نگاهی به تأثیر تحریم نفت روسیه بر بازار‌های جهانی

روزنامه فایننشال تایمز با طرح این پرسش که تحریم نفت روسیه چه مفهومی برای بازار‌های جهانی انرژی دارد؟ نوشت: اقدام کاخ سفید به ممنوع کردن واردات نفت روسیه به آمریکا که سه شنبه اعلام شد، مهم‌ترین اقدامی است که در جنگ جهانی انرژی رو به وخامت بین روسیه و غرب، به دنبال حمله ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه به اوکراین، صورت گرفته است.

قیمت نفت برنت روز سه شنبه ۴ درصد بالاتر رفت و به بشکه‌ای ۱۲۷ دلار و ۹۸ سنت رسید، یک روز پس از آن که قیمت آن به بالاترین سطح روزانه خود از زمان این بحران انرژی جهانی رسیده بود و قیمت‌های بنزین آمریکا هم مجددا افزایش یافت.

در حالی که تحلیلگران هشدار می‌دهند تشدید این بحران محتمل است، در اینجا به تشریح این موضوع می‌پردازیم که این تحریم چه مفهومی برای بازار‌های جهانی دارد و پیامد بالقوه آن چیست.

فرمان اجرایی جو بایدن رئیس جمهور آمریکا واردات محصولات نفتی، زغال سنگ و گاز طبیعی مایع را ممنوع می‌کند و مهلت ۴۵ روزه‌ای را برای کاهش تدریجی قرارداد‌های موجود در نظر گرفته است. این فرمان همچنین شرکت‌های آمریکایی را از سرمایه گذاری در صنعت انرژی روسیه منع می‌کند.

انگلیس هم اعلام کرد کاهش تدریجی واردات نفت را اجرا خواهد کرد و به شرکت‌های این کشور تا پایان سال مهلت داده می‌شود انتقال محموله‌های نفت از روسیه را متوقف کنند. کانادا که حجم اندکی نفت از روسیه وارد می‌کند از قبل چنین ممنوعیتی را وضع کرده است.

"این فرمان همچنین شرکت‌های آمریکایی را از سرمایه گذاری در صنعت انرژی روسیه منع می‌کند"

اما این تلاشی برای تحریم صادرات نفت روسیه به جهان نیست، نظیر زمانی که نفت ایران عمدتا از بازار‌های جهانی حذف شد و تازه‌ترین نمونه آن، سال ۲۰۱۸ بود. اتحادیه اروپا که بسیار بیشتر به انرژی روسیه متکی است، فعلا این مسیر را دنبال نمی‌کند. تحریمی گسترده‌تر مستلزم تحریم‌های ثانویه و احتمالا همکاری ضروری کشور‌های اتحادیه اروپا و حتی هند و چین است که بزرگترین خریداران نفت روسیه هستند.

تحریم نفت روسیه، تا چه حد آمریکا را درگیر می‌کند؟

آمریکا تا کنون بزرگترین بازار نفت جهان با مصرف روزانه حدود ۲۰ میلیون بشکه در روز است. واردات کلی نفت خام و سوخت در سال ۲۰۲۱ هشت و نیم میلیون بشکه در روز اعلام شد که حدود ۸ درصد آن است. کنار آمدن با نبود نفت خام روسیه آسان‌تر از نداشتن محصولات پتروشیمی نظیر نفت گاز خلاء است که پالایشگاه‌های آمریکا از آن به عنوان خوراک برای تجهیزات خود استفاده می‌کنند.

رابرت کمپل تحلیلگر گروه مشاوره «انرژی اسپکتس» گفت: «واردات نفت خام روسیه عمدتا فرصت طلبانه بود. تاثیر بزرگتر در واردات خوراک حس خواهد شد.»

درحالیکه منبع نفت داخلی آمریکا در سال‌های اخیر افزایش یافته است، پالایشگاه‌های این کشور برای فرآوری نفت خام سنگین تر از آن‌هایی که از میادین نفتی شیل آمریکا می‌آیند، ساخته شدند و این امر آن‌ها را واداشت از محصولات نفتی روسیه استفاده کنند تا عملیات خود را روان‌تر انجام دهند.

تحریم‌ها برای روسیه چقدر بزرگ است؟

از جنبه نظری، روسیه می‌تواند فقط نفت خود را به دیگر خریداران در بازار قابل جایگزینی بفروشد. آنچه به آمریکا و انگلیس فروخته نمی‌شود می‌تواند به نقاط دیگر حمل شود.

اما این کشور با آنچه تحلیلگران آن را «اعتصاب خریداران» می‌خوانند، روبروست؛ پدیده‌ای که در آن شرکت‌ها به تدریج کمتر تمایل نشان می‌دهند با حمل نفت خام روسیه شهرت خود را به خطر اندازند و یا با خطر قانونی روبرو شوند. تحلیلگران گفتند ضربه روابط عمومی به دنبال تصمیم اخیر شل برای خرید محموله به شدت تحفیف خورده نفت روسیه، درسی برای دیگر خریداران احتمالی بود.

