واکاوی زندگی در میان دست‌سازهای باستانی

وارد این موزه پر رمز و راز که می‌شوی، ابزارهای ساده اما پرکاربرد درون آن، تکاپوی انسان برای بهبود زندگی را به نمایش می‌گذارد و یافته‌های باستان‌شناسی حاصل از کاوش‌های علمی از دوره پارینه‌سنگی تا اسلامی را می‌توانی از نزدیک ببینی.

این موزه به دو بخش موزه «ایران باستان» و «دوران اسلامی» تقسیم‌بندی می‌شود و موزه دوران اسلامی در ساختمان جداگانه‌ای در داخل محوطه ایران‌باستان قرار دارد.

موزه ایران‌باستان نیز دارای دو بخش شامل آثار پیش از تاریخ در طبقه دوم و دوران تاریخی در طبقه اول است که اکنون طبقه اول برای بازدید عموم هر روز از ساعت ۹ صبح تا ۱۷ فعال شده و طبقه دوم برای بازخوانی اشیا و اسناد تاریخی به صورت موقت تعطیل می‌باشد.

در این بخش از موزه همه پروتکل‌های بهداشتی رعایت می‌شود و تب‌سنجی  از مراجعه‌کنندگان در ورودی نیز کفایت نمی‌کند و از بازدیدکنندگان درخواست می‌شود تا حتما از ماسک استفاده کنند و تا حدممکن به ویترین آثار نزدیک نشوند.

مینا زنجانی، دانشجوی علاقه مند به تاریخ باستان در حال بازدید از این موزه می گوید که با دیدن دست سازهای این موزه، برگ هایی از تاریخ را ورق می زند و برخی از آثار به دلیل تغییر سبک زندگی امروزه برایش ناشناخته است.

البته کنار هر اثر تاریخی اطلاعاتی از تاریخ، نام اشیا و محل کشف آن وجود دارد اما کاربری برخی از آنها سوال بزرگی در ذهن هر بازدیدکننده‌ای ایجاد می کند؛ سوالی که برای رسیدن به پاسخ آن به سراغ رییس موزه ایران‌باستان می‌رویم.

«فیروزه سپیدنامه» که حدود ۲۰ سال است که در موزه‌های مختلف تهران از جمله کاخ گلستان و آبگینه و سفالینه فعالیت کرده، از سال ۱۳۸۹ به عنوان رئیس موزه ایران‌باستان خدمت می کند.

او درباره کاربرد برخی از آثار باستانی دست‌ساز و عجیب این موزه می‌گوید: کاربرد هرکدام از این اشیا در گذشته به موارد مختلفی اختصاص داشته است از این رو ما نمی‌خواهیم با نوشتن اینکه این آثار برای چه کاری استفاده می‌شده است، ذهن مخاطب را تنها در آن کاربرد متوقف کنیم بلکه برخی از آثار چند کاربردی بود.

به گفته رئیس موزه ایران‌باستان هر مخاطبی می‌تواند برداشت متفاوتی از کاربرد اشیا داشته باشد و راهنماها نیز به افزوده شدن اطلاعات مخاطبان از موزه کمک می‌کنند.

وی ابراز می کند: بر اساس یافته‌ها هر شیء تاریخی دارای دو کاربرد آیینی یا روزانه بوده است و از این رو باید نسبت به آثار دید نامحدودی داشت؛ برخی از این آثار چند تکه‌ای بوده و بدون‌شک دارای کاربردهای مختلف است.

«سپیدنامه» با اشاره به اینکه این موزه از قدیمی‌ترین و بزرگترین موزه‌های کشور است، می‌گوید: فاخرترین آثار عمومی که هویت ملی و بخشی از تاریخ ما را رقم زده است، در این موزه نگهداری می‌شود.

وی به ساخت بنای موزه ایران‌باستان نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: طرح موزه ملی ایران در سال ۱۳۱۲ توسط «آندره گدار» معمار فرانسوی با الهام از طاق کسرا پیشنهاد می‌شود که انتخاب خوبی بود و در نهایت این موزه در سال ۱۳۱۶ خورشیدی گشایش یافت.

وی با اشاره به اینکه موزه ایران‌باستان در دو بخش پیش از تاریخ و دوران تاریخی طراحی شده است، بیان کرد: دوران پیش از تاریخ به آثاری از دوران پارنیه سنگی قدیم تا اواخر هزاره چهارم پیش از میلاد یعنی از کهن‌ترین دوران تا پیش از ابداع نگارش و دوران تاریخی با آثاری از اواخر هزاره چهام پیش از میلاد یعنی آغاز به‌کارگیری نگارش تا پایان دوره ساسانی اختصاص دارد.

این موزه‌شناس اظهار داشت: قدیمی‌ترین آثار در این موزه به دوره پیش از تاریخ یعنی دوران پارینه سنگی اختصاص دارد که در آن کهن‌ترین دست‌ساخته‌های انسان در ایران از مکان‌های باستانی به نمایش گذاشته شده و شامل پنج قطعه ابزار سنگی است.

وی با اشاره به اینکه قدمت آثار از یک میلیون سال تا ۸۰۰ هزار سال سابقه قدمت دارد، می‌گوید: انسان مدرن اولیه در همین دوران در ایران زندگی می‌کردند که آثار این دوره شامل ابزارهای ساخته شده از سنگ چخماق و بقایای سنگواره جانواران در محیط زندگی انسان‌هاست.

رئیس موزه ایران باستان ادامه می‌دهد: نوسنگی دوره‌ای است که در این مرحله انسان‌ها به تدریج به یکجانشینی گرایش پیدا می‌کنند و این امر باعث شکل‌گیری روستاها می‌شود؛ بر اساس یافته‌های باستان‌شناسان در این دوره سفال‌های اولیه بیشتر طرح ساده و زمخت داشت اما با گذشت زمان بر ظرافت آثار تاریخی افزوده می‌شود.

وی می‌گوید: آثاری از جمله ماکت سفالی خانه، پیکرک گلی گراز، ظروف سفالی و مهره‌های سنگی به این دوران اختصاص دارد.

«سپیدنامه» با بیان اینکه تخصص‌گرایی باعث زندگی شهرنشینی می‌شود، می‌گوید: مرز بین پیش از تاریخ و تاریخ «خط» به شمار می‌رود و این زبان و خط است که تاریخ را ثبت می‌کند.

وی اضافه می‌کند: حدود سه میلیون اثر در این موزه نگهداری می‌شود که بیشتر آنها پژوهشی است؛ ضمن اینکه سایت باستانی مانند قطعات پازلی است که اگر قطعه‌ای نباشد ناتمام می‌ماند.

وی با اشاره به اینکه طبقه دوم موره به علت بازخوانی آثار به صورت موقت تعطیل است، می‌گوید: در این موزه سعی کرده‌ایم با زبان نسل جدید آثار را معرفی کنیم تا مخاطبان گرایش بیشتری به اماکنی چون موزه داشته باشند.

«سپیدنامه» در پاسخ به این سوال که کدام اثر در این مجموعه است که شما آن را فاخر و دارای ویژگی‌های خاص می‌دانید، می‌گوید: هیچ آثاری به خاطر ویژگی‌های باستان‌شناسی قابل تمایز و حتی مقایسه با آثار دیگر نیست زیرا در زمان خود و آن دوره از تاریخ زیبا و خاص بوده است.

اینها بخشی از توصیف های موزه ایران باستان است، گنجینه ای که هر مخاطبی را در جست‌وجوی هویت و واکاوی سبک زندگی پیشینیان، به زمان‌های دور گذشته می‌کشاند.