آیا رشد جمعیت بالای افغانستان موجب بحران خواهد شد؟

بر اساس آخرین سرشماری صورت گرفته، جمعیت افغانستان از ۳۰ میلیون به بیش از  ۳۳ میلیون نفر افزایش یافته است.

به گزارش خبرگزاری صدای افغان (آوا) و به نقل از شبکه یک تلویزیون این کشور، این سرشماری با استفاده از تصویرهای ماهواره‌ای و سنجش از راه دور انجام شده و در اختیار رییس‌جمهور محمداشرف غنی قرار گرفته است.

بر پایه اطلاعات بدست آمده، جمعیت برخی ولایت‌‎ها (استان) تا ۸۰ درصد کاهش و برخی دیگر افزایش چشم‌گیری داشته است.

این سرشماری از سوی صندوق جمعیت سازمان ملل متحد همراه با بنیادهای فلومایندر و گیتس ملیندا طی دو سال و در سه مرحله انجام شده و اداره‌ آمار مرکزی این پروژه را رهبری کرده است.

افغانستان جزو سه کشوری هست که بالاترین آمار مرگ و میر کودکان را دارند. فلج اطفال، اسهال، سیاه سرفه، هپاتیت «ب»، آنفلوآنزا، ذات الریه، کزاز و سرخک از جمله بیماری‌هایی هستند که کودکان این کشور را به کام مرگ می‌فرستند.

بر اساس آمار وزارت بهداشت میزان مرگ و میر مادران از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۵ حدود ۵۰ درصد کاهش یافته و در حالی که در اوایل برپایی حکومت جمهوری اسلامی افغانستان این آمار حدود یک هزار و ۲۰۰ تن در هر ۱۰۰  هزار مادر بود، اخیراً با بهبود وضعیت درمان و کمک‌های جامعه جهانی به ۲۳۰ مورد کاهش یافته و پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۲۰۳۰ این آمار به کمتر از ۷۰ مورد کاهش یابد.

میزان فرزندآوری زنان در افغانستان بیش از پنج فرزند است. با ادامه این وضعیت جمعیت افغانستان تا سال ۲۰۵۰ بیشتر از ۶۰ میلیون نفر خواهد شد.

آخرین پیش‌بینی دولت افغانستان جمعیت این کشور را حدود ۳۳ میلیون نفر نشان می‌دهد که حدود ۴۷ درصد آن زیر ۱۵ سال هستند.

این برآورد نشان می دهد بیش از ۷۰ درصد این جمعیت روستا نشین هستند و این کشور بالاترین نرخ رشد جمعیت را در منطقه دارد.

نظر به این آمار دولت افغانستان، در سال ۲۰۲۰ بیش از ۵۲ درصد مردم افغانستان زیر خط فقر زندگی می‌کنند و نزدیک به ۱۲ میلیون نفر از نبود امنیت غذایی رنج می‌برند.

توماس مالتوس، نظریه‌پرداز معروف و جمعیت‌شناس گفته است رشد جمعیت تصاعد هندسی دارد (۲، ۴، ۸....) در حالی که رشد منابع از جمله مواد غذایی تصاعد حسابی (۱، ۲، ۳...). افغانستان با آن که اقتصاد وابسته به کشاورزی دارد، اما توان تهیه غذای جمعیت ۳۳ میلیونی خود را ندارد.

به عنوان مثال اگر آرد گندم را به عنوان ابتدایی‌ترین و پر طرفدارترین ماده غذایی در این کشور فرض کنیم، براساس آمار وزارت کشاورزی افغانستان در سال ۲۰۱۹، ۴.۲ میلیون تن آرد گندم وارد شده است و اگر مصرف آن را ثابت فرض کنیم، تنها برای تهیه نان‌خشک ۶۰ میلیون جمعیت افغانستان، باید واردات آرد گندم را دو برابر سازد.

 این در حالی است که متغیرهایی مانند تاثیر خشکسالی و عوامل زیست‌محیطی و ناامنی محاسبه نشده است.

دولت افغانستان اعلام کرده است حدود ۲۲ میلیون از نزدیک به ۳۳ میلیون نفر جمعیت افغانستان زیر سن ۲۴ سال قرار دارند و بیشتر از ۷۰ درصد جمعیت زیر ۳۰ سال هستند.

 این نوع رشد در کشوری مانند افغانستان نسبت به توسعه و امکانات، کشور را دچار مشکل می کند. خدماتی مانند آموزش و پرورش، بهداشت و اشتغال از چالش‌های اولیه اما حیاتی‌ است که دولت‌های آینده افغانستان با آن روبرو خواهند شد.

