گرگیعان؛ بزرگترین جشن کودکانه شیعیان

بزرگتر‌ها و سالمندان می‌گویند که در زمان میلاد امام حسن مجتبی (ع)، کودکان و مردم مدینه برای گرفتن هدیه و مژدگانی به مناسبت تولد اولین نوه پیامبر به سمت خانه ایشان و خانه امام علی (ع) رفته‌اند و کلمه «قره‌العین یعنی نور چشم» را تکرار کرده‌اند.

شب پانزدهم ماه مبارک رمضان از کودکی برایم شبی خاطره انگیز بود. تصویر همیشگی‌ام از این شب در شهر‌های جنوبی خوزستان پر است از شیرینی، شکلات و خوراکی‌هایی که هر کودکی از دیدن‌شان ذوق می‌کند و خیابان‌هایی که تمامشان را صدای خنده کودکان پر کرده است. پس از اذان مغرب و حدودا یک ساعت بعد از افطار؛ پسر بچه‌های دشداشه پوش (لباس محلی عربی) و دختربچه‌هایی که پیراهن به تن کرده‌اند از خانه‌هایشان با خواندن شعر‌هایی به زبان عربی خارج می‌شوند و به سراغ همسایه‌هایشان می‌روند. درب خانه همسایه‌ها را می‌کوبند و با هم شعر‌های مخصوص این شب را می‌خوانند. بزرگتر‌ها معمولا برای کودکانشان کیسه‌های پارچه‌ای با طرح رمضان می‌دوزند تا کودک شیرینی‌ها را درون آن قرار دهد.

گرگیعان یا قرقیعان جشنی است که مردم عرب کشورمان در شب پانزدهم ماه رمضان و میلاد امام حسن مجتبی (ع) برگزار می‌کنند.

"تصویر همیشگی‌ام از این شب در شهر‌های جنوبی خوزستان پر است از شیرینی، شکلات و خوراکی‌هایی که هر کودکی از دیدن‌شان ذوق می‌کند و خیابان‌هایی که تمامشان را صدای خنده کودکان پر کرده است"آنچه که بزرگ‌تر‌ها و سالمندان خوزستانی از رسم قُرقیعان یا همان گرگیعان روایت می‌کنند این است که در زمان میلاد امام حسن مجتبی (ع)، کودکان و مردم مدینه برای گرفتن هدیه و مژدگانی به مناسبت تولد اولین نوه پیامبر به سمت خانه ایشان و خانه امام علی (ع) رفته‌اند و کلمه «قره‌العین یعنی نور چشم» را تکرار کرده‌اند.

پس از آن؛ این شادی مردم مدینه، هرساله تکرار و به یک آیین در شبِ نیمه ماه رمضان بین مردم عرب چندین کشور عربی تبدیل شد. به مرور، اما کلمه قره‌العین به قرقیعان و در عربی محلی به گرگیعان تبدیل شده است. این آیین سنتی میان عرب‌های خوزستان، هرمزگان، کیش، بوشهر و کویت، عراق، بحرین، امارات و شرق عربستان (شهر‌های قطیف و احساء) برگزار می‌شود.

ریشه گرگیعان

نام اصلی این آیین قرقیعان، اما در هر منطقه بنا به لهجه‌های مختلف مردم آن، کمی تغییر گرده است. مردم خوزستان به آن «گرگیعان»، بحرین «قرقاعون»، قطر «قرنقعوه»، کویت و عربستان «قریقعان»، مردم امارات متحده عربی و جزایر ایرانی هرمزگان به آن «حق اللیله یعنی سهم امشب» و بوشهری‌ها نیز به آن «گره گشو یا گُلی گشو یعنی شب گره بازکن یا گره گشا» می‌گویند.

گرگیعان در سال ۱۳۹۵ مشترکا به نام مردم عرب کشورمان به ثبت ملی رسید. در برخی مناطق مانند شهرستان شادگان و جزیره کیش در سال دو بار جشن گرگیعان برگزار می‌شود.

یک‌بار در نیمه ماه شعبان به مناسبت میلاد امام زمان (عج) و بار دیگر در نیمه ماه رمضان به مناسبت میلاد امام حسن مجتبی (ع) برگزار می‌شود. گرگیعان از معدود جشن‌هایی است که محوریت اجرای آن با کودکان است و به‌عنوان یک جشن کودکانه در شهر‌های عربی برگزار می‌شود. بازار‌های روز چهاردهم رمضان در شهر‌های جنوبی خوزستان معمولا شلوغ است. چرا که بزرگتر‌ها همه در تکاپو هستند تا شیرینی گرگیعان را خریداری کنند و کودکان دست خالی از درب خانه‌هایشان نروند.

