نوسان ارز در ایران، دخالت "بیگانگان" یا "فرافکنی" دولت؟

نرخ دلار در بازار ایران روز چهارشنبه ۱۷ آذر کاهش یافت و تا لحظه تهیه این گزارش در محدوده ۲۷ هزار و ۷۰۰ تومان نوسان می‌کند. این در حالی است که روز دوشنبه نرخ دلار به رکورد ۳۱ هزار تومان رسیده بود. افزایشی که واکنش تند رئیس دولت را برانگیخت و رئیس بانک مرکزی نیز وعده تغییر آن در آینده نزدیک را داد. 

کارشناسان بر این باورند که حتی اگر با اعمال برخی سیاست‌های مبتنی بر فشار دولت موفق شود نرخ ارز را کاهش دهد،  مادام که تحریم‌ها برقرارند و در عین حال میزان نقدینگی هم در ایران سرسام‌آور است و روزانه افزایش می‌یابد، با حکم و دستور و عتاب و خطاب کاری نمی‌توان نکرد و هرگونه "راه حلی" تنها اثر کوتاه مدت دارد.

کار "کشورهای نادوست" است

روزنامه  ایران متعلق به دولت روز چهارشنبه ۱۷ آذر مدعی شده که نوسانات ارز در اقتصاد ایران کار " برخی کشورهای نادوست" است که "ثبات نرخ ارز در اقتصاد ایران را برنمی‌تابند. این روزنامه می‌گوید که آنها برای ایجاد این نوسانات و افزایش نرخ ارز "حتی بودجه‌هایی" را اختصاص داده‌اند.

ادعایی که درحقیقت تکرار سخنان ابراهیم رئیسی به مناسبت صدمین روز شروع کارش به عنوان رئیس جمهوری ایران است که درباره افزایش نرخ ارز گفته "قطعا دست‌هایی در کار است". 

به کانال دویچه وله فارسی در اینستاگرام بپیوندید

استدلال رئیسی نیز این است که "وقتی عرضه از تقاضا بیشتر باشد، چرا باید قیمت افزایش پیدا کند؟" او گفته که خبر "دقیق" دارد که «عده‌ای شبانه‌روز در تلاشند همزمان با مذاکرات، نرخ ارز را بالا ببرند و مذاکرات را به اقتصاد گره بزنند تا خواسته‌های خود را به ملت تحمیل کنند.»

روزنامه ایران برای نشان دادن درستی این استدلال آمارهایی ارائه داده که حاکی از این هستند که حدود "۴۵۰ میلیون دلار ارز نیمایی روز ۱۴ آذرماه یعنی چهار روز پیش در سامانه نیما عرضه شده، اما فقط برای ۲۵۰ میلیون دلار آن مشتری و تقاضا وجود داشته" و نتیجه گرفته است "پس مسأله، غیرطبیعی است و رئیس جمهور به درستی به آن اشاره کردند."

تکرار تجربه جمشید بسم‌الله

اما روزنامه جمهوری اسلامی در شماره روز چهارشنبه خود در نقد سخنان رئیسی نوشته است که وضعیت اقتصادی فعلی ایران و نوسانات ارز نشان دهنده یک "بیماری اقتصادی هولناک" است که "دامنه‌اش را در همه عرصه‌های زندگی هم پهن کرده است."

این روزنامه با اشاره به سوال یک دانشجو از رئیسی که گفته اگر از این "دست‌ها" اطلاع "دقیق" دارید، "چرا این افراد را معرفی نمی‌کنید؟" چرا "برخورد" نمی‌کنید؟ نوشته است: «رئیس شورای امنیت ملی به این دانشجو پاسخ داده است که "دستگاه‌های اطلاعاتی پیگیر موضوع هستد." بخشِ دوم سؤال یا به تعبیری دیگر سؤال دوم به قاعده می‌ماند برای بعد از شناسایی و احتمالا دستگیری. اما امید واریم این بار قصه شبیه ماجرای "جمشید بسم‌الله" نشود.»

معاون اول محمود احمدی‌نژاد جمشید میرآبی معروف به جمشید بسم الله را در اوج نوسانات شدید ارزی سال ۹۱ یکی از عوامل بحران ارزی معرفی کرد.

