کنسرسیوم ملی خریداری نسخ خطی راه اندازی شود

به گزارش خبرگزاری مهر، حبیب الله عظیمی مشاور ریاست سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران که به تازگی برای نگارش کتاب «نسخه نامه» از یازدهمین جشنواره بین المللی فارابی شایسته تقدیر شناخته شده است، با ارائه پیشنهادی مبنی بر راه اندازی کنسرسیوم ملی خریداری نسخ خطی بین کتابخانه‌های بزرگ ایران گفت: یکی از مهمترین دستاوردهای این طرح، سرعت انتقال نسخه‌های خطی از منازل و کتابخانه‌های شخصی به کتابخانه‌های بزرگ است که این موضوع باعث اعتمادسازی بیش از پیش در روند قیمت گذاری رسمی و کارشناسی نسخ خطی و در نهایت جلوگیری و کاهش خروج نسخ خطی از کشور خواهد بود.

وی با ارائه پیشنهاد راه اندازی کنسرسیوم ملی خرید نسخ خطی بین کتابخانه‌های رسمی کشور گفت: پیشینه و فرایند فراهم آوری نسخ خطی در کتابخانه‌های بزرگ کشور متفاوت است. به عنوان مثال شیوه فراهم آوری نسخ خطی در کتابخانه آستان قدس رضوی در مشهد در ادوار پیشین، بیشتر به‌صورت نسخ اهدایی و وقفی بوده است ولی در دهه‌های اخیر با اختصاص بودجه‌های معین، نسخ خطی‌های متعددی خریداری کرده‌اند.

معاون اسبق سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران اضافه کرد: همچنین کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی در قم بیشتر تمایل به فراهم آوری نسخ خطی مرتبط با علوم اسلامی و دانشمندان شیعی داشته و کتابخانه مجلس نیز در مقطعی نسخ خطی خاصی را به‌صورت گزینشی خریداری کرده است و کتابخانه دانشگاه تهران نیز در مقاطع مختلفی مجموعه‌های نسخ خطی اساتید دانشگاه و کتابخانه‌های بزرگان و دانشمندان را که به‌صورت اهدا و یا فروش بوده، مدنظر داشته است.

مؤلف کتاب «نسخه نامه» ادامه داد: از آنجا که جمع آوری و سازماندهی میراث مکتوب یکی از وظایف مهم کتابخانه ملی است و یکی از مصادیق ارزشمند میراث مکتوب، نسخ خطی است لذا کتابخانه ملی به غیر از دریافت نسخ خطی اهدایی، همیشه برای خریداری نسخه‌های خطی یک بودجه سالیانه‌ای را جهت فراهم آوری و خریداری این میراث ارزشمند اختصاص داده است تا پس از فراهم آوری این آثار ارزشمند اقدام به حفاظت و نگهداری، سازماندهی و فهرست نویسی و اطلاع رسانی آنها کنند.

وی افزود: کتابخانه ملی به جز وظیفه جمع آوری نسخ خطی باید جهت ماندگاری بیشتر این میراث گرانبها، شرایط حفاظت و نگهداری را نیز طبق استانداردهای بین المللی رعایت کند و دستورالعمل‌های مرتبط با شرایط استاندارد حفاظت و نگهداری را به کتابخانه‌های دیگر ارائه دهد.

مشاور ریاست سازمان تاکید کرد: بنابراین مشاهده می‌شود در مسیر فراهم آوری نسخ خطی در کتابخانه‌های بزرگ کشور، فرایند قیمت گذاری و خریداری نسخ خطی وجود دارد و هرکدام از این کتابخانه‌های برای انجام کار کارشناسی و قیمت گذاری نسخ خطی، کمیته‌های تخصصی جداگانه‌ای تشکیل می‌دهند؛ این کمیته‌ها به‌طور معمول ترکیبی از کارشناسان داخلی و اساتید بیرونی هستند که از طرفی با اطلاع از موجودی مخازن آن کتابخانه و با توجه به سیاست‌گذاری مجموعه شأن و از طرفی با اطلاع از قیمت این نسخه‌ها در داخل و خارج از کشور اقدام به قیمت گذاری و خریداری کنند.

این پژوهشگر گفت: مجموعه داران و مالکان نسخ خطی که برخی‌ها نیز خانواده‌هایی هستند که نسخ خطی به آنها ارث رسیده و برخی کارشناسان هستند و برخی دیگر هم دلالان. این گروه‌ها در شرایط فعلی ممکن است آثار را به چند کتابخانه ببرند تا قیمت با تطبیق قیمت‌های کارشناسی آن کتابخانه‌ها تصمیم بگیرند کتب خود را به کدام کتابخانه منتقل کنند. در این شرایط ممکن است برخی ازخانواده‌ها نیز احساس کنند که اگر نسخ خطی خود را به برخی از این کتابخانه‌ها ببرند بهتر خریداری می‌شود.

وی ادامه داد: بنابراین برای اعتماد سازی بیشتر و پیشگیری از سردرگمی مالکان نسخ خطی، پیشنهاد می‌شود یک کمیته رسمی قیمت گذاری نسخ خطی با عنوان کنسرسیوم ملی بین کتابخانه ملی و کتابخانه‌های بزرگ کشور ایجاد شود و ماهانه جلساتی تشکیل شود و ترکیبی از کارشناسان داخل سازمانی و بیرونی و نمایندگان و کارشناسان کتابخانه‌های رسمی حضور یابند تا قیمت نسخ خطی با لحاظ کردن همه جوانب قیمت گذاری فقط یک بار تعیین شود.