چگونه اجرا می‌شود؟

سالمندان و قدیمی‌تر‌ها از گرگیعان خاطرات زیادی دارند. اکثر ما شنیده‌ایم که در خوزستان تمام کودکان منتظر نیمه ماه رمضان هستند و از روز قبل کیسه‌هایشان را آماده می‌کردند تا در شب پانزدهم ماه رمضان، پس از شنیده شدن صدای اذان در کوچه‌ها و خیابان‌ها بروند.

"در برخی مناطق مانند شهرستان شادگان و جزیره کیش در سال دو بار جشن گرگیعان برگزار می‌شود"کودکان با عبارت‌هایی که در این آیین مرسوم است، از صاحب خانه طلب شیرینی می‌کنند و صاحب خانه نیز با شیرینی به استقبال کودکان می‌رود. بچه‌ها نیز در مقابل دریافت هدیه با عبارت‌های آهنگین یا شعر برای صاحب خانه آرزوی سلامتی و دعای خیر می‌کنند.

گرگیعان و گرگیعان ا... یخلی الرضعان (گرگیعان و گرگیعان، خدا فرزندان شیرخوارتان را نگه دارد) ماجینه یا ماجینه حل الکیس و انطینه (آمدیم آمدیم، کیسه را بازکن و شیرینی بده) عبارت‌هایی است که کودکان پشت در خانه‌ها سنگ‌زنان و با صدای بلند می‌خوانند تا صاحبخانه متوجه حضورشان شود و به آن‌ها شیرینی هدیه بدهد.

کم لطفی به گرگیعان

فعالان فرهنگی خوزستان در مدتی است که در تلاشند تا این آیین معنوی کودکانه را به صورت رسمی و جدی در شهر‌های جنوبی این استان برگزار کنند. به همین دلیل، تقریبا ۱۲ سالی می‌شود که شهر‌های استان خوزستان مراسم گرگیعان را در مکان‌های سرپوشیده یا نمایشگاه‌های بین المللی یعنی در یک مکان متمرکز و از طریق انتشار فراخوان قبلی برگزار می‌کنند. امسال به جز مراسم مرکزی گرگیعان؛ هر منطقه در خوزستان به صورت جداگانه درحال تدارک ملزومات این جشن کودکانه است و حتی گفته می‌شود که تعدادی از مناطق اهواز، از شب گذشته به استقبال این مراسم رفته‌اند.

در جریان ثبت ملی این آیین معنوی؛ متاسفانه پس از درخواست برای ثبت گرگیعان از سوی فعالان فرهنگی خوزستان به میراث فرهنگی این استان، فعالان فرهنگی متوجه می‌شوند که میراث فرهنگی خوزستان هیچگونه مستندات تاریخی از گرگیعان در این استان ندارد.

برای همین فعالان فرهنگی به صورت خودجوش اقدام به جمع آوری مستندات تاریخی در شهر‌های عرب نشین استان خوزستان می‌کنند. بالاخره پس از سه سال تلاش، فعالان فرهنگی خوزستان موفق به ثبت ملی این آیین معنوی کودکانه می‌شوند، اما بی‌مهری و کم لطفی میراث فرهنگی خوزستان تنها در جریان ثبت ملی گرگیعان تمام نمی‌شود. در تمام این چندسالی که گرگیعان در خوزستان و به ویژه اهواز به شکل رسمی درحال برگزاری است، میراث فرهنگی خوزستان هیچگونه مشارکتی در برگزاری یا ماندگاری این آیین معنوی در میان مردم نداشته است و اغلب مراسم گرگیعان توسط مردم، فعالان فرهنگی و معاونت فرهنگی شهرداری کلانشهر اهواز برگزار شده است.

گرگیعان را می‌توان بزرگترین آیین معنوی کودکانه شیعیان دانست چرا که اساس و بهانه این جشن میلاد کریم اهل بیت است و در ذهن کودک شادی و سرور ناشی از میلاد و حب خاندان پیامبر نقش می‌بندد. همچنین برگزاری این جشن تنها به یک جغرافیا و ملیت مشخص محدود نمی‌شود. بلکه این شادی در نیمه ماه مبارک رمضان همزمان میان کودکان ایرانی، کویتی، عراقی، بحرینی و عربستانی مشترک است و خاطره‌ای مشترک، اما در جغرافیا‌های مختلف است.

بدیهی است که توجه به برگزاری این جشن در کشورمان توسط متولیان فرهنگی؛ در وهله اول ماندگاری این آیین معنوی در میان نسل‌های بعد را تضمین می‌کند و در وهله دوم نیز آشنایی کودکان از طریق یک آیین شادی‌آور با مسائل مذهبی است.

منبع: ایسنا