رقیب خطرناک انتخابات ۱۴۰۰

در ادامه گزارش سوم آذر ۱۳۹۹ روزنامه جام جم آمده است: البته این امیدواری وجود دارد که از شدت آن کم شود، ولی آن‌طور که مسؤولان و کارشناسان می‌گویند حتی اگر شرایط نسبت به الان بهتر شود اما همچنان مراقبت و فاصله‌گذاری و... در آن ایام موضوعیت دارد. بنابراین باید از همین الان به فکر انتخابات خرداد سال آینده بود و برای آن چاره‌اندیشی کرد و به مدل مسالمت‌آمیز انتخابات و کرونا رسید. اهمیت موضوع آنقدر هست که از الان همه دستگاه‌های متولی به سازوکارها و زیرساخت‌های لازم فکر کنند که البته بار اصلی ماجرا به عهده مجری انتخابات یعنی وزارت کشور است و سایر دستگاه‌ها از جمله شورای نگهبان که نظارت بر انتخابات را بر عهده دارد و نیز سایر نهادها از جمله ستاد ملی کرونا که تصمیمات مهم این روزها در این نهاد گرفته می‌شود و همچنین مجلس شورای اسلامی هم باید بررسی‌های لازم را در این زمینه انجام دهند. اهمیت موضوع وقتی بیشتر می‌شود که بدانیم سال آینده در برخی شهرها نظیر تهران، همزمان چهار انتخابات یعنی انتخابات ریاست‌جمهوری، شورای شهر، میان دوره‌ای مجلس و میان دوره‌ای مجلس خبرگان باید برگزار شود.

مشارکت گسترده مردم در انتخابات همواره از اهمیت بسیار بالایی برای همه کشورهای دارای دموکراسی برخوردار بوده و ایران هم از این قاعده مستثنا نیست اما سلامت مردم نیز برای نظام اسلامی، اهمیت بسیار بالایی دارد و تاکیدات مکرر رهبر انقلاب بر امر سلامت مردم، گویای همین امر است.
طبیعتا در فرصت هفت ماهه‌ای که تا انتخابات در ۲۸ خرداد ۱۴۰۰ باقی مانده باید به فکر پیش‌بینی تسهیلاتی برای این رویداد سیاسی بود؛ تسهیلات و تدابیری که با مشارکت مردم به عنوان مهم‌ترین رکن انتخابات، از سویی تضمین‌کننده سلامت آنها باشد و از سویی نیز مخالفتی با قوانین انتخابات نداشته باشد.

 رایزنی دستگاه‌ها برای انتخابات ۱۴۰۰
اظهارات این روزهای مسؤولان وزارت کشور نشان می‌دهد رایزنی‌ها درباره چگونگی برگزاری انتخابات در دوران کرونا جریان دارد.

