شگرد جدید آمریکا برای برچیدن آخرین ستون برجام

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل -عبدالحمید بیاتی: پرتاب موفقیت‌آمیز ماهواره نور ۱ از سوی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و کسب یک موفقیت جدید برای جمهوری اسلامی بهانه‌ای شده تا آمریکا اقدامات ضد ایرانی خود را با شدت بیشتری پیگیری کند.

کسب این موفقیت به مذاق کشورهایی که به هیچ وجه خواهان پیشرفت ایران نیستند خوش نیامده و از همین رو آنها (انگلیس، فرانسه، آلمان و البته آمریکا) ایران را متهم به نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت می‌کنند و کاخ سفید با سوءاستفاده از همین موضوع تلاش می‌کند تا بهانه‌ای برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران بیابد.

در همین رابطه روز گذشته «مایک پمپئو» وزیر خارجه ایالات متحده، با انتشار بیانیه‌ای از کشورهای عضو شورای امنیت سازمان ملل خواست تا تحریم تسلیحاتی ایران را تمدید کنند.

پمپئو در بیانیه خود با مطرح کردن ادعاهایی علیه برنامه فضایی و موشکی ایران، خواستار حمایت کشورها از تمدید تحریم تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران شد.

پمپئو در این بیانیه با اشاره به پرتاب موفقیت‌آمیز ماهواره نور، نوشته است: سال‌هاست که ایران مدعی است برنامه فضایی آن کاملاً صلح‌آمیز و غیرنظامی است. دولت ترامپ هیچ‌گاه آن را باور نکرده است. پرتاب ماهواره نظامی در این هفته از سوی سپاه پاسداران ایران، نشان‌دهنده چیزی است که همیشه گفته‌ایم؛ برنامه فضایی ایران نه صلح‌آمیز است و نه کاملاً غیرنظامی است.

پمپئو در ادامه مدعی شد: این ماهواره‌بر و موارد دیگری که قبلاً پرتاب شده‌اند، متشکل از فناوری‌هایی همانند و قابل تعویض با فناوری‌های موشک‌های بالستیک است که شامل سامانه‌های دوربرد مانند موشک‌های بالستیک قاره‌پیما می‌شود. هیچ کشوری تاکنون از توان موشک‌های بالستیک قاره‌پیما مگر به منظور حمل سلاح‌های هسته‌ای استفاده نکرده است. تمام کشورهایی که دوستدار صلح هستند، باید توسعه فناوری‌های موشک‌های بالستیک ایران را رد کرده و در متوقف ساختن برنامه موشکی خطرناک ایران به یک‌دیگر ملحق شوند.

"هیچ کشوری تاکنون از توان موشک‌های بالستیک قاره‌پیما مگر به منظور حمل سلاح‌های هسته‌ای استفاده نکرده است"برای شروع، کشورها باید از تمدید تحریم تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران که در ماه اکتبر منقضی خواهد شد، حمایت کنند.

بر اساس برجام تحریم تسلیحاتی ایران در اکتبر ۲۰۲۰ به پایان می‌رسد و پس از آن تهران می‌تواند آزادانه اقدام به خرید و فروش تسلیحات نظامی کند.

قطعنامه ۲۲۳۱ چیست؟

قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت پس از ۱۲ سال گفتگو در مورد فعالیت‌های هسته‌ای ایران با اعضای گروه ۱+۵ در تاریخ ۲۳ تیرماه ۱۳۹۴ توسط تیم مذاکره‌کننده از مسؤولان وزارت خارجه ایران موفق به توافق هسته‌ای با گروه ۱+۵ گردید. پس از آن این توافق در تاریخ ۲۹ تیر ماه ۱۳۹۴ در شورای امنیت به رأی گذاشته شد که با تصویب آن در آن شورا تبدیل به قطعنامهٔ ۲۲۳۱ گردید که همراه با تصویب آن هر شش قطعنامه قبلی که علیه ایران صادر شده و منجر به تحریم‌های وسیع در رابطه با موضوع هسته‌ای علیه این کشور شده بود را ملغی کرد.

زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه: ایران با پرتاب ماهواره نظامی نور ۱ قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت را نقض نکرده و ادعای طرف آمریکایی در این باره بی‌اساس است قطعنامه ۲۲۳۱ خواستار آن است که ایران از فعالیت‌های مربوط به موشک‌های هسته‌ای خودداری کند (از ایران خواسته شده‌است که هیچ گونه فعالیتی راجع به موشک‌های بالستیک که به منظور دستیابی به تسلیحات هسته‌ای طراحی شده‌اند، انجام ندهد، از جمله پرتاب با استفاده از چنین فناوری موشک‌های بالستیک) اما به گفته دیپلمات‌ها این زبان از نظر قانونی الزام‌آور نیست و نمی‌تواند با اقدامات تنبیهی اعمال شود.

مورد دیگر در این رابطه آنکه قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد از ایران می‌خواهد («Call upon») از توسعه نوع خاصی از موشک‌ها اجتناب کند. «Call upon» هم یک قاعده از لحاظ قانونی الزام آور نیست.

لفظ Call upon در قطعنامه ۲۲۳۱ در حالی است که قطعنامه پیشین که لغو نیز شده یعنی قطعنامه ۱۹۲۹ در مورد برنامه موشکی ایران عنوان شده بود که «شورای امنیت سازمان ملل تصمیم می‌گیرد که ایران نباید فعالیت‌های مرتبط با موشک‌های بالستیک با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای داشته باشد، در قطعنامه ۲۲۳۱ این لحن تغییر کرده است. در این قطعنامه عنوان شده است که «شورای امنیت سازمان ملل از ایران می‌خواهد» که فعالیت مرتبط با موشک‌های بالستیک نداشته باشد.

طبق بند پنجم از پیوست «ب» قطعنامه ۲۲۳۱ ،پنج سال پس از «روز قبول توافق» موسوم به «adoption day» یا تا تاریخی که آژانس گزارشی در تأیید «نتیجه گیری گسترده تر» از برنامه هسته‌ای ایران ارائه دهد، تحریم‌ها علیه عرضه، فروش یا انتقال مستقیم یا غیرمستقیم هرگونه تانک جنگی، خودروهای رزمی زرهی، سامانه‌های توپخانه ای سنگین، هواپیماهای رزمی، بالگردهای تهاجمی، ناوهای جنگی، موشک‌ها یا سامانه‌های موشکی متعارف یا تجهیزات مرتبط، شامل قطعات یدکی به ایران یا برای استفاده در داخل ایران یا در جهت منافع ایران رفع می‌شود و ارائه آموزش فنی، منابع یا خدمات مالی، مشاوره، دیگر خدمات یا کمک‌های مرتبط با تأمین، فروش، انتقال، تولید، نگهداری یا استفاده از سلاح‌ها و تجهیزات مرتبط مشروح در این بند، به ایران بلامانع خواهد شد.

از سوی دیگر ماده ۶ پیوست ۵ برجام به تعریف «روز قبول توافق» یا «adoption day» پرداخته و آن را ۹۰ روز پس از تأیید برجام از سوی شورای امنیت سازمان ملل توسط قطعنامه ۲۲۳۱ می‌داند. با این حساب، آخرین مهلت اجرای تحریم‌های تسلیحاتی علیه جمهوری اسلامی ایران طبق قطعنامه ۲۲۳۱، ۲۷ مهرماه ۱۳۹۹ (۱۸ اکتبر ۲۰۲۰) خواهد بود.

آیا ایران قطعنامه ۲۲۳۱ را نقض کرده است؟

در واکنش به ادعای کشورهایی که پس از پرتاب ماهواره نور ایران را متهم به نقض این قطعنامه می‌کنند، «سید عباس موسوی» سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران تأکید کرد که هیچ قطعنامه‌ای ایران را از پرتاب ماهواره به فضا منع نمی‌کند و استناد آمریکا به قطعنامه ۲۲۳۱ قطعاً بیجا و خلاف واقعیات است؛ طُرفه آنکه قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت قطعنامه‌ای است که رژیم آمریکا با خروج خود از برجام آن‌را نقض کرده و همچنان دیگر کشورهای مستقل را برای نقض آن آشکارا تحت فشار قرار می‌دهد.

«میخائیل اولیانوف» نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین با انتشار پیامی توئیتری اعلام کرد: ایالات متحده ادعا می‌کند که پرتاب ماهواره نظامی توسط ایران نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد است.

