیر را دارد و .."این پژوهش حتی اگر در موضوعات کاربردی و عملیاتی هم انجام شود، پژوهش کاربردی نیست.

وی با بیان این که در پژوهش کاربردی، «سوال» باید وجود داشته باشد و ادامه داد: باید یک مشکل وجود داشته باشد و دنبال پاسخ سوال بگردیم. باید دقت داشته باشیم که پاسخی که یک گروه دیگر برای مشکل پیدا کردند، پاسخ شما است یا خیر. این‌گونه پژوهش که رفتار رایجی بین پژوهشگران است، به خصوص افرادی که تجربه کم‌تری دارند، در پژوهش پایه هم، پژوهش خوبی نیست. تکرار پژوهشی که در کشور دیگری انجام شده، در آزمایشگاه دیگری انجام شده، نمی‌تواند پژوهش خوبی باشد.

پژوهشی که مهم‌ترین خروجی آن مقاله است، کاربردی نیست

استاد سیاست‌گذاری سلامت در دانشگاه علوم پزشکی تهران، خاطر نشان کرد: پژوهشی که مهم‌ترین خروجی آن یک انتشارات، مقاله، گزارش است، پژوهش کاربردی نیست. اهمیت انتشارات زیاد است و صحبتی در مورد آن نیست ولی نکته مهم آن است که پژوهش کاربردی باید منجر به حل مسئله شود.

افرادی که درگیر حل یک مسئله هستند، لزوماً مقاله نمی‌خوانند.  اگر خروجی کار پژوهشی را فقط در قالب مقاله ارائه می‌دهید، این پژوهش کاربردی نیست.

وی ادامه داد: نکته سوم این است که هدررفت منابع و پژوهش بی‌خود و غیرضروری انجام دادن، فقط در پژوهش‌های پایه نیست و در پژوهش‌های کاربردی هم انجام می‌شود.

پژوهش کاربردی در هر حوزه‌ای می‌تواند انجام شود

رشیدیان با بیان این‌که پژوهش کاربردی در هر حوزه‌ای می‌تواند انجام شود و معمولاً هنگام بودجه‌ریزی پژوهش این را فراموش می‌کنیم، گفت: پژوهش کاربردی بر اساس سوال پژوهش است نه بر اساس رشته و حوزه یا محیط پژوهش. پژوهش کاربردی می‌تواند در آزمایشگاه انجام شود. مثلا در حال حاضر با هر واریانت جدید ویروس کووید این سوال پیش می‌آید که بهترین تست تشخیصی چیست؟ این سوالات در آزمایشگاه پاسخ داده می‌شود ولی کار عملیاتی روز است و پاسخ یک مسئله روز را می‌دهد و کاملا کاربردی است.

وی ادامه داد: نکته مهم دیگر این است که اولویت‌ها معمولاً توسط مدیر و سیاست‌گذار مطرح می‌شود، ولی در پژوهش کاربردی لزوماً بهترین اولویت‌ها این موارد نیستند و اولویت‌ها می‌توانند توسط پژوهشگری که در محیط قرار دارد و مطلع است نیز پیشنهاد شود.

مدیر کل دفتر پژوهش‌های منطقه‌ای EMRO در خصوص شاخص‌هایی برای  عملکرد بهتر پژوهش کاربردی، گفت: در بحث پژوهش کاربردی ارتباط میان کسی که نیازمند پاسخ است و کسی است که به سوال پاسخ می‌دهد. این ارتباط تنها میان اولویت گذاری است و اگر بتواند در زمان پژوهش نیز انجام شود و در زمان ارائه و نحوه ارائه هم انجام شود، خوب است و می‌تواند محقق بخشی از گروه سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری باشد و همچنین این امکان وجود دارد که سیاست‌گذار به تیم پژوهش وارد شود.

تاثیر واسطه‌های دانشی و ترجمان دانش

وی ادامه داد: نکته دیگر واسطه‌های دانشی است که در بخش ترجمان دانش، موضوع تقاضا و عرضه وجود دارد.

