هدایت تحصیلی رشته مهندسی شیمی

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو،

امین لطیفی؛ یکی از مهم ترین مشکلات آموزش مهندسی در این عدم تناسب آموزش های دانشگاهی با الزامات و استانداردهای صنایع و نیز الزامات بازار کار است که فاصله زیاد این الزامات و انتظارات صنعت با دانش و مهارت کم دانش آموخته گان جویای کار مؤید این مسئله است. این مشکلات در خصوص برخی رشته های صنایع ساختمانی مثل عمران و مکانیک، و مهندسی کامپیوتر و فناوری اطلاعات چندان محسوس نیست، علت آن فاصله کم صنایع ساختمانی، رایانه و فناوری اطلاعات با درس ها و آموزش های دانشگاهی این رشته ها است؛ به نحوی که یک دانش آموخته فناوری اطلاعات باتوجه به سرعت روزافزون تغییرات فناوری و هماهنگی واحدهای آموزشی با این تغییرات، به محض فراغت از تحصیل و حتی در حین تحصیل نیز می تواند مشغول به ارائه خدمات و تولید محصول در این صنعت شود.

در صنایع ساختمانی نیز با این که سرعت تغییرات فناوری نسبتاً کند است ولی تقریباً علوم دانشگاهی همگام با فناوری موجود بوده و دانسته های یک مهندس عمران تازه دانش آموخته متناسب با نیازهای بازار کاراست؛ اما در خصوص رشته مهندسی شیمی با توجه به گستردگی علوم این رشته و صنایع مرتبط با آن تفاوت بسیاری میان مهارت یک دانش آموخته و نیازهای بازار کار وجود دارد. اولین مطالعه مدون برای ارزیابی نیازهای آموزش مهندسی توسط دکتر ژوزف کستن در سال ۱۳۴۷ برای دانشکده فنی دانشگاه تهران انجام گرفت این مطالعه با مقایسه وضعیت مهندسی در ایران و آمریکا تأکید می کند که برخلاف آمریکا که صنایع گسترده و درونزا هستند، در ایران صنایع کوچک اند و مهندسان توسعه صنایع را بر عهده دارند لذا صنایع انتظار رهبری فنی از مهندسان دارند در حالی که در آمریکا مهندسان باید دانش های پایه را گسترش دهند و صنایع از این دانش های پایه مهندسی برای گسترش فناوری های صنعتی استفاده می کنند.

برنامه های آموزش عالی را بر دو دسته کلی تقسیم بندی می کند:

در نوع اول (شامل کشورهای آلمان، سوئیس، اروپای شرقی و شوروی سابق) اعتقاد بر این است که دانشجویان باید بلافاصله پس از اتمام تحصیل توانایی رهبری فنی صنایع را بر عهده بگیرند؛ لذا آموزش مهندسی باید در یک زمینه تخصصی و بیشتر به صورت عملی ارائه شود. در روش دوم (اکثر کشورهای غربی) مهندسان باید دانش پایه مهندسی را بیاموزند و رهبری صنعت را در آیندهای دورتر از اتمام تحصیل و پس از ورود و به کارگیری علوم در یک صنعت به دست گیرند روش اول مستلزم وجود بستر و آزمایشگاه های گسترده در نظام آموزش عالی است و سرعت انطباق لازم با گسترش صنعت را ندارند.

روش دوم نیز تقریباً متناسب با شرایط صنعتی کشورهای پیشرفته است و همانطور که گفته شد، صنایع در فناوری پیشرو بوده و مهندسان مسئول توسعه دانش های پایه هستند. هم چنین، در این روش مشکل کاریابی پس از اتمام تحصیل نیز وجود خواهد داشت.

"ارائه شده و این تخصصی شدن درسهای بر حسب صنعت، منجر به ایجاد رشته های جدید در دانشکده های مهندسی شیمی شده و رشته های جدیدی مثل مهندسی نفت و بسپار و بیوتکنولوژی و .."طبق این مباحث کستن پیشنهاد می کند که پس از اتمام دوره لیسانس، دوره فوق لیسانس برای آموزش مهارت های صنعتی اختصاص یابد و درجه مهندسی پس از اتمام این دوره به دانش آموختگان اعطا شود.