"انگلیس هم اعلام کرد کاهش تدریجی واردات نفت را اجرا خواهد کرد و به شرکت‌های این کشور تا پایان سال مهلت داده می‌شود انتقال محموله‌های نفت از روسیه را متوقف کنند"

این تحریم همراه با ممنوعیت آمریکا، همچنان مشکلی جدی‌تر است. کمپل گفت در صورتی که روسیه نتواند به انتقال محموله‌های دیزل و نفت کوره خود هر ماه ادامه دهد، این امر می‌تواند اثر دومینو داشته باشد، زیرا پالایشگاه‌های آن مجبورند فعالیت خود را محدود کنند. از دست رفتن تقاضا از پالایشگاه‌های روسیه ممکن است بعدا تولید کنندگان نفت این کشور را به کند کردن یا قطع بخشی از تولید مازاد خود وادار کند.

بعدا چه اتفاقی می‌افتد؟

هرچند این ممنوعیت‌های آمریکا و انگلیس به خودی خود تاثیر کمی دارند، به گفته ریچارد نفیو محقق ارشد مرکز سیاست انرژی جهانی دانشگاه کلمبیا، اهمیت نهفته آن این است که کاخ سفید نشان داده است مایل است در مسیر تحریم‌ها از جمله در حوزه انرژی، جلوتر برود.

نفیو که در تنظیم تحریم‌ها علیه ایران به دولت اوباما مشاوره داد، گفت: «آن‌ها می‌گویند این فضایی است که ما آماده ایم به آن ورود کنیم.»

نگرانی بزرگتر از وضعیت بازار نفت -که افزایش ناگهانی قیمت‌ها در این هفته را توضیح می‌دهد- اکنون یکی از عوامل وخامت اوضاع است. الکساندر نواک معاون نخست وزیر روسیه روز دوشنبه گفت کشورش «حق دارد تصمیمات متقابل اتخاذ کند» و منابع گاز طبیعی اروپا از طریق نورد استریم ۱ را قطع کند؛ نورد استریم ۱ شریان حیاتی این قاره است که به شدت به انرژی روسیه متکی است.

قیمت‌ انرژی تا کجا ممکن است افزایش یابند و تاثیر آن چه خواهد بود؟

هرچه نفت روسیه در بازار کمتر شود، قیمت‌ها بالاتر خواهد رفت.

تردید‌ها دورنمایی را تقویت کرده است که در آن نفت از رکورد قبلی خود در ۲۰۰۸ یعنی ۱۴۷ دلار در هر بشکه فراتر خواهد رفت و به بشکه‌ای ۲۰۰ دلار نزدیک می‌شود.

نواک که وزیر انرژی سابق روسیه هم بود، روز دوشنبه هشدار داد اگر اروپا در ممنوع کردن واردات نفت خام روسیه از آمریکا تبعیت کند، قیمت‌ها ممکن است به بشکه‌ای ۳۰۰ دلار برسد.

تحلیلگران بانک آمریکا گفتند تحریم کلی نفت روسیه موجب «شوک منبع تقریبا معادل بحران نفتی ۱۹۷۹» می‌شود که باعث فشار اقتصادی فراوان به کشور‌های غربی شد. آن‌ها گفتند بر اساس این سناریو، قیمت‌ها ممکن است «به شکل بالقوه از بشکه‌ای ۲۰۰ دلار فراتر رود.«
یکی از این تحلیلگران گفت شوک منبع نظیر ۱۹۷۹ ممکن است جهان را «در مسیر رکود جهانی شدید دیگری» قرار دهد.

آیا آمریکا یا دیگر تولید کنندگان می‌تواند کمبود را جبران کنند؟

دولت بایدن چند هفته برای یافتن بشکه‌های اضافی (نفت) در جهان تکاپو کرده است: تولید کنندگان داخلی را به افزایش حفاری تشویق کرده، تولید کنندگان اوپک پلاس را به افزایش تولید ترغیب کرده، برای توافقات احتمالی به منظور آزاد کردن نفت خام ایران و ونزوئلا که تحریم بودند و آزاد کردن نفت از ذخایر راهبردی اقدام کرده است.

سازمان بین المللی انرژی که هفته گذشته از آزاد کردن ۶۰ میلیون بشکه از ذخیره اضطراری دولت خبر داد، اعلام کرده این اقدام با هدف پایین نگه داشتن قیمت‌ها انجام شده است.

"اما این تلاشی برای تحریم صادرات نفت روسیه به جهان نیست، نظیر زمانی که نفت ایران عمدتا از بازار‌های جهانی حذف شد و تازه‌ترین نمونه آن، سال ۲۰۱۸ بود"

کرافت گفت: متقاعد کردن عربستان سعودی، تنها تولید کننده اوپک با ظرفیت جدی تولید بیشتر، به تولید نفت خام بیشتر، ممکن است دولت بایدن را وادارکند اول روابط خود را با این کشور پادشاهی ترمیم کند. با این حال حجم حضور روسیه در بازار‌های جهانی نفت -سومین تولید کننده بزرگ نفت و بزرگترین صادر کننده محصولات نفتی- بدین معناست که تقریبا غیرممکن است به سرعت بتوان حذف کلی منابع آن را جبران کرد.

راه حل‌های بلندمدت کدامند؟

هواداران انرژی پاک می‌گویند این بحران و افزایش قیمت‌های نفت ناشی از آن، دلیل دیگری است برای این که کشور‌های غربی به وابستگی شان به سوخت‌های فسیلی که رژیم‌هایی مانند پوتین را تقویت می‌کند، خاتمه دهند.