در سال‌های اخیر، مسئولان دولتی در افغانستان مرتبا از افزایش جمعیت به عنوان یک مشکل بزرگ اقتصادی و اجتماعی یاد می ‌کنند.

سال گذشته وزارت اقتصاد افغانستان سیاست ملی جمعیت را تدوین کرد.

این سیاست مورد تایید شورای وزیران قرار گرفت که در آن زمان عبدالله عبدالله رئیس اجرایی دولت وحدت ملی افغانستان بود اما به علت پیچیدگی‌های سیاسی نتوانست به کابینه به رهبری محمد اشرف غنی رئیس جمهوری افغانستان راه یابد و مورد تایید قرار گیرد.

مصطفی مستور، وزیر اقتصاد افغانستان گفته که دولت مجبور است نگران رشد جمعیت باشد و راهکارهایی برای کنترل رشد جمعیت اجرا کند.

این گزارش، بنگلادش را که توانسته با روش فاصله دهی بین تولد فرزندان و پیش‌گیری از رشد آن جمعیت خود را کنترل کند، به عنوان نمونه ای برای کنترل رشد بی رویه جمعیت افغانستان پیشنهاد کرده است.

بنگلادش این راه را یک‌شبه و تنها با کمک برنامه تنظیم خانواده نپیمود. در کنار برنامه ملی قدرتمند تنظیم خانواده، دو عنصر دیگر هم در کاهش چشمگیر رشد جمعیت در بنگلادش موثر بود که عبارتند از اطلاع‌رسانی و تغییر وضعیت اقتصادی زنان.

عبدالنصیر قریشی، مسئول یکی از نهادهای غیردولتی در استان قندوز افغانستان که بیش از ۱۰ سال است در راستای سلامت زنان و بهداشت خانواده در این منطقه کار کرده، می‌گوید مشکل در قندوز، کمبود خدمات بهداشتی نیست، بلکه مشکل ما مراجعه کمرنگ زنان است.

در قندوز ۷۵ مرکز بهداشتی که در بخش تنظیم خانواده، خدمات و آگاهی ارائه می‌ کنند وجود دارد، اما زنان انگیزه تنظیم خانواده را یا ندارند، یا در حد صلاحیت آنها نیست.

به باور قریشی برای افزایش آگاهی مردم از ضرورت تنظیم خانواده، باید در گام نخست مردان خانواده و اعضای خانواده شوهر که نقش پررنگی در تعیین میزان زاد و ولد دارند، آموزش داده شوند.

«کوفی کوامو» نماینده صندوق جمعیت ملل متحد در افغانستان به یک رسانه خارجی گفته است که دستیابی به هدف کاهش رشد جمعیت و بهبود وضعیت بهداشت زنان که رابطه مستقیمی با کاهش و افزایش جمعیت دارد، نیاز به هماهنگی در سطوح مختلف جامعه و دولت است.

کوامو می‌گوید به چشم‌انداز و سرمایه‌گذاری بلند مدت در بخش برنامه تنظیم خانواده نیاز است. وی خواهان برنامه قوی و فراگیر تنظیم خانواده در سطح ملی و در سراسر این کشور است.

آخرین نظرسنجی بهداشتی که در سال ۲۰۱۸ با استفاده از روش‌های تنظیم خانواده از طرف وزارت بهداشت افغانستان انجام شد، نشان می‌دهد که بیش از ۱۷ درصد زنان در این کشور از روش‌های تنظیم خانواده، فاصله‌دهی بین بارداری و استفاده از تجهیزات پیش‌گیری از بارداری‌های ناخواسته، استفاده می‌کنند.

نماینده صندوق جمعیت سازمان ملل در افغانستان، اجرایی شدن موثر سیاست ملی نفوس، راهکار بخش‌های مختلف دولتی در رابطه با تنظیم خانواده، نقش بیشتر و موثرتر مردان و نهادهای اسلامی را از جمله راهکارهای موثر برای کاهش رشد جمعیت می داند.

 برای تبدیل شدن کنترل رشد جمعیت به موضوعی که همه‌ مردم کشور تا حد ممکن در باره آن اجماع پیدا کنند، کار زیادی در بخش فرهنگی، اجتماعی و رسانه‌ای نیاز است.

همان گونه که اشرف غنی رییس جمهوری افغانستان در نشستی با جوانان در کابل از نیاز به ایجاد گفتمان ملی در مورد رشد جمعیت سخن گفت، شاید به منظور تغییر ژرف در نگاه مردم به فرزند، تنظیم خانواده و سلامت مادر، نه تنها هماهنگی در نهادها، بلکه نیاز به ایجاد گفتمان ملی باشد تا مسئله جمعیت، از یک موضوع در سطح برنامه ملی به یک آگاهی عمومی تبدیل شود.