فرجام پوتین در جنگ اوکراین

جنگ ناعادلانه و تجاوز نظامی دولت روسیه علیه اوکراین وارد پنجمین هفته خود شد، و ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور جاه‌طلب روسیه، که رویای فتح سریع و کم‌هزینه اوکراین را بر باد رفته می‌بیند، در تنگنای سختی گرفتار شده است.

برخی از گزارش‌های غیر رسمی حاکی از سخت‌گیری پوتین بر برخی از مقامات نظامی و امنیتی روسیه بویژه «سرگئی شویگو» وزیر دفاع روسیه است. به نظر می‌رسد پوتین ناکامی خود در برابر مقاومت گسترده و پیشبینی‌ناپذیر مردم و ارتش اوکراین را می‌خواهد با قربانی کردن آنها توجیه کرده و خود را از انتقادات فزاینده داخلی و خارجی مبرا کند.

چشم‌انداز جنگ اوکراین هنوز مبهم است البته قطعی شده‌است که دولت روسیه دستکم به تمامی اهداف خود نخواهد رسید.

همچنین روسیه بعد از جنگ اوکراین از لحاظ نظامی، راهبردی، اقتصادی، سیاسی و روابط بین‌الملل در موقعیت ضعیف‌تری خواهد بود. مذاکرات صلح که در چند مسیر موازی مستقیم و با میانجی‌گری دولت‌های ترکیه، اسرائیل، فرانسه و آلمان در جریان است تا کنون نتیجه‌ای در بر نداشته است.

اما دولت روسیه در واکنش به ناکامی‌هایش به خصوص در زمینه طراحی عملیات جنگی و لجستیک از خواسته‌های اولیه عقب‌نشینی کرده و در حال حاضر فقط خواستار «خلع سلاح نظامی اوکراین»، «تضمین عدم پیوستن اوکراین به ناتو»، و «پذیرش جدایی جمهوری‌های لوهانسک و دونتسک، و الحاق شبه‌جزیره کریمه به روسیه» است.

بیشتر در این باره:

روسیه ممکن است چه نوع کمک نظامی از چین بخواهد؟

ابعاد مختلف تهاجم روسیه به اوکراین و پیامدهای آن

کشورگشایی و جنگ‌طلبی؛ نگاه ایرانیان به تهاجم روسیه

اشتباه محاسبه روسیه در اوکراین و گزینه‌های پوتین

حمایت از پوتین در ایران؛ سیاست یا ایدئولوژی‌زدگی؟

داوطلبان سوری در جنگ اوکراین؟

ناسیونالیسم روسی؛ نجات‌دهنده یا ویرانگر؟

ریشهٔ تاریخی توهم سیاسی پوتین در حمله به اوکراین چیست؟

جنگ اوکراین؛ کجای محاسبات کرملین اشتباه بود؟ 

تنها درخواستی که اوکراینی‌ها ممکن است قبول کنند عدم عضویت در ناتو است و در مابقی موارد پوتین مأموریت دشواری برای قبولاندن خواسته‌های خود دارد. او با حرکت تهاجمی و بلندپروازانه‌ای که انجام داد کار سختی برای عقب‌نشینی محترمانه و خروج از بحران دارد.

تصمیم‌گیری آینده پوتین بستگی زیادی به محدودیت‌هایی دارد که او در عمل گرفتار آنها شده است. اعلام عدم اراده برای تغییر رژیم اوکراین از سوی رئیس «شورای امنیت روسیه» نشانه‌ای دال بر تداوم عقب‌نشینی دولت روسیه از خواسته‌های اولیه است که کنار رفتن «ولودیمیر زلنسکی» از ریاست دولت اوکراین یکی از آنها بود.

در حال حاضر ویژگی اقتدارگرایانه دولت روسیه و سرکوب تجمعات اعتراضی مخالفان اجازه نداده تا فشار افکار عمومی روسیه منجر به تجدیدنظر دولت این کشور در محاسباتش شود.

