سواد رسانه با روخوانی کتاب درسی آموختنی نیست

گروه جامعه - خبرگزاری مهر: هنوز روزهای شیوع ویروس کرونا را فراموش نکرده ایم. در همان روزهایی که ماسک یا محلول‌های ضدعفونی کننده را هر کسی به همراه داشت؛ معلمان و دانش آموزان هم دور از مدرسه، در منازل پیگیر امور آموزشی خود بودند.

از همان روزها اهمیت رشد سواد رسانه‌ای و درک بهتر فضای مجازی در میان دانش آموزان بیش از پیش مشخص شد و همگان بر این موضوع تاکید کردند که کودکان و نوجوانان ایرانی باید بتوانند در فضای مجازی نه تنها تحت تأثیر محتوای مخرب غیر ایرانی باشند بلکه حتی بتوانند محتوای خوب، با نشاط و ارزشمند برای خود تولید کنند.

کتاب‌های سواد رسانه‌ای در سال‌های اخیر در مقطع متوسطه اول توزیع می‌شود و برخی مدارس به صورت فوق برنامه کلاس‌هایی را برای رشد آگاهی دانش آموزان در نظر می‌گیرند.

کلاس‌های درس سواد رسانه‌ای و کمبود معلمان آگاه

موضوعی که در میان سخن مسئولان نظام آموزشی و صحبت‌های دانش آموزان مشخص است؛ کمبود معلم آشنا به مبحث سواد رسانه‌ای است. مشخص است که در فرآیند رشد آگاهی دانش آموزان در عرصه سواد رسانه‌ای چاپ کتاب سواد رسانه‌ای کافی نیست. خصوصاً اینکه در بسیاری از مدارس، معلمان غیرمرتبط یا ناظم مدرسه عهده دار تدریس درس سواد رسانه‌ای می‌شوند.

با وجود اینکه از سال ۱۳۹۵، به استناد مصوبه شورای عالی آموزش و پرورش «آموزش سواد رسانه‌ای» به‌طور رسمی وارد نظام آموزشی کشور شد؛ با این حال تلاش بسیار کمی برای تربیت نیروی انسانی متخصص و متعهد برای تدریس درس سواد رسانه‌ای صورت گرفت.

وحید یامین‌پور معاون امور جوانان وزیر ورزش و جوانان مهر سال گذشته در اختتامیه چهارمین دوره جشنواره رسانه‌های دانش‌آموزی گفته بود باید همه معلمان آگاه به سواد رسانه‌ای باشند.

یامین پور گفته بود: همه معلمین ما معلم هر درسی که هستند باید معلم سوادرسانه‌ای هم باشند. همه دانش‌آموزان پای هر درسی که نشسته باشند، باید یک کاربر فضای مجازی هم هستند.

این نگاه آرمانی به مساله سواد رسانه در عمل محقق نشده است و امروزه شاهد هستیم دانش آموزان بسیاری از مدارس در زنگ‌های سواد رسانه‌ای معلم ندارند و یا از معلمان دیگر درس‌ها و یا ناظم مدرسه استفاده می‌شود تا تنها کتاب درس سواد رسانه‌ای برای دانش آموزان روخوانی شود.

یکی از معلمان در گفت‌وگو با مهر می‌گوید مشکل ما در اجرای برنامه‌ها است.

"مشخص است که در فرآیند رشد آگاهی دانش آموزان در عرصه سواد رسانه‌ای چاپ کتاب سواد رسانه‌ای کافی نیست"اگر بهترین قوانین و برنامه‌ها را هم داشته باشیم؛ در صورتی که با متخصصان آگاه برنامه‌ها اجرایی نشود با شکست مواجهه می‌شویم. بسیاری از معلمان یا مدیران مخالف موضوع تدریس رسانه یا کارآفرینی هستند اما برای گرفتن ساعات ضمن خدمت، چند ساعت تدریس این کلاس‌ها را بر داشته اند.

یا یکی دیگر از معلمان در پیامی در شبکه‌های اجتماعی نوشته بود: این دروس از اصل برای جبران کمبود ساعات دبیرانی است که برای رتبه بندی با کمبود ساعت مواجه شده بودند و حالا ناچار هستند با تدریس درس سواد رسانه‌ای ساعات خود را پر کنند.

یک کارشناس رسانه هم تاکید کرده بود که کلیات و محتوای کتاب سواد رسانه‌ای خیلی خوب است، اما مدرسی که کتاب سواد رسانه را در مدرسه تدریس می‌کند باید حتماً بر محتوا تسلط کامل داشته باشد.

این کارشناس رسانه معتقد بود باید حتی سطح معلومات معلم فراتر از محتویات کتاب باشد تا بتواند به سوالات گوناگون دانش آموزان در حوزه رسانه پاسخ دهد. دانش آموز در فضای رسانه و دیجیتال کنجکاو و فعال است و ممکن است سوال‌هایش از مفاهیم کتاب هم بالاتر باشد.

کتاب سواد رسانه‌ای باید برای دانش آموز ابتدایی چاپ شود نه متوسطه

علیرضا سلطانی فرد مدیر بنیاد ICDL که زیرمجموعه سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی است؛ در گفت‌وگو با خبرنگار مهر در پاسخ به این سوال که برای رشد آگاهی دانش آموزان نسبت به سواد رسانه‌ای باید چه کنیم؛ گفت: یکی از راهکارها توجه بیشتر به کتاب سواد رسانه‌ای است که باید هم محتوای مناسبی را داشته باشد و هم اینکه این آموزش‌ها در سنین پایین‌تر به دانش آموزان ارائه شود.

