افغانستان در مرکز رقابت دیرینه هند و پاکستان، پس از کشمیر

کلاف پیچیده افغانستان معادلات جدیدی را در منطقه پایه‌ریزی می‌کند. در این میان  افغانستان به مهره بازی مهمی در سیاست هند، چین ، آمریکا و پاکستان تبدیل شده است. منطقه کشمیر که در محور این بازی پیچیده استراتژیک سیاسی قرار گرفته، حتی با افغانستان مرزی ندارد و بیش از ۵۰۰  کیلومتر از افغانستان دورتر است. اما این ناحیه و رقابت‌‌های چند ده ساله هند و پاکستان بر وضعیت افغانستان تاثیر متقابل دارند. 

هند و پاکستان: نزاعی دیرین و پیچیده

در رقابت میان هند و پاکستان، عکس العمل نظامی سنتی از سوی پاکستان برای این کشور هزینه بسیاری در بر خواهد داشت به ویژه که در حال حاضر وضعیت اقتصادی پاکستان چندان با ثبات نیست. 

نیروهای نظامی هند از نظر توان و کمیت بسیار قوی‌تر از پاکستان هستند. در نتیجه پاکستان در مقابله با هند برای برقراری توازن قوا  از استراتژی قدیمی خود، که زمان نشان داده موثر است، علیه هند استفاده می کند.

"در این میان  افغانستان به مهره بازی مهمی در سیاست هند، چین ، آمریکا و پاکستان تبدیل شده است"این استراتژی چیزی نیست به جز صف‌آرایی گروه‌های شبه‌نظامی که به نیابت از پاکستان هند را به طور مدام زخمی می‌کنند. 

 با رفتن سربازان آمریکایی از افغانستان این گروه‌ها که تا کنون در افغانستان دست به عملیات می‌زدند دیگر دلیلی برای مبارزه ندارند، از این رو در جستجوی انگیزه و دلیلی برای ادامه حیات توجه شان را معطوف به بخش هندی کشمیر خواهند کرد. 

مربیان این گروه‌ها در پاکستان از هیچ تلاشی برای تهییج آنها برای هدف گرفتن منافع هند فروگذار نخواهند کرد. 

برخی ناظران اکنون هند را «ضربه گیر غرب» نامیده‌اند چرا که به باور آنها در نهایت ضربه تروریسمی را که طالبان می‌پروراند، هند متحمل خواهد شد. حتی اگر عزمی برای تغییر نگاه و محاسبات سیاسی افغانستان وجود داشته باشد، اعمال آن کاری ساده نخواهد بود زیرا که این نوع نگاه در رفتار سیاسی پاکستان جا افتاده و تا کنون هم جواب داده است. 

هند از سوی دیگر با فشارهای چین روبرو است. اگر سایه گسترده چین  با طرح «جاده ابریشم نوین» تا هندوکش و افغانستان امتداد یابد –  چنان‌که از شواهد چنین به نظر می رسد- بازی در مقیاس بزرگتری ادامه خواهد یافت. 

در حالی‌که آمریکا هژمونی‌اش را در افغانستان از دست می‌دهد، اهمیت استراتژیک هند در منطقه به شکل قابل توجهی تغییر خواهد کرد. 

ائتلاف پایای چین و پاکستان جلوی رشد استراتژیک هند را خواهد گرفت.

شرایط حاضر برای هند بسیار معذب‌کننده است، به ویژه که هند وقتی سخن از کمک‌های انساندوستانه به افغانستان می‌آمد همیشه در صف نخست بود و به نظر می‌رسید صادقانه قصد کمک به بازسازی افغانستان را دارد. 

آمریکا کجای این معادله پیچیده ایستاده است؟

درگیری دیرینه میان هند و پاکستان که سه ربع قرن قدمت دارد آمریکا را در جایگاه دشواری قرار داده و آمریکا به نوعی گروگان اهداف سیاسی دو کشور هند و پاکستان است.

آمریکا هرچه بیشتر کمک در اختیار پاکستان برای مبارزه با تروریسم قرار دهد، هند آن را به عنوان تهدیدی علیه خود می‌بیند. 

اما زمانی که هند خود مختاری بخش هندی کشمیر را لغو کرد،‌ وضعیت افغانستان از قبل هم پیچیده‌تر شد. ‌برقراری توازن هند-پاکستان برای آمریکا دشوارتر شده. پاکستان – که لابی گسترده‌ای را در واشنگتن به راه انداخته- به دنبال جلب نظر آمریکا برای لغو اقدام هند در کشمیر است. 

پاکستان حتی قدم پیش گذاشته که به باز کردن کلاف در هم پیچیده افغانستان کمک کند، اما مشروط بر آن‌که کاخ سفید در زمینه مساله کشمیر با هند میانجیگری کند.

دولت بایدن نیز همانند دولت ترامپ استدلال‌های پاکستان را مبنی بر این‌که راه صلح در کابل از کشمیر می‌گذرد، قبول ندارد.

هند توانسته کاخ سفید را مجاب کند که مساله کشمیر نزاعی دوجانبه فقط میان هند و پاکستان است. 

