اخلاق محمدی نیاز امروز جامعه

امسال سالروز میلاد رحمت للعالمین را در حالی جشن می گیریم که موج اعتراض های مردمی در سراسر جهان به سیاست‌های اهانت‌آمیز رئیس جمهوری فرانسه به ساحت رسول خدا (ص) باعث عقب نشینی مکرون از مواضع اسلام ستیزانه خود شد.

شاید اگر پیشتر امانوئل مکرون با اخلاق محمدی آشنا میشد، هرگز چنین موضع خصمانه ای علیه اسلام نمی گرفت؛ اگر می دانست که پیامبر اکرم (ص) نه فقط رحمتی برای مسلمانان که برای همه جهانیان است و اگر می‌دانست رویکرد پیامبر حتی در مقابل برخی از دشمنان اسلام یک رویکرد هدایت گرایانه بود.

پیامبر اعظم (ص) همواره در مقابل نامهربانی‌ها و ستم‌های بسیاری از مشرکان مکه به فکر تلافی و انتقام نیفتاد بلکه با رفتار نیکو و رفق و مدارا با دشمنان برخورد می‌کرد و به همین دلیل خدا در قرآن کریم از اخلاق آن حضرت به «خلق عظیم» یاد کرده است. رسول خدا (ص) در مقابل دشنام، آزار و اذیت دشمنان، همیشه در پیشگاه خدا در حق آنان دعا می‌کرد و هدایت و سعادت آنان را از خدا درخواست می‌کرد.

مروری بر سنت های رسول خدا (ص) نشان می دهد که چگونه با دشمنان مدارا می کرد و نسبت به مومنان مهربانتر از یک پدر بود. مرحوم علامه طباطبایی صاحب تفسیر المیزان با جمع آوری سنت‌های نبوی کتابی مفصل به نام سنن النبی را تالیف کرده و به روش‌های تربیتی آن حضرت نسبت به قشرهای گوناگون مردم و اخلاق شخصی پیامبر پرداخته است.

پیامبر اعظم (ص) هنگام راه رفتن با آرامی و وقار راه می رفت، نگاهش پیوسته به زیر افتاده و بر زمین دوخته بود، هرکسی را که می دید سلام می کرد، هرگز به روی مردم چشم نمی دوخت و خیره نگاه نمی کرد، تا نیاز نمی شد لب به سخن نمی گشود  و هرگاه با کسی، هم صحبت می شد به سخنان او خوب گوش فرا می داد.

اهمیت پرداختن به خلق و خوی پیامبر و آداب فردی و اجتماعی آن حضرت از سوی مرحوم طباطبایی می توان گفت بیشتر به دلیل حدیثی از امام صادق (ع) است که آن حضرت فرمود «من دوست ندارم که مسلمانی بمیرد، مگر این ‌که تمام آداب و سنن آن حضرت را و لو یک بار هم که شده، انجام دهد».

حجت الاسلام سیدمحمدرضا طباطبایی‌نسب در گفت و گو با خبرنگار معارف ایرنا گفت: یکی از زیبایی‌های قرآن این است که برای رسیدن انسان به کمال یک الگوی کامل و جامع معرفی می‌کند. البته در قرآن به زندگی پیامبران اشاره شده است. چون می‌خواهد انسان‌ها از این الگوها استفاده کنند ولی قرآن از پیامبر اکرم (ص) به عنوان بهترین و برترین الگو یاد می کند.

مدیر موسسه فرهنگی نور الائمه از پیامبر اعظم (ص) به عنوان یک الگو در جهاد، مبارزه و تلاش یاد کرد و گفت: رسول خدا ۵۵ جنگ را در طول ۱۳ سال فرماندهی کردند و اینگونه نبود که گوشه‌ای بنشینند و مشغول نماز شوند بلکه وسط میدان حضور داشتند.

"اول این که امیدش به خدا باشد و این خداباوری در همه حالات و سکنات خودش را نشان می‌دهد"در جنگ احد ۷۰ ضربه شمشیر به بدن پیامبر وارد کردند و دندانش را شکستند و آن حضرت بدترین آزار را دید ولی مقاومت کرد.

نویسنده کتاب الگوهای رفتاری پیامبر اعظم (ص) افزود: یکی از ابعاد زندگی رسول خدا(ص) این است که در ارتباط با مردم بی‌نظیر بودند و نسبت به دیگران احساس مسئولیت می‌کردند و در واقع در کنار درد مردم بودند. چون کسی که از جانب خداست، باید صفات الهی را در وجود خود داشته باشد و همانگونه که خدا از مظلومان و مردم دستگیری می‌کند، پیامبرش نیز باید اینگونه باشد.

آیه ۲۱ سوره احزاب از پیامبر اکرم (ص) به عنوان نمونه و الگویی نیکو یاد می‌کند تا مسلمانان از بهترین الگوی عملی در زندگی فردی و اجتماعی خود بهره ببرند.