"بنابراین باید از همین الان به فکر انتخابات خرداد سال آینده بود و برای آن چاره‌اندیشی کرد و به مدل مسالمت‌آمیز انتخابات و کرونا رسید"وزیر کشور در همین زمینه گفته هماهنگی‌های لازم را با وزارت بهداشت انجام داده‌ایم و تجربیات کشورهای دیگر را که در این شرایط، انتخابات برگزار کرده‌اند نیز مطالعه کرده و از آن استفاده می‌کنیم.
به گفته عبدالرضا رحمانی فضلی، هنگامی که وزارت کشور به جمع‌بندی مناسب برسد، موضوع را با شورای نگهبان مطرح می‌کند و نظر شورای نگهبان را هم خواهد گرفت و گزارش نهایی به مجلس شورای اسلامی ارسال خواهد شد.
 طرح‌های احتمالی برای انتخابات
اکنون سوال این است که چگونه می‌توان برگزاری یک انتخابات باشکوه را با حفظ سلامتی مردم، یکجا جمع کرد. در این زمینه تاکنون پیشنهادهای مختلفی مطرح شده که البته هنوز در حد یک پیشنهاد هستند اما هرچه هست این‌که انتخابات ۱۴۰۰ با دوره‌های گذشته به لحاظ شکلی، تفاوت‌های زیادی خواهد داشت.
برگزاری انتخابات در دو روز: قانون‌اساسی در زمینه نحوه برگزاری انتخابات و کیفیت آن تقریبا سکوت کرده است. تنها اصل ۱۱۷ است که می‌توان از آن برداشت کرد که انتخابات باید در یک روز برگزار شود. در قانون انتخابات ریاست‌جمهوری هم گفته شده که انتخابات در یک روز باید برگزار شود. ماده ۲۰ قانون انتخابات ریاست‌جمهوری در این زمینه می‌گوید: «اخذ رأی در داخل و خارج کشور در یک روز انجام می‌شود و مدت آن ۱۰ ساعت است و درصورت ضرورت قابل‌تمدید می‌باشد.»
از آنجا که قانون‌اساسی در این زمینه سکوت کرده و کار به قوانین عادی واگذار شده است، برای برگزاری انتخابات به‌نحوی که مانع از شیوع گسترده کرونا شود و مردم با اطمینان در انتخابات شرکت کنند، می‌توان راه‌هایی را درنظر گرفت.
در همین زمینه جمال عرف، معاون سیاسی وزیر کشور پیشنهاد کرده که زمان اخذ رأی از یک روز به دو روز افزایش یابد.

وی در این زمینه می‌گوید: البته قانون اجازه برگزاری انتخابات در دو روز را نداده است، اما ستاد ملی مبارزه با کرونا می‌تواند با تصویب این موضوع (دو روزه‌شدن انتخابات) دست ما را در این زمینه باز بگذارد.
در این زمینه مجلس شورای‌اسلامی هم می‌تواند تبصره‌ای را به قانون انتخابات ریاست‌جمهوری اضافه کند که فرصت انتخابات در شرایط اضطراری از ۲۴ ساعت افزایش پیدا کند و تشخیص آن را نیز برعهده شورای نگهبان بگذارد.
علاوه بر مجلس، شورای‌عالی امنیت‌ملی نیز با توجه به شرح وظایفش در اصل ۱۷۶ قانون اساسی، می‌تواند با توجه به شرایط کشور دستور افزایش مدت زمان انتخابات را صادر کند تا مردم طی چند روز در انتخابات شرکت کنند و تکثر جمعیت مانع از انتشار ویروس شود.
 انتخابات الکترونیک: باتوجه به این‌که کرونا شرایطی را ایجاد کرده که بسیاری از مردم ممکن است نسبت به مدت زمان حضور در مراکز اخذ رای نگرانی‌هایی داشته باشند، باید روش‌های جایگزین مانند انتخابات الکترونیکی جدی گرفته شود و اگر نیاز به اصلاحات قانونی دارد، هرچه سریع‌تر انجام گیرد. ‌
با توجه به تاکید مقام معظم رهبری در سیاست‌های کلی انتخابات در سال ۹۵ مبنی بر «بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در جهت حداکثرسازی شفافیت، سرعت و سلامت در اخذ و شمارش آرا و اعلام نتایج» و برخی کارهای انجام شده در این زمینه اما هنوز گام اساسی و موثری برداشته نشده است تا تمام فرآیند انتخابات را الکترونیکی برگزار کرد.
 قانون انتخابات مجلس‌شورای‌اسلامی، وزارت‌ کشور را مسوول انجام این کار کرده است. گرچه برخی تبلیغات الکترونیکی نشدن انتخابات را ناشی از مخالفت شورای نگهبان می‌دانند اما مسؤولان این شورا بارها اعلام کرده‌اند که هیچ‌گونه مخالفتی با الکترونیکی شدن انتخابات ندارند بلکه مساله مهم در این میان حفظ حق‌الناس و امنیت‌آراست.
باتوجه به شرایط پیش آمده بدیهی است مسؤولان اجرایی انتخابات از جمله وزارت‌کشور باید نسبت به تدارک زیرساخت‌ها و حفظ امنیت انتخابات و تامین‌نظر شورای نگهبان مبنی بر حفظ امنیت آرا تلاش کنند.
حذف برخی مراحل انتخابات: در انتخابات دوم اسفندماه شاهد بودیم که برخی قوانین قدیمی برای جلوگیری از ابتلای مردم، سریع منسوخ شد. برای مثال در حوزه تبلیغات اعلام شد که تبلیغات میدانی نباشد و به همین دلیل تبلیغات این‌بار در سطح صدا و سیما و فضای مجازی انجام گرفت. استامپ‌های اثر انگشت حذف شدند و راه جایگزین دیگری در ثبت مشخصات کامل اسناد سجلی فرد جایگزین شد.
افزایش شعب اخذ رای: یکی دیگر از راه‌هایی که می‌تواند حساسیت مردم نسبت به کرونا در روز انتخابات را کم کند، افزایش شعب اخذ رای و صندوق‌های سیار است به نحوی که اهالی هر خیابان یا محله در کمترین زمان ممکن رای خود را به صندوق بیندازند.