وی در پاسخ به این سوال که بنیاد ICDL ایران چه نقشی در تألیف کتاب سواد رسانه‌ای داشته است؛ گفت: در بحث تألیف کتب درسی و تألیف کتب نظری، فنی حرفه‌ای و کار و دانش کارشناسانی زیر نظر سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی فعال هستند؛ البته از نظرات کارشناسان بنیاد ICDL در تألیف کتب استفاده می‌شود اما کارشناسان بنیاد ICDL در تألیف کتب درسی، مسئولیتی ندارند.

موضوع لزوم آشنایی دانش آموزان ابتدایی با سواد رسانه‌ای را در صحبت‌های دانش آموزان هم شنیده بودیم. بسیاری از دانش آموزان در زمان‌ها و مقاطع مختلف به خبرنگار مهر گفته بودند سواد رسانه‌ای در حالی به دانش آموزان دوره دوم متوسطه و پایه دهم آموزش داده می‌شود که بسیاری از آنها خیلی قبل تر با مباحث کتاب به صورت عملی آشنا شده بودند.

در چنین شرایطی تنها مدارسی می‌توانند دانش آموزان خود را نسبت به موضوع سواد رسانه‌ای آگاه کنند که به صورت فوق برنامه دوره‌های آموزشی یا کلاس برای آنها ترتیب دهند.

سلطانی فرد به این موضوع اشاره کرد که بنیاد ICDL هفت کتاب برای مقاطع پیش دبستانی تا ششم ابتدایی تهیه کرده است و مانند هر کتاب درسی که وارد مدرسه می‌شود؛ از دفتر انتشارات کمک آموزشی و فناوری اطلاعات آموزش و پرورش تاییدیه لازم را کسب کرده است.

مدیر بنیاد ICDL افزود: هر مدرسه که بخواهد به صورت فوق برنامه به کامپیوتر و مهارت‌های کامپیوتری بپردازد می‌تواند این کتب را تهیه کند و مطمئن باشد در پایان سال تحصیلی، دانش آموزان به سطحی از مهارت بر اساس نیازشان خواهند رسید و گواهینامه‌های معتبر بین المللی را کسب خواهند کرد.

پوشش ناکافی آموزش‌های پیشرفته سواد رسانه‌ای

با وجود اینکه دانش آموزان و نوجوانانی که مایل به کسب مهارت‌های رایانه‌ای هستند می‌توانند به صورت انفرادی با مراجعه به سایت بنیاد به نشانی iranicdl.ir در دوره‌های آنلاین شرکت کنند. سوال اینجاست که چرا این آموزش‌ها از سوی نظام تعلیم و تربیت برای دانش آموزان کل کشور الزامی نمی‌شود.

برای نگارنده این گزارش همچنان نامشخص است که علی رغم تأکیدات مسئولان آموزش و پرورش نسبت به اهمیت سواد رسانه‌ای، چرا آموزش این مباحث در نظام تعلیم و تربیت تا این اندازه غریبه است.

چرا با وجود طراحی‌های دوره‌های مختلف آموزشی، دانش آموزان باید محروم از آموزش رایگان و راحت این مباحث باشند.

مدیر بنیاد ICDL به این موضوع اشاره کرده بود که تنها ۳۷۰ مرکز در سراسر کشور در این زمینه فعالیت می‌کنند و عمده این مراکز هم مدارس غیردولتی، آموزشگاه‌های خصوصی و یا حتی دانشگاه‌ها هستند و کمتر پیش آمده که مدارس دولتی برای گرفتن این دوره‌ها به بنیاد ICDL مراجعه کنند.

مدیر بنیاد ICDL گفت: حدود ۱۰۰ مدرسه استانداردهای ICDL را تدریس می‌کنند که نسبت به تعداد کل مدارس سراسر کشور عدد بسیار کمی است.

بیشتر این مدارس البته از مدارس غیرانتفاعی و غیردولتی هستند اما در برخی مدارس شبانه روزی یا مدارس مناطق محروم هم این دروس تدریس می‌شود زیرا هدف اصلی ما توسعه این آموزش‌هاست و از آنجایی هم که ما زیر مجموعه سازمان پژوهش هستیم رسالتی بر دوش خود احساس می‌کنیم که توسعه سواد دیجیتال را وظیفه خود می‌دانیم البته این وظیفه همه آحاد مردم است که در راستای سند تحول سواد دیجیتال را گسترش بدهند.

به دنبال سخنان مقام معظم رهبری مبنی بر توجه بیشتر به مدارس دولتی، بسیاری از مسئولان نظام آموزشی برنامه‌هایی برای ارتقای وضعیت آموزشی برای مدارس دولتی در نظر گرفته اند.

حال باید منتظر ماند و دید که در سال تحصیلی جاری و سال تحصیلی آینده آیا تدریس درس سواد رسانه‌ای وضع بهتری پیدا خواهد کرد یا باید همچنان شاهد بی معلمی و استفاده از ناظم برای روخوانی کتاب سواد رسانه‌ای باشیم.