حجت الاسلام مهدی شریف مدرس حوزه علمیه قم از ضرورت سه ویژگی برای الگو گرفتن از پیامبر(ص) سخن گفت و افزود: قرآن کریم از پیامبر اکرم به عنوان بهترین الگو یاد می‌کند و اگر واقعا رفتار، منطق و حرکات آن حضرت در جامعه قابل پیاده شدن و الگوگیری نبود قرآن بر روی این مساله تاکید نمی‌کرد. به عبارت دیگر وقتی شما کسی را به عنوان الگو معرفی می‌کنید، یعنی می‌توان شبیه به او رفتار کرد.

شریف اضافه کرد: راه نجات در ابعاد آموزشی،  تربیتی،  خانوادگی و دولتی بازگشت به رفتار پیامبر است و اگر این اتفاق افتاد می‌توان امیدی به بازگشت جامعه به سمت اخلاق و معنویت داشته باشیم.

وی افزود: قرآن درباره پیامبر(ص) در آیه ۲۱ سوره احزاب می‌فرماید اگر می‌خواهید پیامبر الگوی شما باشد باید سه ویژگی داشته باشید. اول این که امیدش به خدا باشد و این خداباوری در همه حالات و سکنات خودش را نشان می‌دهد. یعنی اگر شما مقام مسئولی در کشور هستید باید در حرف زدن،  کار کردن، ارشاد و نصیحت و حتی انتصاب افراد طوری رفتار کنید که امید به خدا و خداباوری بر آن حاکم باشد.

این مدرس حوزه تاکید کرد: اگر شما یک پدر هستید باید طوری رفتار کنید که خداباوری در تربیت کردن فرزند و سلوک خانوادگی خود را نشان دهد.

 در کشور ما هر جا خدا را رها کردیم و فقط به خودمان متکی شدیم، آسیب دیدیم. به هر حال ما یک جامعه دینی هستیم و جامعه دینی ابزارهای خود را دارد.

وی با اشاره به دومین ویژگی برای الگو قرار دادن پیامبر اعظم (ص) به خبرنگار ایرنا گفت: قرآن می فرماید کسی که می‌خواهد از پیامبر به عنوان الگوی حسنه استفاده کند باید به معاد و قیامت اعتقاد داشته باشد و گرنه نمی‌تواند پیامبر را الگو قرار دهد. اگر در کشور ما کم کاری توسط کسانی که می‌توانند کار کنند اتفاق می افتد، باید بدانیم یکی از عوامل آن فراموش کردن مساله مرگ و معاد است.

شریف افزود: به همین دلیل در دستورهای دینی و روایات و رفتار بزرگان دینی یکی از ابزارهایی که همیشه برای تربیت انسان یادآوری می شود، موضوع مرگ و معاد است.

 این استاد حوزه با اشاره به ویژگی سوم گفت: پیامبر برای کسی الگوست که ذکر خدا را فراوان بگوید ولی باید توجه کنیم که ذکر گاهی زبانی و گاهی عملی است. یعنی ذکری را که بر زبان جاری می کنیم باید در وجودمان نیز جاری شود تا مردم آن اتفاق خوب را بر اثر پایبندی به اذکار در رفتار و گفتار ما ببینند.

وی تاکید کرد: صلوات یکی از ذکرهایی است که بسیار بر آن تاکید شده و ما صلوات را بر پیامبر و آل پیامبر می فرستیم ولی باید توجه کنیم که چقدر به پیامبر و اهل بیتش نزدیک شده ایم. اگر فقط دنبال ثواب هستیم با روش های دیگر نیز می توان این کار را کرد ولی وقتی صلوات می فرستیم باید به دنبال یک نتیجه عملی باشیم.

"اگر فقط دنبال ثواب هستیم با روش های دیگر نیز می توان این کار را کرد ولی وقتی صلوات می فرستیم باید به دنبال یک نتیجه عملی باشیم"یعنی اخلاق مان مثل اخلاق پیامبر شود.

از سنت های پیامبر اکرم (ص) این بود که هرگز کسی را حقیر نمی شمرد، هرگز کسی را دشنام نداد و یا به لقب های بد نخواند، هرگز کسی از اطرافیان و بستگان خود را نفرین نکرد،  هرگز عیب مردم را جستجو نمی کرد،  هرگز مذمت مردم را نمی کرد و بسیار مدح آنان نمی گفت و بر جسارت دیگران صبر می فرمود و بدی را به نیکی جزا می داد.

شریف ادامه داد: پیامبر اکرم (ص) اهل گذشت و بخشش بود و با خانواده و اطرافیان خود بسیار صمیمی و خوش اخلاق بود و در عین حال همه حریم ها را حفظ می کرد. پیامبر برای خود شانی اضافه بر شانی که داشت قائل نبود لذا مردم خیلی ایشان را دوست داشتند و با وی در ارتباط بودند و به این ارتباط افتخار می کردند.

وی  افزود: طبق روایات هر کسی در مجلس پیامبر می نشست، از حالات آن حضرت احساس می کرد که او بیش از همه مورد توجه پیامبر است در حالی که آن حضرت در نگاه کردن نیز تبعیض قائل نمی شد و به اهل جلسه یکسان نگاه می کرد. همه اخلاق انسانی که یک انسان کامل باید داشته باشد را پیامبر داشت و نشان می داد.