"بر مبنای تخمین‌ها بین هفت تا ۱۵ هزار نظامی روسیه ظرف یک ماه در جنگ اوکراین کشته شده‌اند که از کل تلفات ارتش آمریکا در جنگ ۲۰ ساله با افغانستان و سه ساله با عراق بیشتر است"تحریم‌های سنگین غرب اقتصاد روسیه را تحت فشار قرار داده اما برخورداری از فروش نفت و گاز در سایه افزایش بها باعث شده تا دولت روسیه به مقاومت ادامه دهد.

افزایش تقاضاها در جامعه جهانی برای توقف جنگ در اوکراین و باخت تمام عیار پوتین به لحاظ «قدرت نرم» دولت روسیه را با تنگنای جدی مواجه ساخته‌است. حتی برخی از متحدان روسیه چون دولت‌های چین و ایران نیز خواهان پایان دادن به جنگ و آتش‌بس هستند.

دولت چین ضمن حفظ مناسبات تجاری با روسیه اما در عین حال در تقویت نظامی روسیه خودداری پیش کرده و منفعتی در تداوم جنگ نمی‌بیند. شکست روسیه در شکست مقاومت «کی‌یف»، «ماریوپل» و «خارکیف» و از دست دادن کنترل شهر «خارسف» موازنه قوا را علی‌رغم برتری هوایی و شلیک قریب به ۱۴۰۰ موشک به ضرر روسیه تغییر داده‌است.

اعلام تلویحی تمرکز فعالیت‌های نظامی در «دونباس» نشانگر احتمال عقب‌نشینی ارتش روسیه از تصرف کامل اوکراین با توجه به درک عملی محدودیت‌ها و ناتوانی در جلورفتن و تثبیت پایدار مواضع است. بر مبنای تخمین‌ها بین هفت تا ۱۵ هزار نظامی روسیه ظرف یک ماه در جنگ اوکراین کشته شده‌اند که از کل تلفات ارتش آمریکا در جنگ ۲۰ ساله با افغانستان و سه ساله با عراق بیشتر است.

گذشت زمان به نفع دولت روسیه نیست.

در این شرایط تغییر معادلات میدانی به استفاده ارتش روسیه از تسلیحات کشتار جمعی چون بمب شیمیایی و اتمی گره خورده‌است که هزینه‌های زیادی برای روسیه دارد. گسترش جنگ به ابعاد جهانی نیز برای روسیه اقدام پرریسکی است که با توجه به نمایان شدن ضعف ارتش روسیه در اوکراین و فاصله زیاد توانایی آن با زمان شوروی در نهایت بعید است فرجامی جز شکست سنگین روسیه در برداشته داشته باشد.

البته وضعیت روانی آشفته پوتین و مشکل مزمن حاکمان کشورگشا در نادیده گرفتن واقعیت‌ها و جلو بردن برنامه‌های آرزواندیشانه ممکن است روسیه را به سمت این پرتگاه ببرد، اما مخاطرات بالا و موانع پیش‌رو این گزینه را علی‌رغم تهدیدهای چندباره دولت روسیه دور از اجرا کرده است. یک مشکل بزرگ در تصمیم‌گیری روسیه محدودیت اطلاعاتی است که از واقعیت‌های میدانی جنگ و واکنش‌های جهانی در اختیار پوتین قرار می‌گیرد.

موضع محکم ناتو و اعلام ضرورت کنار رفتن پوتین از بلوک قدرت روسیه از سوی جو بایدن که به عنوان یک «امر اخلاقی» بیان شد موقعیت آسیب‌پذیر روسیه است که مجال چندانی برای خوشبینی در خصوص گسترش دامنه جنگ باقی نمی‌گذارد. موقعیت ژئوپلتیک روسیه بعد از حمله نظامی به اوکراین ضعیف شده‌است. در این چارچوب قابل درک است که چرا ارتش روسیه تلاش زیادی برای نابودی زیرساخت‌های اوکراین، حمله به مراکز غیرنظامی و ارتکاب جنایت جنگی و محاصره اقتصادی شهرها دارد.