"وزیر کشور در همین زمینه گفته هماهنگی‌های لازم را با وزارت بهداشت انجام داده‌ایم و تجربیات کشورهای دیگر را که در این شرایط، انتخابات برگزار کرده‌اند نیز مطالعه کرده و از آن استفاده می‌کنیم"این طرح مشتمل هزینه و اعتبار بالایی است اما به افزایش مشارکت و سلامت در انتخابات کمک می‌کند و حتی اگر راه‌های قبلی نیز انجام شود، یکی از نیازهای انتخابات سال بعد بلاشک افزایش صندوق‌های سیار است تا افرادی که بیشتر در معرض کرونا هستند در کمترین فاصله از محل سکونت خود رای را به صندوق بیندازند.
جمال عرف، معاون سیاسی وزیر کشور هم این راهکار را به عنوان یکی از راه‌حل‌ها برای برگزاری انتخابات ۱۴۰۰ عنوان کرده است: پیشنهاد ما افزایش شعب اخذ رأی است و اگر فرضا ۶۰ هزار شعبه داریم، این تعداد را به ۸۰ هزار شعبه افزایش دهیم.

تعویق برگزاری انتخابات: یکی از راهکارها هم گرچه بعید است چندان تاثیری در حل مشکلات داشته باشد، تعویق برگزاری انتخابات است. عباسعلی کدخدایی، سخنگوی شورای نگهبان در این زمینه گفته است: منع قانونی برای تعویق وجود ندارد اما هم در انتخابات مجلس و هم ریاست جمهوری فاصله مرحله دوم انتخابات را هم باید در نظر بگیریم. آن فاصله باید به گونه‌ای باشد که به دوره پایانی دولت فعلی برسیم. این‌طور نباشد که وقتی تا اواسط مردادماه دولت باید تغییر کند، انتخابات را شهریور برگزار کنیم. مگر این‌که امری خارج از اراده همه باشد که آن‌وقت متفاوت است.
پیش‌بینی راه‌های جدید اخذرای: با استفاده از تجربه کشورهایی که در دوره کرونا انتخابات برگزار کرده‌اند، می‌توان به راه‌های جدید برای رای‌گیری اندیشید.

هرچند ممکن است برخی از این راهکارها به این انتخابات نرسد. در همین زمینه می توان به همه‌پرسی روسیه، انتخابات پارلمان کره‌جنوبی و انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا اشاره کرد. به عنوان مثال رای‌گیری به روش پستی در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، زمینه را برای حضور امن‌تر مردم در انتخابات فراهم کرد. هرچند در خود آمریکا هم نسبت به این نوع رای‌گیری، حرف و حدیث‌های زیادی وجود دارد اما می‌توان با مطالعه نقاط ضعف و قوت این نوع رای‌گیری به شیوه‌های مناسبی برای برگزاری انتخابات در دورانی مثل دوره شیوع بیماری‌های واگیردار رسید.

