مریض‌حالی زرشک خراسان جنوبی در سایه بی‌اعتنایی مسئولان / چرا وجود تعاونی‌های قدرتمند برای زرشک اهمیت دارد؟

گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، اعظم ذوالفقاری منظری؛* زرشک یک محصول استراتژیک در خراسان جنوبی است و بی‌توجهی به تولید این محصول تبعاتی برای اقتصاد و معیشت مردم در این استان و البته کل کشور به دنبال دارد. به گفته استاندار خراسان جنوبی سالانه ۲۲ هزارتن زرشک در این استان تولید می‌شود. تولید محصولاتی مانند عناب و زعفران بیشتر از این عدد است، با این حال قرار بود تعاونی برای بهبود کیفیت و هدایت کشاورزان به سمت ارتقای کیفیت محصول خود تشکیل شود؛ وعده‌ای که محقق نشده است.

البته استاندار خراسان جنوبی در دیدار با رئیس اتاق تعاون پیشنهاد تشکیل تعاونی‌هایی برای سه محصول مهم این استان را مطرح کرده بود و به نظر می‌رسد مسئولان کشوری آنقدرها هم نگران صنعت پرسود کشاورزی، به ویژه چنین محصولات با ارزش افزوده بالا، نیستند.

جواد الهامی، کارشناس حوزه کشاورزی نبود تعاونی‌ها را دردسر بزرگی برای کشاورزان توصیف می‌کند و معتقد است که سازوکار تعاونی‌ها نیاز به اصلاحات جدی دارد.

دغدغه‌های یک کشاورز قبل از تولید

او در آغاز گفتگو با خبرنگار ما درباره اهمیت فروش در کشاورزی توضیح می‌دهد: کشاورزی در حقیقت به معنی انجام دادن کاری در لحظه برای آینده است. اقدامی که باید هم برای درست انجام دادن آن، هم رعایت جزییات و هم مواد مورد نیاز برای انجام کل کار را درنظر بگیرد. کشاورز باید به بازدهی بالا و از همه مهم‌تر فروش محصول خود برنامه ریزی داشته باشد.

الهامی درنظر گرفتن بازار محصول کشاورزی را مهمترین مرحله در برنامه ریزی برای کشت می‌داند و می‌گوید: وقتی کشاورز از فروش محصول خود اطمینان نداشته باشد، نباید کار را شروع کند.

کشاورزی معیشت پایه

این کارشناس حوزه کشاورزی در ادامه به ساختار کشاورزی در کشور و خراسان جنوبی اشاره می‌کند و می‌گوید: کشاورزی در ایران، خَرد است و کشاورزان برای گذراندن معیشت خود کار می‌کنند یعنی کشاورزی در ایران، معیشت پایه است.

وی توضیح می‌دهد که کشاورزی معیشت پایه یعنی کشاورز اگر محصول را نکارد، از هزینه‌های زندگی خود بازمی ماند.

"اقدامی که باید هم برای درست انجام دادن آن، هم رعایت جزییات و هم مواد مورد نیاز برای انجام کل کار را درنظر بگیرد"گاهی حتی تأمین زمین یا آب برای کشاورزان سخت می‌شود. قیمت آب در بعضی نقاط بیشتر از قیمت زمین شده و مواردی بوده که دو نفر روی یک زمین کار می‌کنند تا با درآمد آن، زندگی را بگذرانند.

الهامی معتقد است کشاورزی که دغدغه تأمین معیشت دارد و در دنیایی از دغدغه‌ها احاطه شده، نمی‌تواند برنامه ریزی‌های بلندمدت برای کشاورزی داشته باشد. کشاورز نگران سم و کود، تراکتور و گاو آهن، مشکلات با منابع طبیعی در بحث اراضی و ... را دارد.

 

دردسرهای کشاورزان با مسئولان منابع طبیعی

او به مشکلات کشاورزان با منابع طبیعی اشاره می‌کند و می‌گوید: به تازگی بین منابع طبیعی و کشاورزان بر سر اینکه اراضی کشاورزی متعلق به اراضی ملی هست یا نه، اختلافات جدی ایجاد شده است. مساله اینطور است که منابع طبیعی مراتع یک منطقه را جزو اراضی ملی اعلام می‌کند.

کارشناسی تشخیص اراضی ملی محل بحث است. اما برای کشاورزان اثبات اینکه آباء و اجدادش در این زمین کشاورزی می‌کرده اند، سخت است. گاهی هزینه‌های اثبات این موضوع آنقدر زیاد می‌شود که برای کشاوز به صرفه نیست. به این صورت دغدغه کشاورزان ما به حفظ زمین رسیده است.

الهامی درباره راه حل این مساله توضیح می‌دهد: آیا سازمان جهاد کشاوزی یا ارگان‌های وابسته به آن می‌توانند این خلأ را پر کنند؟ از نظر من خیر. شرکت‌های خصوصی هم نمی‌توانند برای کشاورزان راه حل ارائه دهند.

به گفته او جهاد کشاورزی ساختاری دولتی دارد با ساختاری کارمندی یا شبه کارمندی که افراد در آخر هر ماه حقوق خود را دریافت می‌کنند بدون آنکه عملکرد خوب یا بدشان در این حقوق اثری داشته باشد.