هرگاه کسی از او حاجتی می خواست اگر مقدور بود روا می فرمود و گرنه با سخنی خوش و با وعده ای نیکو او را راضی می کرد. از ویژگی های رسول خدا (ص) این بود که هرگز جواب رد به درخواست کسی نمی داد مگر آنکه برای معصیت باشد، پیران را بسیار اکرام می کرد و با کودکان بسیار مهربان بود، غریبان را خیلی مراعات می کرد و همواره متبسم بود.

برخی معتقدند روش های تربیتی امروز جامعه نیازمند یک تجدیدنظر است تا بتوان با عملگرایی به اخلاق نبوی دست یافت.

حجت الاسلام محمدرضا حشمتی با استناد به آیه دوم سوره جمعه گفت: رسول خدا (ص) تاکید فراوانی بر این نکته داشتند که بعثت آن حضرت برای مکارم اخلاق بوده تا اخلاق مردم را اصلاح کنند.

وی افزود: این آیه راهنمای خوبی برای جامعه امروز است که از سیره پیامبر(ص) دور شده است. چون باید آیات الهی را برای مردم خواند.

آیات الهی، انسان را از غفلت دور می‌کند و کسانی می‌توانند این آیات را بخوانند که خودشان نسبتی با این آیات داشته باشند و آنگاه مردم را به تزکیه دعوت کنند.

حشمتی ادامه داد: پیامبران، بدی‌ها را به مردم می‌شناساندند و آنها را از بدی‌ها دور کرده و به خوبی ها دعوت می‌کردند و چون هر جامعه‌ای نیاز به راهنما دارد، این راهنما شامل قرآن و حکمت است. یعنی مردم باید حکیمانه و همراه با عقل و تدبر زندگی کنند و در دستورات خود محکم باشند.

وی اضافه کرد: پیامبر مردم را به قرآن و حکمت دعوت کرد و اگر جامعه ای حکیمانه رفتار کند از دروغ و تهمت و ریا دور می شود ولی نوع ادبیاتی که الان رایج است ادبیات سازنده جامعه نیست بلکه ادبیات تبلیغی است و ما باید میان تبلیغ و تربیت تفاوت قائل شویم.

حجت الاسلام حشمتی‌با اشاره به آیات پایانی سوره توبه تاکید کرد: پیامبر برای تربیت مردم سال‌ها رنج برد و قرآن می فرماید برای پیامبر سخت  است و او نسبت به تربیت شما حریص بود. امروز جامعه مربیان ما باید  از این بداخلاقی ها متاثر شوند و بداخلاقی ها را تبدیل به خوش اخلاقی کنند.

وی همچنین گفت: قرآن در سوره توبه می فرماید پیامبر نسبت به شما دلسوزتر است و نسبت به فقر و جهالت شما نگران است و از بین خود شما این پیامبر آمده و شما را به رستگاری و پاکی دعوت می‌کند. لذا سیره پیامبر این بود که از خطاهای دیگران می گذشتند و توصیه می کردند که خطاهای یکدیگر را ببخشید و راستگو و امین باشید.

در کتاب سنن النبی آمده است: هیچ خصلتی نزد پیامبر اکرم (ص) منفورتر از دروغگویی نبود، در حال خشنودی و نا خشنودی جز یاد حق بر زبان نداشت، ثروتی نزد خود پس انداز نکرد، در خوراک و پوشاک چیزی زیادتر از خدمتکارانش نداشت، کفش و لباس را خودش وصله می کرد، هر مرکبی برایش مهیا بود سوار می شد و برایش فرقی نمی کرد و چون جامه نو می پوشید جامه قبلی خود را به فقیری می بخشید.

حجت الاسلام حشمتی گفت: با دقت در سخنان پیامبر و ائمه می بینیم که آنان همیشه مردم را به صدق گفتار و امانت داری دعوت می کردند و لذا رسول خدا (ص) فرمود به زیادی نماز و روزه مردم نگاه نکنید بلکه به راستگویی در گفتار و ادای امانت آنان نگاه کنید.

وی افزود: اگر راستگویی و امانتداری در جامعه تجلی پیدا کند آن جامعه رستگار خواهد بود و تاکید پیامبر بر این بود که مردم باید به اخلاق حسنه برگردند که همان اخلاق انبیاست. متاسفانه ریا در بین ما زیاد شده است.

این نوع اخلاقی که امروز می بینیم علاوه بر تظاهر و ریا باعث دور شدن ما از سیره پیامبری شده که اخلاق آن حضرت عفو و بخشش و دوری از مال مردم و رعایت حق الناس و احترام به انسان ها بود.

حشمتی ادامه داد: اگر جامعه دارای یک ظاهر دینی باشد ولی راستگویی و امانتداری در آن نباشد و احترام به حقوق مردم در آن نادیده گرفته شود، چنین جامعه ای آسیب می‌بیند.