اجرای نمایش «از هوس‌نامه تا وفا‌نامه»؛ بنفشه طاهریان: شیرینِ نظامی گنجوی بهترین الگو برای زنان ایرانی است

اجرای نمایش «از هوس‌نامه تا وفانامه» اثر بنفشه طاهریان، هنرمند ایرانی ساکن کانادا، با واکنش‌های مناسبی از سوی تماشاگران همراه شده است.

او در این نمایش تک‌نفره، با رویکردی مدرن، حماسه ۶۵۰۰ بیتی «خسرو و شیرین» را بصورت کامل و بدون سانسور، به سبک کمدی رومانتیک روی صحنه می‌برد.

بنفشه طاهریان با ارائه روایتی متفاوت از طریق شخصیت شیرین، می‌کوشد که ضمن هم‌آوایی با زنان توانمند ایرانی، هنجار‌های سنتی جنسیتی را به چالش بکشد.

اجرای این نمایش در شرایط کنونی ایران، و مبارزه زنان ایرانی علیه جامعه مردسالار، حکومت مذهبی، و سرکوب جمهوری اسلامی، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

به گفته بنفشه طاهریان، شیرینِ نظامی گنجوی نماد زن دانا و توانای ایرانی است که به‌رغم تمامی چالش‌ها، امروز در جنبش «زن زندگی آزادی»، به قوانین زن‌ستیز و غیرانسانی جمهوری اسلامی «نه» می‌گوید.

بنفشه طاهریان

بنفشه طاهریان، نویسنده، گوینده، و بازیگر ساکن شهر تورنتو، از چهره‌های شناخته شده ایرانی در کانادا است که در زمینه‌های مختلف فرهنگی و هنری فعالیت می‌کند.

او در گفت‌وگو با صدای آمریکا درباره «از هوس‌نامه تا وفانامه»، و‌ ویژگی‌های این نمایش توضیحاتی داد.

درباره زمینه پیدایش این نمایش، و انگیزه‌هایی که داشتید توضیح دهید، از «هوس‌نامه تا وفانامه» در چه شرایطی شکل گرفت؟

من به‌عنوان یک هنرمند ایرانی مهاجر می‌خواستم کاری، هر چند کوچک، برای معرفی فرهنگ و هنر ایران به ایرانیان و غیرایرانیان انجام دهم. در سال ٢٠١٧ به صورت اتفاقی با نظامی گنجوی و آثارش آشنا شدم، او نویسنده‌ای آوانگارد و جلوتر از زمان خود است، و وقتی داستانهایش را می‌خوانیم، احساس می‌کنیم که انگار همین دیروز اتفاق افتاده است.

نظامی برای عشق، احترام و ارزش زیادی قائل است، و زنان دانا و توانا در داستان‌های او نقشی پر رنگ و جایگاهی بالا و منصفانه دارند. من آنچنان تحت تاثیر این داستان‌ها قرار گرفتم که در سال ٢٠٢٠ و با شروع قرنطینه کورونا، پادکست «چای با بنفشه» را با این هدف که در کنار خوانش اشعار، داستان را به زبان ساده، مدرن کرده، و با شوخی‌هایی که برای شنونده امروز قابل درک و جذاب باشد، منتشر کردم.

سه سال بعد که ارائه داستان در پادکست تمام شد، تصمیم گرفتم که آن را روی صحنه نیز ببرم. در نتیجه نمایش «از هوس‌نامه تا وفانامه» برای نخستین بار در جشنواره تیرگان ٢٠٢٣ اجرا شد. این نخستین بار در تاریخ ایران است که منظومه ٦٥٠٠ بیتی «خسرو و شیرین»، در یک اجرای وفاداربه متن، بصورت کامل و بدون سانسور به روی صحنه می‌رود.

.

"در نتیجه نمایش «از هوس‌نامه تا وفانامه» برای نخستین بار در جشنواره تیرگان ٢٠٢٣ اجرا شد"محور اصلی نمایش شیرین هست، زنی توانمند که روایت داستان او با شرایط کنونی به ویژه در ایران بسیار سازگار است، در این باره توضیح بده ؟

من این داستان را به عشق معرفی شخصیت شیرین، به گونه‌ای که نظامی نوشته است، روی صحنه بردم. نظامی در انتهای این منظومه می‌گوید که داستان را به عشق، و برای همسرش که برای او مانند شیرین بوده و از دستش داده، نوشته است.

شیرین، تیرانداز و طناز است، باسواد و خوش‌سخن است، به گونه‌ای که کسی حریف کلامش نمی‌شود. قهرمان مسابقات شطرنج و چوگان است، در شکار و سوارکاری نظیر ندارد. شیرین، زنی است که می‌داند از زندگی چه می‌خواهد و چه نمی‌خواهد، و به سمت خواسته‌اش حرکت می‌کند. او صبور و با استقامت است، اشتباه می‌کند، اما درس می‌گیرد و دوباره برمی‌خیزد.

به نظر من، شیرین می‌تواند یکی از بهترین الگوها برای زنان و حتی مردان دنیا باشد.

شیرین دقیقا تصویری از زن ایرانی است که قرن‌هاست سعی می‌کنند بال‌هایش را بشکنند، پرهایش را بچینند، در قفسش کنند، و روی قفس پارچه‌ای سیاه بکشند تا آواز خواندن نیز از یادش برود. اما باز زنان ایرانی با جنبش اخیر و به نام «زن زندگی آزادی» ثابت کردند که در عین صبوری، چقدر مقاوم، جسور، آزاده، و بلندپرواز، هستند.