این یک تعبیر نادرست است؛ اما نکته دیگرِ این مسأله تلاش واشنگتن در لطمه زدن به همان قطعنامه‌ای است که خود آن را به هر وسیله ممکن تضعیف می‌کند.

وی در ادامه نوشت: آمریکا رویکرد ریاکارانه و معیارهای دوگانه دارد.

«مارک فینو» دیپلمات فرانسوی و محقق حوزه‌های تروریسم، خاورمیانه، کنترل تسلیحات، امنیت اروپا و حقوق بشر نیز در این رابطه می‌گوید: مفاد مربوط به برنامه موشکی بالستیک ایران بخشی از قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل است که برجام را تأیید می‌کند اما بخشی از خود برجام نیست. شورای امنیت می‌تواند به لحاظ نظری قطعنامه‌ای در مورد مقررات برنامه موشکی ایران تنظیم و تصویب کند اما در حقیقت هیچ توافقی بین اعضای دائم شورای امنیت وجود ندارد که ایران مطابق قطعنامه ۲۲۳۱ عمل نکرده است.‌

«ماریا زاخارووا» سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه نیز در خصوص ادعای اخیر آمریکا در خصوص نقض قطعنامه شورای امنیت از سوی ایران اعلام کرد: ایران با پرتاب ماهواره نظامی نور ۱ قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت را نقض نکرده و ادعای طرف آمریکایی در این باره بی‌اساس است.

وی افزود: این تاکتیک آمریکا را بی اعتبار می‌خوانیم و در شورای امنیت نیز چنین حرکتی را مردود خوانده‌ایم، قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت و برجام، ایران را از حضور صلح آمیز در فضا و امور فضایی منع نکرده است؛ ضمن اینکه ادعای آمریکا مبنی بر اینکه موشک‌های فضایی ایرانی می‌تواند سلاح هسته‌ای حمل کند، بی‌اساس است.

محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان نیز در واکنش به اظهارات مقامات آمریکایی در رابطه با نقض قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل توسط تهران گفت: آمریکا از سال ۲۰۱۷ در رابطه با این قطعنامه به همه تحکم کرده و اروپا هم به جای این قطعنامه از آمریکا پیروی می‌کند.

«مارک فینو» دیپلمات فرانسوی و محقق حوزه‌های تروریسم، خاورمیانه، کنترل تسلیحات، امنیت اروپا و حقوق بشر می‌گوید: مفاد مربوط به برنامه موشکی بالستیک ایران بخشی از قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل است که برجام را تأیید می‌کند اما بخشی از خود برجام نیست. شورای امنیت می‌تواند به لحاظ نظری قطعنامه‌ای در مورد مقررات برنامه موشکی ایران تنظیم و تصویب کند اما در حقیقت هیچ توافقی بین اعضای دائم شورای امنیت وجود ندارد که ایران مطابق قطعنامه ۲۲۳۱ عمل نکرده است

ظریف در حساب کاربری خود در توئیتر نوشت: هیچکس نمی‌تواند بر مبنای خوانش‌های نادرست از این قطعنامه برای ایران نطق کند.

وزیر امور خارجه ایران تصریح کرد: ایران نه سلاح هسته‌ای و نه موشکی برای حمل چنین تسلیحات وحشتناک دارد. حدس بزنید که چه کسی دارد؟

توسل به مکانیسم ماشه

پایان تحریم تسلیحاتی ایران به این معناست که تحریم‌ها علیه عرضه، فروش یا انتقال مستقیم یا غیرمستقیم هرگونه تانک جنگی، خودروهای رزمی زرهی، سامانه‌های توپخانه ای سنگین، هواپیماهای رزمی، بالگردهای تهاجمی، ناوهای جنگی، موشک‌ها یا سامانه‌های موشکی متعارف یا تجهیزات مرتبط، شامل قطعات یدکی به ایران یا برای استفاده در داخل ایران یا در جهت منافع ایران رفع می‌شود و ارائه آموزش فنی، منابع یا خدمات مالی، مشاوره، دیگر خدمات یا کمک‌های مرتبط با تأمین، فروش، انتقال، تولید، نگهداری یا استفاده از سلاح‌ها و تجهیزات مرتبط مشروح در این بند، به ایران بلامانع خواهد شد.