تاثیرات احتمالی کرونا برای انتخابات
 کاهش شور انتخاباتی: یکی از تاثیرات شیوع کرونا بر انتخابات، کاهش شور انتخاباتی است. در مرحله‌دوم انتخابات‌مجلس‌شورای‌اسلامی که چند ماه قبل برگزار شد حضور میدانی طرفداران و داوطلبان به دلیل شیوع کرونا ممنوع بود.

"در این زمینه تاکنون پیشنهادهای مختلفی مطرح شده که البته هنوز در حد یک پیشنهاد هستند اما هرچه هست این‌که انتخابات ۱۴۰۰ با دوره‌های گذشته به لحاظ شکلی، تفاوت‌های زیادی خواهد داشت"آن‌طور که مسؤولان وزارت کشور گفته‌اند انتخابات ۱۴۰۰ هم با همین شرایط برگزار خواهدشد و طبیعتا این مساله بر شور و نشاط انتخابات تاثیر منفی خواهدگذاشت.  
افزایش تاثیرگذاری و ضریب نفوذ رسانه‌ها و فضای مجازی : در دوره‌های اخیر انتخابات شاهد حضور و تاثیرگذاری بالای فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی هستیم. شیوع ویروس کرونا هم در چنین شرایطی میزان استفاده از فضای مجازی را به شکل قابل‌توجهی افزایش داده‌است. تاثیر این فضا در چند انتخابات گذشته به‌ویژه از انتخابات ریاست‌جمهوری دوره‌دهم به این‌سو به‌گونه‌ای است که حتی جایگزین بسیاری از تبلیغات رنگارنگ انتخاباتی شده و برابر با برخی آمارها، حضور فضای مجازی باعث کمتر شدن تبلیغات فیزیکی در عرصه شهری شده‌است.
نقش پررنگ صدا و سیما:  رسانه‌ای مثل صدا و سیما نقش بی‌بدیل در ایجاد نشاط و بالندگی و افزایش مشارکت مردم در عرصه‌ای مانند انتخابات دارد. نظرسنجی‌های رسمی حاکی است که با وجود توسعه شبکه‌ها و گسترش روزافزون فضای مجازی به‌ویژه در بین نسل‌های سوم و چهارم انقلاب همچنان صدا و سیما به عنوان اولین مرجع کسب اطلاعات مردم به‌شمار می‌رود و همچنان جامعه این رسانه را به عنوان نخستین تریبون خواسته‌های خود از مسؤولان و انعکاس‌دهنده وعده‌های و صحت‌سنجی آن می‌دانند.

در شرایطی که نگرانی‌ها و دغدغه‌ها پیرامون خطرآفرینی کرونا وجود دارد، صدا و سیما می‌تواند با اختصاص‌دادن برنامه‌های تخصصی متناسب با شرایط نامزدهای انتخاباتی بیش از گذشته در جهت ایجاد شور و شعف انتخاباتی بکوشد.
احتمال کاهش مشارکت: وقتی نگرانی‌ها درباره شیوع بیماری به‌ویژه در محیط‌های عمومی وجود دارد در عرصه انتخابات هم این دغدغه مطرح می‌شود که در صورت فراهم نیامدن شرایط برای برگزاری انتخابات الکترونیک، بار دیگر باید شرایط را برای حضور مردم پای صندوق‌های رأی، فراهم آورد. اتفاقی که طبعا ممکن است با توجه به ویژگی‌های انتخابات پرشور، زمینه را برای حضور طولانی مردم در صف‌های انتظار برای ریختن تعرفه‌های کاغذی به صندوق‌های رأی فراهم آورد. تصوری که به این واسطه در ذهن شکل می‌گیرد، شکل‌گیری تجمعات انسانی در محیط‌های عمدتا دربسته حوزه‌های انتخاباتی و تصور دیگر ساخته‌شده هم افزایش میزان مبتلایان به بیماری است.