"باید دقت داشته باشیم که پاسخی که یک گروه دیگر برای مشکل پیدا کردند، پاسخ شما است یا خیر"البته این موضوع تاثیر خوبی در صنعت داشته، ولی در نظام سلامت تجربه خوب در این زمینه خیلی زیاد نیست.

رشیدیان با تاکید مجدد بر این‌که «پژوهش بدون سوال، پژوهش کاربردی نیست» توضیح داد: تقاضا؛ اصل و ضرورت است و سیاست‌گذار اگر این کار را انجام ندهد، نمی‌تواند انتظار پژوهش کاربردی داشته باشد. ضروری است که اولویت‌ها شناسایی و اعلام شود، منابع برای پژوهش ایجاد شود.

وی به نقش بودجه اشاره کرد و گفت: پژوهش بودجه می‌خواهد و نیاز به ساختار بودجه‌ای دارد. بودجه پژوهش کاربردی باید بر این مبنا انجام شود که کجا باید صرف شود که سوال جواب داده شود.

استاد سیاست‌گذاری سلامت در دانشگاه علوم پزشکی تهران به ضرورت وجود سیستم انگیزشی برای محققان اشاره کرد و گفت: ساختار انگیزشی محققان لزوما همان ساختار انگیزشی سیاست‌گذاران نیست. آن‌ها نیازمند موارد دیگری هستند. مقاله‌ها بهترین خروجی پژوهش کاربردی نیستند ولی مقاله نشان می‌دهد که یک پژوهشگر کارش را خوب انجام می‌دهد.

اگر به این موضوع که برای پژوهشگر انگیزه ایجاد می‌کند، توجه نداشته باشید، . چه انگیزه دیگری را برای پژوهشگر ایجاد می‌کنید؟

وی تاکید کرد: کسی که کار کاربردی می‌کند باید در جمع‌های مختلف برود و از طرح خودش دفاع کند. کار خود را به شیوه‌های مختلف عرضه کند. اگر این کار را انجام بدهد، این را باید جزئی از پژوهش کاربردی در نظر بگیرد و سیاست‌گذار هم باید این موارد را مد نظر قرار دهد.

ساختارهای خوبی در کشور برای بهبود پژوهش وجود دارد

رشیدیان گفت: در نهایت برای بهبود پژوهش کاربردی در کشور ساختارهای خوبی  مثل موسسه ملی تحقیقات سلامت و ... داریم.

"این‌گونه پژوهش که رفتار رایجی بین پژوهشگران است، به خصوص افرادی که تجربه کم‌تری دارند، در پژوهش پایه هم، پژوهش خوبی نیست"بهترین کار، زمانی که آن‌ها به سوالات پاسخ نمی‌دهند، یا کند هستند، به کارگیری این ساختارها و فرآیندها و اصلاح آن است.

وی با اشاره به اهمیت جایگاه معاونت تحقیقات و فناوری تاکید کرد: هر گونه تمرکزی که معاونت تحقیقات و فناوری که در این زمینه انجام دهد به گونه‌ای که هدفمند و قابل ارزیابی بیرونی باشد، نتایج بیرونی خوبی خواهد داشت.

دکتر افشین زرقی، معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی نیز با بیان اینکه محصول تجاری شده با پژوهش محصول محور دو مقوله جداست، گفت: پژوهشگر وقتی به تولید نمونه اولیه می‌رسد، یعنی به نتیجه رسیده است؛ ولی امکان دارد محصولش در شرایط رقابتی نتواند وارد بازار شود و سهمی از اقتصاد دانش بنیان دریافت کند.

تصمیم‌گیری سیاست‌گذارها، مبتنی بر مقاله نیست

دکتر افشین استوار، مدیرکل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت نیز با اشاره به اینکه تعاریف متفاوتی از پژوهش کاربردی وجود دارد، گفت: گروهی آن را خلق ثروت می‌دانند و گروهی معتقدند پژوهش کاربردی باید بتواند به سوالات سیاست‌گذاران جواب بدهد. مشکل گروه اخیر شاید به ضعف نظام سیاست‌گذاری بازمی‌گردد که اصلا تصمیم‌گیری‌ها مبتنی بر مقاله نیست، زیرا سیاست‌مدار اصلا مقاله مطالعه نمی‌کند و بنابراین نظام سیاست‌گذاری مبتنی بر شواهد نیست.