بر همین اساس است که آمریکا تلاش دارد به هر نحو ممکن از پایان تحریم تسلیحاتی ایران جلوگیری کند تا بتواند پروژه فشار حداکثری بر ایران را ادامه دهد و در این راستا علاوه بر درخواست از همپیمانان خود در شورای امنیت برای تمدید این تحریم، در نظر دارد تا به نوعی «مکانیسم ماشه» موجود در برجام را نیز فعال کند.

در همین رابطه روز دوشنبه نیویورک تایمز در گزارشی از نقشه جدید مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا علیه ایران خبر داد و گفت وی به دنبال عذر و بهانه‌ای قانونی است که با اتکا به آن، دولت واشنگتن را همچنان یکی از طرفین برجام جا بزند آن هم با این نیت که به عنوان ذی نفع، شورای امنیت سازمان ملل را برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران، تحت فشار قرار دهد.

این در حالی است دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری آمریکا پیشتر در اقدامی یک جانبه، از توافق هسته‌ای با ایران پا پس کشیده و آن را نفی کرده است.

البته در این استدلال حقوقی، به جای عضویت از واژه «مشارکت/participation» استفاده خواهد شد تا پشت پا زدن ترامپ به برجام توجیه شود.

همزمان با ارائه نسخه قطعنامه تمدید تحریم تسلیحاتی ایران، چند روزی است که راهبرد جدید دولت ترامپ هم در حال تدوین است.

در حالی که دور قبلی تحریم‌های تسلیحاتی در ماه میلادی اکتبر به پایان می‌رسد، پمپئو با اشراف به این مسئله که به احتمال زیاد پیشنهاد تمدید آن با مخالفت روسیه و چین مواجه خواهد شد؛ به دسیسه جدیدی روی آورده است.

چنانچه تمدید تحریم تسلیحاتی میسر نشود و آمریکا خود را همچنان یکی از طرفین برجام معرفی کند؛ می‌تواند از حق خود به عنوان عضو ذی نفع در توافق برای فعال کردن مکانیسم ماشه (اسنپ بک) و بازگرداندن همه تحریم‌های نفتی و بانکی که پیش از برجام وجود داشت، استفاده کند.

در مقام تئوری، بازگشت به تحریم‌های سابق، به منزله ملزم بودن همه اعضای سازمان ملل به تبعیت از آن است.

دیپلمات‌های اروپایی که در جریان راهبرد جدید دولت واشنگتن هستند می‌گویند، پمپئو و ترامپ به دنبال بازگشت گزینشی به برجام هستند تا دستورکار خود را پیش ببرند.

مکانیسم ماشه چگونه فعال می‌شود؟

در مکانیسم ماشه برجام، شورای امنیت در مورد قطعنامه ادامه لغو تحریم‌های ایران رأی‌گیری می‌کند. فقط کافی است یکی از سه کشور آمریکا، فرانسه یا انگلیس این قطعنامه را وتو و طی ۳۰ روز به تصویب نرسد، آنگاه به شکل خودکار، تمامی تحریم‌ها علیه ایران به کار می‌افتد.

این روند ذیل بند ۳۶ و ۳۷ برجام اینگونه تعریف شده که هر یک از طرف‌های برجام می‌توانند در صورتی که طرف مقابل به تعهدات خود عمل نکرد، موضوع را در کمیته حل اختلاف مطرح کنند.

این کمیته ۱۵ روز فرصت حل اختلاف را دارد و اگر به نتیجه نرسد با ورود وزیران امور خارجه ۱۵ روز دیگر زمان وجود خواهد داشت.

"تمام کشورهایی که دوستدار صلح هستند، باید توسعه فناوری‌های موشک‌های بالستیک ایران را رد کرده و در متوقف ساختن برنامه موشکی خطرناک ایران به یک‌دیگر ملحق شوند"البته در اینجا امکان افزایش زمان رسیدگی نیز پیش‌بینی شده است.