علی رغم اینکه مطالعات کستن مربوط به سال ۱۳۴۷ است لکن صنایع مربوط به رشته مهندسی شیمی همچنان کوچک و محدود بوده و از نظر فناوری های مدرن روز وابسته به خارج هستند. این در حالی است که بررسی ها نشان می دهد، درس های ارائه شده در دانشکده های مهندسی شیمی کشور در زمینه های مشترک و پایه مثل مباحث انتقال جرم، ترمودینامیک، رآکتور، پدیده های انتقال، عملیات واحد، کنترل و ... تقریباً مشابه و هماهنگ با دانشگاه های معتبر دنیا است.

اما در زمینه دروس تخصصی و آموزش و فناوری های روز مهندسی شیمی، کاستی های زیادی در محتوا و نحوه آموزش در دانشگاه های ایران دیده می شود این در حالی است که در کشورهای پیشرفته مطالعات بسیاری جهت بازبینی آموزش های مهندسی شیمی به منظور پرورش متخصص در صنایع مختلف در حال انجام است و تلاش می شود از تجهیزات مدرن و الگوهـای کار تیمـی بـرای درک مفاهیـم درسـی و کسـب مهـارت استفـاده شود لذا با توجه به تغییرات فناوری، به وجود آمدن عرصه های جدید علمی و صنعتی، الزامات جهانی سازی، مسائل میان رشته ای و تأثیر سرمایه و اقتصاد بر آموزش بهتر است واحدهای درسی و نحوه آموزش مهندسی شیمی در ایران نیز هر چند سال یکبار بازبینی شود و نیازهای بازار کار کشور و آمادگی دانش آموختگان مد نظر قرار گیرد.

اصله صنعت ایران از فناوری های مدرن دنیا و عدم تدریس واحدهای کاربردی مرتبط با صنعت موجود در کشور از یک طرف و گستردگی صنایع مرتبط با رشته مهندسی شیمی از طرف دیگر، باعث افزایش شکاف میان آموزش های دانشگاهی و مهارت های لازم در صنعت شده است؛ به گونه ای که دانشجویان مباحثی از علوم نظری و طراحی و محاسبات تجهیزات پیشرفته مهندسی شیمی را آموزش می بینند که عملاً در هیچ صنعت داخلی مورد استفاده قرار نمی گیرد و از طرفی، بسیاری از مفاهیم ابتدایی صنایع موجود در دانشگاه تدریس نمی شود و دانش آموختگان مهندسی شیمـی فاقد مهـارت های کاربـردی مورد نیاز شرکت های مهندسی هستند.

البته در سال های اخیر درس های بسیار تخصصی و به روز از صنایع خاصی مثل نفت و ... ارائه شده و این تخصصی شدن درسهای بر حسب صنعت، منجر به ایجاد رشته های جدید در دانشکده های مهندسی شیمی شده و رشته های جدیدی مثل مهندسی نفت و بسپار و بیوتکنولوژی و ... که بیش تر به عنوان گرایشی از مهندسی شیمی شناخته می شدند، به وجود آورده است.

توسعه روزافزون علوم تخصصی مرتبط با مهندسی شیمی بدون امکان حذف واحدهای درسی موجود از مهم ترین مسائل روز دانشکده های مهندسی شیمی است و ایجاد توازن میان واحدهای درسی و پیشرفت های صنعتی از دغدغه های اصلی دانشکده های بزرگ مهندسی شیمی در دنیا است.

امین لطیفی -

مسئول هسته علمی مسئله محور شهید احمدی روشن (در حوزه مهندسی شیمی)

انتشار یادداشت‌های دانشجویی به معنای تأیید تمامی محتوای آن توسط «خبرگزاری دانشجو» نیست و صرفاً منعکس کننده نظرات گروه‌ها و فعالین دانشجویی است.