سیاست تبدیل اوکراین به شهر سوخته و تضعیف ساختاری آن می‌تواند محملی برای پایان دادن روسیه به جنگ و توجیه چرایی آن باشد.

"در این شرایط تغییر معادلات میدانی به استفاده ارتش روسیه از تسلیحات کشتار جمعی چون بمب شیمیایی و اتمی گره خورده‌است که هزینه‌های زیادی برای روسیه دارد"اما با توجه به شرایط کنونی در مواجهه غرب با تلاش روسیه در تغییر مناسبات دنیای پساجنگ سرد این موفقیت پایدار نخواهد بود و اوکراین در سایه حمایت‌های مالی و نظامی غرب می‌تواند در زمان نه چندان دراز آسیب‌های وارده را تا حد زیادی ترمیم کند و موقعیت مناسبی از خاکسترهای جنگ برای آینده اوکراین ایجاد کند.

در این شرایط ادامه جنگ نیازمند تصمیم‌گیری کرملین در اعزام بیشتر نیرو به اوکراین است که معلوم نیست مناسبات را به نفع آنها تغییر داده و نرخ تلفات انسانی را کاهش دهد. افزایش شمار کشته‌شدگان در شرایطی که حمایت بالایی در مردم روسیه نسبت به تهاجم به اوکراین وجود ندارد پوتین را به لحاظ داخلی آسیب‌پذیرتر می‌کند.

در نظر گرفتن این متغیرها گمانه‌زنی پیرامون آینده جنگ اوکراین را دشوار می‌کند. به احتمال زیاد جنگ ادامه پیدا می‌کند اما ممکن است که روسیه تمرکز را بر شرق اوکراین و تثبیت موقعیت خود در دونباس بگذارد. تکرار الگوی کریمه و برگزاری همه‌پرسی نمایشی و غیردمکراتیک برای الحاق جمهوری‌های خودخوانده لوهانسک و دونتسک یکی از سناریوهاست. سناریوی دیگر اشغال کامل دونباس و تقسیم اوکراین به «اوکراین شرقی» و «اوکراین غربی» است.

دولت اوکراین شاید نتواند جلوی این کار را بگیرد اما بعید است که چنین تعرضی به تمامیت ارضی‌اش را رسما قبول کند. جامعه جهانی نیز پذیرای این وضعیت نخواهد شد.

بنابراین چه بسا پوتین در نهایت راهی جز جدا کردن عملی مناطق شرق اوکراین نداشته باشد. از این رو میانجی‌گری دولت ترکیه بیشتر مورد توجه روسیه است تا بتواند با کاهش حساسیت دولت اوکراین با هزینه کمتر از رسوایی جنگ اوکراین خارج شود.

در آخرین دور مذاکرات صلح بین دولت‌های روسیه و اوکراین در استانبول پیشرفت‌های اندکی مشاهده شده است. دولت روسیه اعلام کرده عملیات نظامی‌اش را در شهرهای «کی‌یف» و «چرنیوف» به میزان زیادی تا به نتیجه رسیدن مذاکرات کاهش می‌دهد.

مسئله استقلال مناطق شرقی اوکراین مهم‌ترین بخش چالشی مذاکرات است. دولت اوکراین و مقاومت متحد مردم این کشور که حتی بخش مهمی از روس‌گراها و روس‌تبارها را هم شامل می‌شود، محدودیت بزرگی برای این خواست روسیه است که در نهایت حداکثر خودمختاری آنها را می‌پذیرد، مشابه توافقاتی که در «مینسک» یک و دو شد.

البته ممکن است این موضوع زمان‌بر شده و توافق بر سر این موضوع طولانی شود.

روزهای آینده نشان می‌دهد که وضعیت جنگ اوکراین به کدام سمت و سو متمایل می‌شود اما تا اینجا مردم و دولت اوکراین به لحاظ سیاسی و اخلاقی برنده هستند.

نظرات طرح شده در این یادداشت، الزاماً بازتاب دیدگاه رادیوفردا نیست