"نرخ دلار در بازار ایران روز چهارشنبه ۱۷ آذر کاهش یافت و تا لحظه تهیه این گزارش در محدوده ۲۷ هزار و ۷۰۰ تومان نوسان می‌کند"جمشید بسم‌الله بازداشت و پس از مدتی آزاد شد و حتی به بازار برگشت.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

روزنامه جمهوری اسلامی نوشته است: «یادمان هست که بعد ازنام بردن او توسط معاون اول دولت دهم، او دستگیر و مشهور شد اما دلار و دیگر ارزها راه خود را رفتند. بازار به راه خود رفت و نه دستورها که بازداشت‌ها هم چندان توفیقی نیافزود.»

 این روزنامه خطاب به ابراهیم رئیسی که مدعی شده است «برخی از این افراد در داخل و برخی نیز در خارج از کشور در محافل و فضای مجازی و واقعی به دنبال بالا بردن قیمت ارز هستند»، گفته است: «مسببان داخلی موضوع که در دسترس هستند. خارج‌نشینان دخیل را هم می‌شود از طریق اینترپل پیگیر احوال شان شد». این روزنامه تاکید می‌کند که شرایط دولت رئیسی با دولت قبل فرق می‌کند و او می‌تواند نگذارد که مسببان این بار هم "قسر در بروند". بنابراین مردم منتظرند «آقای رئیس‌جمهور درعمل ثابت کند که واقعا این یک فرافکنی نیست».

"مهم‌ترین" ماموریت دولت کنترل نوسانات ارز

زمانی که نرخ دلار به ۳۱ هزار تومان رسید، رییس‌ دولت و علی صالح‌‌‌‌آبادی رییس کل بانک مرکزی گفتند که "مهم‌ترین" ماموریت دولت کنترل نوسانات در بازار ارز و تورم است.

صالح‌آبادی فردای آن روز حتی وعده جمع کردن صف‌ مقابل صرافی‌ها را داد و گفت ظرف «دو ماه آینده سامانه‌ای برای تخصیص ارز سهمیه‌ای از جمله ارز مسافرتی‌ راه‌اندازی می‌شود.»

روزنامه اعتماد در یادداشتی که روز چهارشنبه در تحلیل این سخنان منتشر کرده پرسیده است که «آیا دلیل نوسان ارز تنها در بخش عرضه و تقاضا خلاصه می‌شود یا سایر متغیرهای اقتصادی نیز در این نوسانات دخیلند؟»

اعتماد با استناد به آخرین گزارش بانک مرکزی در رابطه با دو متغیر اثرگذار بر تورم، یعنی نقدینگی و پایه پولی نوشته است که نرخ رشد هر دو  عامل به گونه‌ای است که ماهی ۱۵۳ هزار میلیارد تومان و روزی بیش از پنج هزار میلیارد تومان تنها به نقدینگی در اقتصاد ایران افزوده می‌شود.

اعتماد می‌گوید که وضعیت برای پایه پولی نیز مناسب نیست و در دو ماه شهریور و مهر، حدود ۱۱ هزار میلیارد تومان به حجم آن اضافه شده است. این میزان در سال گذشته حدود ۱۲۳ هزار میلیارد تومان و برای پوشش کسری بودجه بوده که به صورت تورمی بالای ۴۰ درصد در سال جاری خود را نمایان کرده است.

به نوشته این روزنامه مادام که روزانه پنج هزار میلیارد تومان نقدینگی و پول جدید به بازارها تزریق می‌شود، «هر تلاشی برای کاهش نرخ ارز، تنها می‌تواند در کوتاه‌مدت نرخ ارز را کمی کاهش دهد».  اعتماد می‌نویسد اگر اقتصاد ایران در شرایطی بود که بخش حقیقی آن قادر به ادامه رشد خود بود، این میزان تزریق نقدینگی برای حوزه تولید و رونق آن هزینه می‌شد.

اما اقتصاد ایران از چنین شرایطی فرسنگ‌ها دور است و «این تورم نیز در نهایت در بازارهای دارایی خود را نشان خواهد داد. یک روز بازار دلار و سکه و طلا، روز دیگر بازار سرمایه و زمانی در حوزه مسکن.»