به طور همزمان امکان طرح شکایت در شورای مشاوران وجود دارد و آنها باید تا ۱۵ روز بعد نظر غیر الزام آور خود را ارائه کنند. چنانچه اختلافات در ۳۰ روز حل نشود؛ گام سوم، فرصت پنج روزه برای کمیته مشترک است که با کمک شورای مشاوران راه‌حلی بیابد.

اما اگر همچنان اختلافات پابرجا باشد، طرفین می‌توانند تعهدات خود را به طور کامل یا گام به گام متوقف کنند و موضوع را با ۱۵ عضو شورای امنیت در میان بگذارند.

«دانیل تانبوام» (Daniel Tannebaum) رئیس واحد تحریم‌های مالی در پرایس واتر هاوس کوپرز، در مورد فعال شدن مکانیسم ماشه می‌گوید: پروسه مطرح شدن این موضوع بیش از دو ماه طول می‌کشد و موضع آمریکا در این رابطه برای بازگرداندن تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران ممکن است به این دلیل که واشنگتن دیگر عضو برجام نیست و در کمیسیون مشترک آن نیز حضور ندارد، به حاشیه رانده شده و یا کم اهمیت تلقی شود

در مرحله پنجم، پس از ارجاع موضوع به شورای امنیت، اعضای آن ۳۰ روز فرصت رأی‌گیری دارند. تا بدون رأی وتوی اعضای دائم این شورا- آمریکا، بریتانیا، فرانسه، آلمان، روسیه و چین- قطعنامه به تصویب برسد.

پس از این پنج مرحله، اگر شورای امنیت در مدت یک ماه قطعنامه‌ای صادر نکند، مکانیسم ماشه به کار می‌افتد و تحریم‌ها به طور خودکار بازمی‌گردند.

«دانیل تانبوام» (Daniel Tannebaum) رئیس واحد تحریم‌های مالی در پرایس واتر هاوس کوپرز (شرکت چندملیتی خدمات حرفه‌ای انگلیسی که در زمینه ارائه خدمات مشاوره مدیریت، مشاوره مالی و سرمایه‌گذاری، مشاوره حقوقی و مالیاتی، بیم سنجی، خدمات حسابداری و حسابرسی فعالیت می‌کند) در مورد فعال شدن مکانیسم ماشه می‌گوید: پروسه مطرح شدن این موضوع بیش از دو ماه طول می‌کشد و موضع آمریکا در این رابطه برای بازگرداندن تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران ممکن است به این دلیل که واشنگتن دیگر عضو برجام نیست و در کمیسیون مشترک آن نیز حضور ندارد، به حاشیه رانده شده و یا کم اهمیت تلقی شود.

یک نکته مثبت

در این میان یک نکته مثبت وجود دارد و آن اینکه موضوع فعالیت موشکی ایران بطور کلی از برجام جدا شده است. همچنین با توجه به اینکه هیچ نهاد بین‌المللی برای تأیید این نکته که آیا با پرتاب ماهواره و یا آزمایش موشک قطعنامه ۲۲۳۱ را نقض کرده وجود ندارد به نوعی دست آمریکا و هم‌پیمانانش برای به کرسی نشاندن ادعای نقض قطعنامه ۲۲۳۱ از سوی ایران خالی است.

علاوه بر آن نقض تحریم تسلیحاتی، تنها چیزی است که برای ایران در برجام باقی مانده و طرف‌های اروپایی نیز در حد حرف نشان داده‌اند که حاضر به فروپاشی این توافق نیستند و در این راه ساز و کار اینستکس را به راه انداخته‌اند.

تمدید تحریم تسلیحاتی ایران به عبارتی آخرین ستون باقی مانده در برجام را نیز فرو می‌پاشاند از همین رو اگر اروپایی‌ها قصد زنده نگه داشتن برجام را داشته باشند بعید است با توجه به مستندات قانونی با آمریکا همراه باشند.

بنابراین تنها راهی که ممکن است آمریکا از طریق آن بتواند کشورهای اروپایی را وارد به همراهی خود کند استفاده از قدرت سیاسی و اقتصادی خود است. این یعنی آنکه آمریکا با وارد کردن فشارهای سیاسی و اقتصادی به سه کشور اروپایی و در تنگنا قرار دادن آنها مقدمات همراهی اروپایی‌ها با واشنگتن در این مسیر و تمدید تحریم‌های ایران را بدست بیاورد.