عظیمی همچنین در ضرورت‌های تشکیل این کنسرسیوم اضافه کرد: بنابراین وقتی در این کنسرسیوم قیمت رسمی هر نسخه یا هر مجموعه‌ای مشخص شود، هر کتابخانه عضو کنسرسیوم با توجه به سیاست مجموعه سازی خود و با توجه به اعتبار بودجه‌ای داوطلب خریداری می‌شود. با اجرایی شدن این کنسرسیوم، ارتباط بین کتابخانه‌های بزرگ کشور برای خریداری نسخ خطی هماهنگ‌تر می‌شود و تصور رقابت بین کتابخانه‌ها برای خرید نسخ خطی (در نگاه بیرونی و نزد مالکان نسخ) از بین می‌رود و در مجموع خریداری نسخ خطی در کشور یکپارچه و هماهنگ می‌شود.

وی بیان کرد: وقتی کتابخانه‌های بزرگ کشور از طریق این کنسرسیوم، نسخ خطی را خریداری کنند، یک نسخه دیجیتال در کتابخانه ملی نگهداری خواهد شد و اصل نسخه هم به آن کتابخانه ای که آن را خریداری کرده است، ارائه خواهد شد.

عظیمی گفت: در نهایت حتی اگر مالک نیز به قیمت کارشناسی کنسرسیوم رضایت ندهد، حداقل مطمئن خواهد بود که در جای دیگری قیمت متفاوت و بالاتر برای نسخه‌هایش پیشنهاد نخواهد شد.

معاون اسبق سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران خاطرنشان کرد: یکی از مهمترین دستاوردهای این طرح، افزایش اعتماد مالکان نسخ خطی به واقعی بودن قیمت نسخه‌هایش و نهایتاْ جلوگیری و کاهش خروج نسخ خطی از کشور خواهد بود.

این کنسرسیوم جایگزین حراجی‌های موجود در کشورهای اروپایی می‌شود.

عظیمی درباره تفاوت حراجی‌ها در اروپا و دیگر کشورهای دنیا از جمله آسیا عنوان کرد: در بین کشورهای اروپایی اصولاً رویکرد حراج نسخ خطی با کشورهای آسیای میانه، هند و پاکستان متفاوت است چرا که در آسیای میانه، هند و پاکستان خروج نسخ خطی اسلامی و فارسی از کشور ممنوع است.

وی با گریزی به گذشته خروج نسخ خطی توسط اروپاییان از کشورهای شرقی گفت: در قرن ۱۹ میلادی یک اتفاق دو سویه مبارک و نامبارک رخ داد و گروهی از تجار و مستشرقین اروپایی از کشورهای هند، پاکستان، ترکیه، ایران و افغانستان نسخ خطی را به عنوان اشیای عتیقه به اروپا قاچاق کردند و این در حالی است که مهد نسخ خطی در کشورهای شرقی و آسیایی به‌ویژه ایران است.

عظیمی ادامه داد: از جنبه منفی خروج نسخ خطی از کشور مبدا این است که این نسخ خطی پیشنیه علمی آن کشورها بوده و پس از خروج از این کشورها دسترسی به این نسخ امکان پذیر نخواهد بود و یا حداقل برای دسترسی به هر ورق این نسخه خطی که بیشتر فارسی و اسلامی هستند مثلاً در کتابخانه انگلیس باید پرداخت چند دلار صورت پذیرد.

مؤلف کتاب «نسخه نامه» گفت: این در حالی است که برخی از کشورهایی که چنین پیشینه علمی را ندارند با جمع آوری نسخ خطی اسلامی در حال تولید چنین پیشینه‌ای هستند.

عظیمی ادامه داد: با این وجود، جنبه مثبت این مسئله نیز این بوده که مستشرقین اروپایی دو کار انجام دادند چون به عنوان عتیقه این نسخ خطی را خارج می‌کردند باید حفاظت و نگهداری این نسخ را نیز به نحو مناسب انجام می‌دادند تا ماندگاری آنها بیشتر شود و در این راستا برای حفاظت از جلد، کاغذ، مرکب و آرایه‌های هنری، کار علمی انجام دادند.

وی افزود: همچنین در این زمینه ارتباط غربی‌ها با شرق بیشتر شد و مستشرقین اروپایی، دانش اسلامی و ایرانی و شرقی را فرا گرفتند و زبان فارسی و عربی را فرا گرفته و به نوعی این ارتباط غرب و شرق را نسخ خطی ایجاد کردند.

عظیمی ادامه داد: در این راستا کتابخانه‌ها و موزه‌های اروپایی برای به دست آوردن این نسخ خطی از شرق و کشورهای اسلامی بیشتر تلاش کردند و در آن کشورها حراج نسخ خطی آزاد بوده و چون از کشورهای دیگر این نسخ خطی به اروپا راه پیدا کرده بود، این حراجی‌های در انگلیس، آلمان و کشورهای دیگر اروپایی با ارائه بالاترین قیمت‌ها صورت می‌پذیرد زیرا هر کتابخانه اروپایی، نسخ خطی اسلامی بیشتری داشته باشد جایگاه این کتابخانه بالاتر خواهد رفت و حتی برخی کشورها از طریق انتقال نسخ به شیوه دیپلماسی و یا قاچاق برای دستیابی به این نسخ خطی تلاش می‌کنند.