جوانمرد رییس مرکز توسعه، هماهنگی و ارزیابی تحقیقات معاونت تحقیقات وزارت بهداشت در ادامه این نشست با اشاره به طیف وسیع برداشت‌ها از پژوهش‌های کاربردی گفت: پژوهشگران معتقدند مصرف‌کننده مقالات و پژوهش‌های آنها هوشمند نیستند و مصرف‌کننده که اینجا سیاست‌گذاران هستند هم معتقدند پژوهش خوب و کاربردی نداریم، در حالیکه شاید سیاست‌گذار نمی‌تواند جواب سوالاتش را از پژوهش‌ها استخراج کند.

وی در ادامه به طرح پرسش‌هایی پرداخت؛ سوال پژوهشی از کجا می‌آید؟ پژوهشگر نتیجه پژوهش خود را از چه طریقی باید به اطلاع سیاست‌گذاران برساند؟ نقش واسطه‌های میانی یا کارگزاران پژوهشی چیست؟ چه مشکلاتی از دو سمت تولیدکننده و مصرف‌کننده پژوهش وجود دارد؟

دکتر زرقی در پاسخ به این سوالات گفت: مسئله اصلی فرهنگ‌سازی است. در یک دانشگاه نسل سه انتظار داریم همه ارکان دانشگاه به مسئله پژوهش کاربردی اهتمام داشته باشند. دانشگاه‌ها نباید به دنبال تجارت باشند، بلکه باید در جهت حمایت، هدایت و نظارت حرکت کنند و در این راستا باید گردش منابع مالی برای تحقق این اهداف به سادگی انجام شود تا ارتباط میان دانشگاه و صنعت هموار باشد.

تبدیل شاخص علم‌سنجی به ارزش یک مشکل است

وی تبدیل شاخص علم سنجی به ارزش را یک مشکل دانست و گفت: علم باید به فناوری منجر شود و به پژوهشی می‌توان علم گفت که مستندات و شواهد آن روی میز باشد.

دکتر اکبر فتوحی معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی تهران هم محصول را به دو دسته محصول با قابلیت تجاری شدن و محصول مفیدی که قابلیت تجاری شدن ندارد، تقسیم کرد و گفت: عمده پژوهش‌های ما از دسته دوم است. در دنیا برای این نکته راه حل‌هایی وجود دارد و مهم‌ترین آن ورود بخش خصوصی به مسئله است.

اهمیت تصمیم‌گیری بر مبنای شواهد علمی

دکتر فتوحی تاکید کرد: سیاست‌مداران ما باید بیاموزند که چگونه بر مبنای شواهد علمی تصمیم‌گیری کنند.

دکتر استوار نیز به تقابل میان پژوهشگران و سیاست‌مداران اشاره کرد و گفت: سیاست‌مداران معتقدند که پژوهش‌ها پاسخگوی مسائل کشور نیست، پژوهشگران هم معتقدند فرآیندهای پژوهشی طولانی هستند و سیاست‌مداران صبر کافی ندارند.

ضمن این که اولویت‌های کشور و به دنبال آن سوالات مشخص نیست و منابع کافی هم متناسب با اولویت‌ها تخصیص نمی‌یابد.

حق جوی سپس به طرح سوال جدیدی پرداخت و گفت: ادغام پژوهش و آموزش در وزارت بهداشت یک مزیت است، مصرف کننده و تولیدکننده در نظام سلامت یکی است، اکنون اگر پژوهش های ما کاربردی نیست، چه مکانیسمی لازم است که مشکلات کشور به سوالات قابل پژوهش تبدیل شود؟!

با کمتر از سه دهم درصد تولید ناخالص ملی چقدر می‌شود پژوهش، شواهد و محصول تولید کرد؟!

