دردسرهای تاتار بودن در کریمه

دردسرهای تاتار بودن در کریمه
بی بی سی فارسی
بی بی سی فارسی - ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۳

تاتارهای کریمه در سالروز مهاجرت اجباری نیاکان کشته شده شان مراسم برگزار کردند

تاتارهای کریمه، سرزمینی که به تازگی از اوکراین جدا و به خاک روسیه ملحق شده است، روز یکشنبه بعد از آنکه پلیس در میدان مرکزی شهر موانعی گذاشت تا از گردهمایی آنها جلوگیری کند، به شهرک باغچه‌سرای ‌رفتند تا در آنجا یاد هزاران قربانی تاتار که در یک جابجایی قومی اجباری در سال ۱۹۴۴ میلادی کشته شده بودند را گرامی دارند.

باغچه‌سرای که در قرن ۱۵ میلادی پایتخت قدیمی "خانات تاتار" بود، در ۱۰ کیلومتری سیمفروپل، پایتخت کریمه قرار دارد.

سرگئی آکسی‌یونف، نخست وزیر جدید کریمه روز جمعه گذشته هر نوع تجمع را به مدت سه هفته در این شبه‌جزیره ممنوع کرد و به این ترتیب به تاتارها اجازه نداده که هفتادمین سال کشته شدن نیاکانشان را در سرزمینی برگزار کنند که در آن نزدیک به ۷۰۰ سال پیش، در سال ۱۴۳۰ میلادی "خانات کریمه" را برپا کرده بودند.

با این حال، صدها نفر از تاتارهایی که مخالف الحاق به روسیه و همچنان طرفدار دولت کیف هستند، با در دست داشتن پرچم زرد و آبی اوکراین در باغچه‌سرای تظاهرات کردند و شعار دادند "خلق، وطن، کریمه".

در قطعنامه ای که در پایان این گردهمایی خوانده شد، تاتارها گفتند که در دهه‌های گذشته هیچگاه تصور نمی کردند که این مراسم را در چنین شرایطی برگزار کنند.

تظاهرکنندگان در کریمه خواستار خودمختاری برای تاتارها شدند

شرکت کنندگان در این گردهمایی در حالی خواهان خودمختاری در چهارچوب قوانین روسیه شدند که هلیکوپترهای نظامی ارتش روسیه بالای سر آنها پرواز می کردند.

مفتی امیرعلی اَبلایف، که پیشوای مراسم دینی و دعا برای کشته شدگان تاتار ۷۰ سال پیش در روز یکشنبه بود، با نگاهی به هلیکوپترهای روسی گفت "آنها ما را زیر نظر دارند، آنها از ما می ترسند".

مفتی در عین حال خواستار گفتگو با حکومت و رهبران جدید کریمه شد.

مجلس تاتارهای کریمه قبلا تظاهراتی را در میدان سیمفروپل، پایتخت، برنامه ریزی کرده بود، اما در آخرین لحظات، در اثر فشارهای حکومتی محل گردهمایی را تغییر داد و به باغچه‌سرای منتقل کرد.

همه تاتارها اما سخن از گفتگو نمی کنند. مجلس تاتارهای کریمه به تازگی برای رسیدن به خواسته‌هایشان و حفظ حقوق تاتارها در محل‌های تاتارنشین کریمه، گروههای شبه نظامی تشکیل داده است.

خودمختاری جمعیت ده تا دوازده درصدی تاتار در چهارچوب جمهوری خودمختار کریمه که حالا اکثرا روس‌نشین است، بعد از جدایی دو ماه پیش از اوکراین و برپایی دوباره برج و باروی حکومت روسی در این شبه جزیره، این روزها به رویایی دوردست می‌نماید.

تاتارهای کریمه در آیینه تاریخ

تاتارهای کریمه از قربانیان سیاست‌های قومی شوروی استالینی هستند، اما دلیل تنش آنها با حکومت شوروی در زمان جنگ، حتی تا امروز برای مردم شوروی سابق و بخصوص روس‌ها که خود را قهرمان شکست دادن نازی‌های آلمان می دانند، موردی جدال‌برانگیز و مورد مناقشه است.

تاتارهای کریمه از اواخر قرن ۱۵ میلادی "خانات" خود را به دولت عثمانی سپردند و تحت‌الحمایه آن شدند. آنها اکنون مسلمانانی سنی مذهب از شاخه حنفی هستند. بعدها در اواخر قرن هجدهم و با عقب نشینی دولت عثمانی از کریمه، روسیه تزاری آرام آرام حکومت کریمه را به دست گرفت، طوری که در سال ۱۷۸۳ حاکم آن یک روس شد.