اگر آمریکا بخواهد در مساله کشمیر وارد شود نتیجه‌ آن سرد شدن روابط با هند خواهد بود.

آمریکا اما هند را برای نقشی بزرگتر و درازمدت‌تر لازم دارد. 

با این اوصاف روشن است که چرا آمریکا تمایلی به اظهار نظر در مورد وضعیت نقض حقوق بشر در کشمیر ندارد. 

از سوی دیگر آمریکا برای شکست طالبان کمک پاکستان را لازم دارد و سکوتی طولانی در قبال کشمیر موجب آزردگی عمران خان و کمرنگ شدن وعده‌های کمک او برای برقراری ثبات در افغانستان خواهد شد. آمریکا هر کاری کند یک طرف رنجیده خواهد شد.  

در حال حاضر سیاست خارجی آمریکا به طور عمده بر روی عقب راندن آنچه در واشنگتن به منزله «تهدید چین» دیده می شود متمرکز شده است. 

هند به واسطه رقابت مشابهی که با چین دارد اینک یک متحد طبیعی و کامل برای آمریکا به حساب می‌آید. از این رو بسیار بعید واشنگتن به هند بر سر قضیه کشمیر فشار آورد. 

اعضای کادر نیروی امنیتی هند (کلاه قرمز) و رنجر‌های پاکستانی ( یونیفورم سیاه) در یک منطقه مرزی و در مراسم هفتادوپنجمین سالگرد استقلال هند – ۱۵ اوت ۲۰۲۱- عکس از خبرگزاری فرانسه

رابطه افغانستان و پاکستان 

رابطه میان پاکستان و افغانستان روز به افول است. تنش‌های مرزی که هر روز بیشتر می‌شود تنها یکی از مشکلات میان دو کشور است.  پاکستان در بخش‌هایی از مرز مشترک به دلایل امنیتی نرده نصب کرده است. دولت کابل (پ‍یش از سقوط) به شدت با این نرده‌ها مخالف بود.

"منطقه کشمیر که در محور این بازی پیچیده استراتژیک سیاسی قرار گرفته، حتی با افغانستان مرزی ندارد و بیش از ۵۰۰  کیلومتر از افغانستان دورتر است"اختلافات مرزی بین افغانستان و پاکستان در چند سال گذشته بشدت افزایش یافت و دلیلی ندارد که در دوره طالبان از شدت این تنش‌های مرزی کاسته شود. در داخل افغانستان به دلایلی متعدد و پیچیده احساسات ضد-پاکستانی وجود داشته که باعث شده برخی افغان‌ها طرفدار هند شوند. به نظر می‌رسد که  به جز طالبان پاکستان جایگاهی چندان محکم در میان افغان‌ها ندارد. اقتصاد پاکستان در آستانه تلاشی است و متحدان اصلی بین المللی پاکستان وقتی پای کشمیر به میان می‌اید سکوت اختیار می‌کنند  یا حتی جانب هند را می‌گیرند. 

در رابطه با طالبان، فشار بین‌المللی رو به فزونی بر اسلام‌آباد است تا روابطش با طالبان و دیگر گروه‌های تروریستی را که موجبات ناامنی افغانستان را فراهم می‌اورند، قطع کند.

نام پاکستان در فهرست خاکستری «گروه ویژه اقدام مالی»  یا FATF قرار دارد. سازمان دیدبان بین دولتی که برای مبارزه با پولشویی و مبارزه با تأمین مالی تروریسم  تشکیل شده است.  

هند و افغانستان 

هند ممکن است که بازیگر اصلی در افغانستان یا حتی بازیگر ثانوی هم نباشد، اما قطعا توانایی تاثیر گذاشتن بر محاسبات منطقه‌ای  را در قضیه افغانستان دارد.

در داخل هند  این باور به ویژه در میان سیاست‌پیشگان وجود دارد که هند به واسطه منافع استراتژیک باید در افغانستان ولو از طریق نظامی درگیر شود.

دونالد ترامپ، رئیس جمهوری پیشین آمریکا گفته بود که نه فقط آمریکا از فاصله ۷۰۰۰ مایلی بلکه هند باید بیشتر در رابطه با تروریسم در افغانستان و پاکستان دخالت کند. اما گفتمان غالب در هند بر این محور است که  فرستادن سرباز تنها راه تعامل نیست.  

سوبرامانیام جایشانکار، وزیر خارجه هند گفت:«اولویت هند، افغانستانی با ثبات و تکثر گرا و شکست طالبان است. این سبب خواهد شد تا منطقه مامان تروریسم نشود.»

آنچه از سخنان مقام‌ها و مواضع هند بر می آید این است که هند بر خلاف پاکستان  و هم‌چون گذشته با تکیه بر «قدرت نرم» می‌خواهد کار خود را پیش ببرد. روشن است که پاکستان تا کنون از نظر نفوذ و احاطه از هند در افغانستان به مراتب جلوتر است، در دوره جدید تسلط طالبان بر افغانستان اگر دهلی نو می‌خواهد جایگاه استراتژیک خود را در منطقه تقویت کند قضیه افغانستان از مسائل محوری خواهد بود.