"اما برای کشاورزان اثبات اینکه آباء و اجدادش در این زمین کشاورزی می‌کرده اند، سخت است"کسانی می‌توانند به این ساختار سروسامانی بدهند که خودشان درگیر مساله باشند. حالا که این نهاد با سیر بازنشستگی مواجه شده و تعداد کارشناسان آن نسبت به قبل بسیار کمتر شده تا جایی که سال گذشته مجبور شدند کارشناسی را برون سپاری کنند.

اَبَرتعاونی برای زرشک

این کارشناس حوزه کشاورزی درباره شرکت‌های خصوصی بر این نکته تأکید می‌کند که کار این شرکت‌ها براساس منفعت است. معرفی محصولات، کود و سم‌ها و ... براساس منفعت خود شرکت صورت می‌گیرد.

الهامی معتقد است که چاره کار این است که نهادی مابین خصوصی و دولتی کار را دست بگیرد؛ یعنی تعاونی ها. او می‌گوید: در خراسان جنوبی به یک ابرتعاونی نیاز است.

تعاونی‌های زیادی در این استان فعال هستند که یا کوچک هستند و ظرفیت‌های مادی زیادی ندارند یا به نوعی دولتی-خصوصی هستند که در این تعاونی‌ها یا سهم دولت محقق نمی‌شود یا سهم بخش خصوصی و در نهایت کار کشاورز روی زمین می‌ماند.

او می‌گوید: زمانی می‌توان مشکلات کشاورزان را حل کنیم که آنان و زمین هایشان زیر چتر حمایتی ساختاری قرار بگیرند که هدفی جز هدایت کشاورزان از صفر تا ۱۰۰ باشد. یعنی خرید محصول را تضمین کند. این نهاد باید از کشاورزان بخواهد که براساس شیوه‌های درست و علمی، با مقدار کود یا سم مشخص و ... کشت کند و در این صورت خرید محصول را هم ضمانت دهد.

در واقع این تعاونی باید هر لحظه کنار کشاورز باشد و خروجی تولید محصول را چک کند. نتیجه این اقدام می‌تواند به افزایش قابل توجه حجم تولید کشاورزان و درآمد آنان منجرشودو همچنین بهره وری و فروش محصول هم افزایش خواهد یافت.

بی‌شناسنامه بودن زرشک

او در ادامه این گفتگو به تحقق نیافتن وعده ایجاد تعاونی زرشک در خراسان جنوبی اشاره می‌کند و می‌گوید: مشکل ما در محصول زرشک، فروش است نه بهره روی.

"براساس منفعت خود شرکت صورت می‌گیرد.الهامی معتقد است که چاره کار این است که نهادی مابین خصوصی و دولتی کار را دست بگیرد؛ یعنی تعاونی ها"آن هم به دلیل کیفیت پایین محصول.

الهامی درباره دلایل کیفیت پایین زرشک در خراسان جنوبی توضیح می‌دهد که اولا داخل کشور کار رسانه‌ای و بازاریابی خوبی برای این محصول انجام نشده و مردم زرشک را اغلب به صورت خام مصرف می‌کنند و این محصول فرآوری نمی‌شود. درحالیکه محصولات ثانویه زرشک مانند آب زرشک، قرص‌ها و محصولات دارویی گیاهی که از آن تولید می‌شود، کاربرد‌های زیادی دارد تا جایی که برخی کارشناسان معتقدند آب زرشک به راحتی می‌تواند جای نوشابه را در سفره‌های ایرانی پر کند.

این کارشناس حوزه کشاورزی توضیح می‌دهد که وقتی یک محصول کشاورزی فراوری نی شود، گنجایش بازار به حداکثر می‌رسد و اگر محصول موازی برای آن نباشد، بازار را از دست می‌دهد، چون محصول تنوع و نوآوری می‌خواهد.

او درباره عدم موفقیت صادرات این محصولات می‌گوید: برای صادرات محصول باید استاندارد‌هایی را داشته باشد تا از یک کشور خارج شده و به کشور دیگری وارد شود. این استاندارد‌ها هم پیچیدگی دارد و هم گوناگون است. مثلا استاندارد محصولات کشاورزی در عراق یک جور است و در روسیه جور دیگر. به این معنی که غلظت نیترات موجود در یک محصول کشاورزی از یک حد مشخص بیشتر باشد، در کشور‌های دیگر پذیرفته نمی‌شود.

ایجاد تعاونی بار از دوش کشاورز برمی‌دارد

الهامی می‌گوید: حل اینگونه مشکلات به عهده تعاونی‌ها است.

اگر کارشناس بر عملکرد کشاورز نظارت مستقیم داشته باشد، از تولید تا فروش محصول، بسیاری از مشکلات حل می‌شود.

به گفته او تعاونی‌ها حتی می‌توانند محصول را شناسنامه دار کنند. به این صورت که هر محصول مشخص باشد از چه زمینی و با چه مقدار سم و کود تولید شده است. اکنون شرایط اینگونه است که وقتی زرشک‌ها وارد چرخه بسته بندی می‌شوند، مشخص نیست که در هر بسته چه مقدار زرشک‌های ارگانیک و غیرسمی در آن وجود دارد و چه مقدار زرشک‌های بی کیفیت.