اما در این زمان بنا به احتیاط سیاسی هنوز دست اشراف تاتار از حکومت کاملا قطع نشد. با وجود این از همین زمان مهاجرت روس ها و اقوام دیگر با کمک دولت تزاری روسیه به کریمه شروع شد و در اواسط قرن ۱۹ کم‌کم آثار تمدن قدیمی کریمه که بخشی از آن مانند مساجد، حمام‌ها و چاههای آب دستاورد تاتارها بود ویران شد.

این نوع حرکت‌ها علیه تاتارهای کریمه نشان از مقاومت برای حفظ سرزمینی دارد که به اعتقاد آنها سرزمین اجدادیشان بود.

"فرمانده آلمانی کریمه در زمان اشغال آن سرزمین، مانند خلف روس خود خواستار انتقال کامل تاتارها از کریمه به ترکیه شد"حاکم روس کریمه در اواسط قرن نوزدهم برای کم کردن دردسر تاتارها خواهان اخراج کامل آنها از کریمه و اسکان آنها در ترکیه شد ولی آلکساندر دوم، تزار وقت روسیه با آن مخالفت کرد.

با این پیشینه و بگو مگوی تاتارها با روس ها بود که وقتی ارتش آلمان نازی در زمان جنگ جهانی دوم، در سال ۱۹۴۱ به کریمه رسید، با آغوش باز تاتارها روبرو شد که حتی یک گروه مسلح نزدیک به ۲۰هزار نفری "دفاع از خود" در مقابل ارتش شوروی تشکیل دادند.

بعضی از تاتارها به ارتش نازی کمک کردند، ولی به نظر می‌رسد بخش دیگری از آنها مورد علاقه آلمانی‌ها نبودند. فرمانده آلمانی کریمه در زمان اشغال آن سرزمین، مانند خلف روس خود خواستار انتقال کامل تاتارها از کریمه به ترکیه شد. این تقاضا هم با مخالفت هیتلر روبرو شد.

اما حکومت استالین به این اندیشه قدیمی جامه عمل پوشاند. بعد از بازپس گرفتن کریمه از آلمانی‌ها توسط ارتش سرخ شوروی، نه فقط ارتش ۲۰ هزار نفری طرفدار نازی‌ها در کریمه، بلکه بیش از ۱۸۰ هزار نفر از تاتارهای ساکن در این شبه‌جزیره سوار بر قطارهای باربری به زور توسط دستگاههای امنیتی استالینی از محل زندگی‌شان جدا و به سرزمین‌های گرم و بیابانی آسیای میانه، به خصوص قزاقستان منتقل شدند.

"گفته می شود نزدیک به ۴۰ درصد تاتارها در جریان مهاجرت اجباری جان خود را از دست دادند. حکومت شوروی به جای این تاتارها روس‌های بیشتری را به کریمه فرستاد."

تاتارها بعد از مرگ استالین اعاده حیثیت شدند ولی بازگشت آنها به سرزمین‌های پدری‌شان در زمان گورباچف، کمی پیش از فروپاشی شوروی ممکن شد.

با وجود این، کمر خم شده مردم تاتار در کریمه دیگر هیچگاه راست نشد و آنها که زمانی خود را مالک آن سرزمین می‌دانستند، توانستند تنها حدود یک دهم جمعیت آن منطقه را تشکیل دهند.

تاتارهای کریمه زمانی به حکومت ترک‌نژاد عثمانی نزدیک بودند، بعدها خود را به نازی‌های هیتلری نزدیک‌تر از روس‌ها حس کردند. در تقسیمات کشوری شوروی کریمه و تاتارهایش در قالب جمهوری شوروی سوسیالیستی روسیه جای گرفتند اما در سال ۱۹۵۴، رهبری حزب کمونیست شوروی کریمه را، به گفته آنها به دلایل اقتصادی، به اوکراین واگذار کرد.

بعد از فروپاشی شوروی، تاتارهای کریمه همواره از سیاست های دوری از روسیه در اوکراین حمایت می‌کردند. آنها پشتیبان انقلاب نارنجی ده سال پیش آن کشور و کوشش‌های اخیر کی‌یف برای پیوستن به اتحادیه اروپا بودند.

حالا با کنده شدن کامل کریمه از اوکراین و بازگشت آن به دامان روسیه که از پشتیبانی اکثریت روس ساکن آن منطقه برخوردار است، تاتارهای کریمه بار دیگر در مقابل یک سوال تاریخی قرار گرفته‌اند که آیا بی دردسر دست دوستی به طرف حکومت روسیه دراز کنند، یا مانند نیاکانشان مشکلات را به جان بخرند و دستهایی غیر از دست روسی را بفشارند.

منابع خبر

اخبار مرتبط