بنفشه طاهریان

.درباره داستان توضیح دهید، چه رویکردی در پردازش این اثر دارید و به چه موضوعاتی پرداختید ؟

این داستان در واقع برجسته‌ترین داستان عاشقانه و اروتیک ایرانی به زبان شعر، در ستایش عشق و زن است. اما متاسفانه، و شاید هم بتوان گفت که چون خسرو پادشاه ساسانی، زرتشتی است، و نظامی این داستان را در زمانی می‌نویسد که اعراب مسلمان بر ایران حکومت می‌کردند، و جامعه بسیار مردسالار است، علی‌رغم اینکه داستان با استقبال زیادی مواجه می‌شود، با گذشت زمان، جامعه شخصیت شیرین و خسرو را بسیار کمرنگ، و شخصیت فرهاد را پررنگ می‌کند.

من به‌عنوان نویسنده این نمایش، هدفم تعریف داستان خسرو و شیرین، و روند بزرگ شدن و پخته شدن یک هوس و عشق در نگاه اول، و تبدیل آن به یک وفاداری عاشقانه بوده است. در نمایش، سرعت اتفاقات بسیار بالاست و تلاش می‌کنم تا این داستان پر فراز و نشیب را بدون سانسور، به صورت یک درام کمدی رمانتیک و سرگرم‌کننده برای هر بیننده‌ای، چه مرد یا زن، و در سنین مختلف روی صحنه ببرم. البته این اجرا مناسب افراد زیر ١٦ سال نیست.

در پادکست به دلیل نداشتن محدودیت زمانی، همراه با تعریف داستان و خوانش اشعار، توضیحات بسیار زیاد ادبی، تاریخی، و علمی، نیز می‌دهم.

"این نخستین بار در تاریخ ایران است که منظومه ٦٥٠٠ بیتی «خسرو و شیرین»، در یک اجرای وفاداربه متن، بصورت کامل و بدون سانسور به روی صحنه می‌رود."اما در نمایش، همانطور که هیچ کتابی به طور کامل به فیلم یا نمایش تبدیل نمی‌شود، مجبور شدم تا خیلی از جزئیات را بدون اینکه در اصل داستان تغییری ایجاد شود، حذف کنم. این اجرا که نتیجه سه سال تحقیق و نوشتن است، تماشاگر را متحیر، هیجان‌زده، خندان، عاشق، و گریان، می‌کند.

بنفشه طاهریان

.درباره اجرای تک نفره و المان‌هایی که استفاده کردید، توضیح دهید.

امروزه در تعریف داستان‌ها، نحوه اجرا حرف اول را می‌زند. این اجرا، یک شب شعر نیست. داستان مدرنیزه شده خسرو و شیرین، اثر نظامی به قلم من است. در این تجربه با استفاده از شوخی‌ها یا اشارات زیادی به دنیای مدرن، از تولد خسرو تا مرگ شیرین را یک تنه تعریف می‌کنم.

به دلیل اینکه می‌خواستم هزینه‌ها را پایین نگه دارم، و امکان اجرای کار در شهرهای دیگر هم در چهارچوب تور باشد، برای حفظ جذابیت داستان تصمیم گرفتم که روی متن نمایش، و بعد توانایی‌های خود به‌عنوان دوبلور و بازیگر، بیشتر تکیه کنم، و از نور، موسیقی، و صدا، نیز به‌بعنوان عوامل بعدی روی صحنه بهره گرفتم.

در این اجرای ۹۰ دقیقه‌ای در پانزده شخصیت با تغییر صدا و فیزیک بدن، و همراهی موسیقی و صدا، نمایشی را اجرا می‌کنم که به اذعان تماشاگران، متوجه گذر زمان نمی‌شوید.

.واکنش‌ها چطور بوده است، از نتیجه کار راضی هستید ؟

بسیار خوب بوده است، ما در تورنتو پنج اجرای موفق داشتیم و بازخوردهای تماشاگران عالی بود.

بسیاری باور نمی‌کردند که یک نمایش ۹۰ دقیقه‌ای فقط با یک بازیگر روی صحنه اجرا شود. برخی نیز متأسف بودند که چرا زودتر این داستان را نشنیده بودند.

به تازگی نمایش را به زبان انگلیسی هم ترجمه کردیم و در یکی ازاجراهای اخیر همراه با بالانویس انگلیسی روی صحنه رفتیم که با استقبال غیرایرانی‌ها نیز مواجه شد. اجراهای از هوس‌نامه تا وفانامه در شهرهای کانادا و آمریکا ادامه خواهد داشت.

بنفشه طاهریان

.چقدر داستان‌ها و اشعار کلاسیک ایرانی قابلیت اجراهای نمایشی را دارند، برای مخاطبان ایرانی یا جهانی، چنین ظرفیتی وجود دارد؟

داستان‌های کهن ایران بی تردید گنج‌های استفاده نشده هستند، بدون‌ شک هر کسی که به سراغ آنها برود، و با وقت و فرصت کافی، و با روش‌های خلاقانه این داستان‌ها را روی صحنه ببرد، با استقبال زیادی مواجه خواهد شد. داستان‌های شاهنامه، خسرو و شیرین، هفت پیکر، ویس و رامین، و غیره، داستان‌های پر فراز و نشیب، حیرت‌انگیز، و شنیده نشده‌ای هستند که ظرفیت بسیار بالایی برای تبدیل به نمایش، فیلم، یا سریال، را دارند.

متاسفانه در چهل سال گذشته سرمایه‌گذاری در این زمینه برای تحقیق و یا ساخت چنین آثاری صورت نگرفته است، اما نمونه‌های موفقی مثل اجرای من، یا اجراهای حمید رحمانیان که بصورت شخصی انجام شده است، مهر تاییدی بر این ادعا محسوب می‌شود.