دکتر استوار نیز با اشاره به اینکه باید تعهدی مبنی بر سیاست گذاری مبتنی بر شواهد در کشور ایجاد شود، گفت: ضرورت سرمایه‌گذاری هم حائز اهمیت است. با کمتر از سه دهم درصد تولید ناخالص ملی چقدر می‌شود پژوهش، شواهد و محصول تولید کرد؟! دستاوردها نسبت به سرمایه‌گذاری خیلی هم بیشتر است، با اینکه معتقدم ساختار نیازمند بهبود است و برای این مسئله ظرفیت‌سازی برای نیروی انسانی نیز اهمیت بسیاری دارد.

دکتر زرقی نیز با تایید اینکه نسبت به آنچه سرمایه‌گذاری کرده‌ایم خروجی‌های پژوهشی و فناورانه بسیار بیشتری داشته‌ایم، گفت: در مقایسه با دیگر صنایع مانند خودروسازی، نسبت به سرمایه‌گذاری انجام شده و خروجی کسب شده در جایگاه مطلوبی در دنیا و منطقه هستیم.

با این وجود وی افزود: ‌نمی‌توان سیاست‌مداری که باور به تصمیم‌گیری بر مبنای شواهد علمی ندارد را مجبور به این کار کرد، ما احتیاج به نقشه جامع فناوری ۱۰ ساله داریم تا در بازه زمانی طولانی حلقه‌های آموزش، پژوهش و فناوری را با هم هماهنگ کند.

کسانی که مقاله را زیر سوال می‌برند، بدانند نظام علمی، راه دیگری ندارد

دکتر فتوحی یادآور شد: مقاله ابزار گفت‌وگوی دانشمندان است، مقاله می نویسیم تا ادعاهایمان را در معرض نقد بگذاریم و در نهایت دیگران بتوانند از آن استفاده کنند. کسانی که مقاله را زیر سوال می‌برند باید بدانند نظام علمی راه دیگری ندارد. همه پژوهش‌های کاربردی نیز نیازمند مقاله هستند، وقتی یک کیت ساخته می شود باید بتوان نشان داد که کارایی لازم را دارد، راه علمی این است که پژوهش انجام شود و طی یک مقاله نتایج آن به اطلاع همگان رسانده شود.

دکتر حق جویی در پایان نشست اقدام به جمع بندی مطالب مطرح شده کرد و گفت: بیشترین شکایت پژوهشگران از مصرف‌کنندگان پژوهش‌هایشان این است که سوالات شفاف نیستند، زیرساخت‌ها و قوانین مهیا نیست، بستر قانونی تعامل میان پژوهشگر و سیاست‌گذار برقرار نیست، مشکل با راه‌اندازی سامانه‌های مختلف حل نمی شود، احتیاج به ساز وکار چابک و سیستماتیک داریم.

رساندن پژوهش به کاربرد، وظیفه پژوهشگر است؟!

وی همچنین در پاسخ به این سوال که آیا رساندن پژوهش به کاربرد وظیفه پژوهشگر است؟! گفت: مهم‌ترین شکایت مصرف کنندگان از پژوهشگران این است که ما زبان آنها را بلد نیستیم، در هیچ جای دنیا سیاست‌گذار مقاله نمی‌خواند، برای همین مستنداتی متناسب با وقت، زمان‌بندی و ادبیات سیاست‌گذاران تهیه می شود و در اختیار ایشان قرار می‌گیرد. اینجا به نظر برای اینکه حاصل پژوهش‌ها از پژوهشگر به سیاستمدار رسانده شود، نیازمند یک کارگزار پژوهشی است.

وی افزود: سیاست‌گذاران گله می کنند که پژوهشگران چابک نیستند، شیوع کرونا عرصه آزمایش خوبی شد، درست است که سیاست گذاران می توانند دو سال منتظر پاسخ پژوهشگران در زمینه شیوع کرونا باشند، اینجا باید مسئله به نکات ریزتر شکسته شود.

دکتر حق جوی در پاسخ به درخواست گروهی از مدعوین آنلاین در زمینه اصلاح نظام ارزشیابی پژوهشی، گفت: اصلاح نظام ارزشیابی پژوهشی نیازمند جایگزین کردن شاخص‌های جدیدی است که هوشمند و کاربردی باشد، باید سنجه‌های جدیدی برای ارزیابی پژوهش کاربردی ایجاد شود.

انتهای پیام