افزایش درآمد‌های ملی با تکمیل زنجیره ارزش صنایع نفت و گاز/ ایران دارای مزیت نسبی در صنعت متانول

گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو- محمدجواد بختیاران؛ متانول به عنوان یکی از محصولات استراتژیک در تولید بسیاری از محصولات نهایی مانند حلال‌ها، رنگ‌ها، پلاستیک‌ها و ضدیخ‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. تنوع مشتقات متانول و استفاده آن در صنایع مختلف، این محصول را به عنوان یک کالای استراتژیک مطرح ساخته است و هم از این روی نوسان قیمت آن بر بسیاری از صنایع تولیدی اثر می‌گذارد. قسمت اعظم متانول تولیدی در جهان صرف تولید فرمالدئید‌ها و اسید استیک و MTBE (محصولی جهت افزایش عدد اکتان سوخت به آن اضافه می‌شود) می‌شود.

از کاربرد‌های زنجیره تولیدات پایین دست متانول؛ اسید استیک، فرمالدئید مورد استفاده در ضدعفونی‌ها، رزین‌های فرمالدئید مورد استفاده در ساخت اسفنج‌ها، MBTE مورد استفاده جهت افزایش عدد اکتان سوخت، اتیلن و پروپیلن، متیل آمین، حلال نرمال متیل پیرولیدون از مواد مورد استفاده در صنایع تولید روغن‌های روان‌کننده، آلکیل آلکانول آمین‌ها مورد استفاده در صنعت داروسازی می‌باشد.

یکی از اصول اساسی در دنیای تجارت و اقتصاد توجه به مزیت‌های نسبی در هر کشور است که در صورت توجه درست به مزیت نسبی کشور‌ها می‌توانند با هزینه کمتر در مسیر درست رشد و توسعه اقتصادی قرار گیرند. در واقع مزیت نسبی به این معناست که یک کشور شاید بتواند به طور بالقوه دست به تولید همه چیز بزند، اما این تولید با هزینه فرصت بالایی همراه خواهد بود که در نتیجه به عقب ماندگی کشور‌ها منجر خواهد شد.

ایران به عنوان یکی از بزرگترین دارندگان ذخایر نفت و گازی در جهان در کنار وجود نیرو‌های متخصص و توانمند و همچنین دسترسی به آب‌های آزاد بین‌المللی و هزینه مناسب نیروی انسانی و موقعیت جغرافیایی ممتاز ایران و کیفیت خوب محصولات دارای مزیت نسبی در حوزه نفت و گاز و به تبع زنجیره ارزش آن است. یک قسمت از این زنجیره تبدیل گاز سنتز به متانول می‌باشد که در کشور ما نیز به خوبی از آن استفاده شده است و پتروشیمی‌های زاگرس و فن‌آوران و خارک از آن جمله می‌باشند.

"تنوع مشتقات متانول و استفاده آن در صنایع مختلف، این محصول را به عنوان یک کالای استراتژیک مطرح ساخته است و هم از این روی نوسان قیمت آن بر بسیاری از صنایع تولیدی اثر می‌گذارد"طبق آمار منتشر شده توسط موسسه MMSA، در سال ۲۰۲۰، تولید و مصرف جهانی متانول بالغ بر ۱۰۷.۸۲ میلیون تن و تجارت جهانی آن حدود ۲۷.۹۸ میلیون تن می‌باشد. ظرفیت تولید متانول ایران ۱۲ میلیون تن است که ۱۱ درصد تولید و ۴۲.۸ درصد تجارت متانول جهان را پوشش می‌دهد.

اما بهتر شدن و کسب درآمد‌های بیشتری در حوزه نفت و گاز با تکمیل زنجیره ارزش آن امکان‌پذیر می‌باشد و می‌تواند ایران را در این حوزه تبدیل به یک قطب نماید. MTO و MTP یعنی فرآیند تبدیل متانول به الفین و تبدیل متانول به پلیمر از جمله روش‌های تکمیل زنجیره ارزش این صنعت می‌باشد. نرخ‌های هرتن پلیمر در حدود ۳ تا ۴ برابر هر تن متانول می‌باشد که این موضوع نیز خود از جذابیت‌های این حوزه می‌باشد. در نمودار زیر درصد تولید پروپیلن به روش‌های مختلف در جهان را مشاهده می‌کنیم که نشان‌دهنده تازه بودن این حوزه در جهان می‌باشد.

همچنین در تصویر شماره ۲ نیز فرآیند MTO را در چین می‌توان ملاحظه نمود که البته مزیت ایران در ابتدای چرخه یعنی استفاده از گاز به جای زغال سنگ می‌باشد.

تصویر شماره ۱

تصویر شماره ۲

در گزارشی که متانکس در ماه می‌سال ۲۰۱۶ منتشر نمود توجه ویژه‌ای به این موضوع نموده است و از روند رو به رشد آن سخن به میان آورده است؛ که نشان از لزوم توجه ویژه صنایع ما به این حوزه دارد؛ که البته نکته حائز اهمیت این است که مجددا می‌توان به توسعه و تکمیل زنجیره ارزش صنایع پایین‌دستی ناشی از الفین‌ها و پلیمر‌ها پرداخت.

نتیجه‌گیری

هر دو فرآیند تبدیل متانول به الفین، دارای پسابی با حجمی در حدود ۲ برابر میزان تولید محصول اصلی است و امکان کاهش پساب با توجه به مکانیسم واکنش‌های شیمیایی میسر نیست. با توجه به میزان مصرف خوراک متانول برای تولید الفین‌های سبک (بیش از ۳ تن متانول به ازای تولید یک تن اتیلن یا پروپیلن) و با در نظر گرفتن قیمت تجاری متانول، حاشیه سود محاسبه شده برای واحد‌های MTO و MTP در دنیا نازل است و این واحد‌ها از نظر اقتصادی قابل توجیه نیست. البته در ایران با در نظر گرفتن گاز ارزان قیمت و همچنین ایجاد واحد‌های MTO و MTP در کنار واحد‌های تولید متانول و همچنین کاهش منطقی مالیات و در نهایت ورود کارشناسان فناوری جهت بهبود انجام این فرآیند در کشورمان می‌تواند منجر به توجیه‌پذیری اقتصادی آن شود و در واقع این نشانگر وجود مزیت نسبی زنجیره ارزش MTO در کشورمان می‌باشیم.

منابع: شرکت نفت و گاز پارس/ شرکت پتروشیمی فن‌آوران