میزگرد بررسی نقش دختران در تشکل‌های دانشجویی / بسیج دانشجویی خواهران نماینده‌ای برای بیان دغدغه‌های زنان در محضر رهبری داشته باشد

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، نقش دختران در تشکل های دانشجویی با حضور میترا قهرمانی، مسئول بسیج دانشجویی خواهران دانشگاه تهران، زهرا قاسمی، مسئول بسیج دانشجویی خواهران دانشگاه علامه طباطبائی و فاطمه رجبی، مسئول بسیج دانشجویی خواهران دانشگاه امیرکبیر در خبرگزاری دانشجو مورد بررسی قرار گرفت.

نقش آفرینی در تشکل‌های دانشجویی برای دختران واجب کفائی است

قاسمی: در بحث نقش آفرینی دانشجویان دختر در تشکل‌های دانشجویی ابتدا باید به اهمیت این نوع فعالیت‌ها بپردازیم به این معنا که آیا حضور دختران در تشکیلات ضروری است یا خیر و یا اینکه اصلا این فعالیت‌ها چه اهمیتی دارند؟ اهمیت فعالیت‌های تشکلی دختران دانشجو بر اساس دو مولفه که به آن‌ها اشاره خواهم کرد کاملا محرز است نخست اینکه با استناد به حدیث «مَنْ أَصْبَحَ لا یَهْتَمُّ بِأُمورِ الْمُسْلمینَ فَلَیْسَ بِمُسْلِم» اگر مسلمانی نسبت به امور مسلمین اهتمام نورزد مسلمان نیست و از طرفی وقتی گفته می‌شود دانشجو موذن جامعه است دانشجویان دختر هم از این قاعده مستثنی نیستند و باید در جهت آگاهی بخشی و بصیرت افزایی در جامعه گام بردارند. در مجموع نقش آفرینی در تشکل‌های دانشجویی برای دختران دانشجو با توجه به استعداد‌ها و توانمندی‌های که دارند واجب کفائی و جزو تکالیف آنهاست.

رجبی: مهمترین تفاوت جمهوری اسلامی با حکومت‌های پیشین در رشد، توسعه و پیشرفت نیست؛ بلکه این تفاوت در مشارکت مردمی است که با پیروزی انقلاب اسلامی محقق شده و این مشارکت نیز حاصل دیدگاهی است که معتقد است سرنوشت انسان به دست خودش رقم می‌خورد. در نتیجه می‌توان گفت نقش آفرینی اجتماعی از جمله آرمان‌هایی است که با تکیه بر آن می‌توان در جهت تحقق اهداف جمهوری اسلامی حرکت کرد.

جوانان به دلیل برخورداری از شور، نشاط و خلاقیت با سرعت بیشتری می‌توانند گره‌های پیش روی کشور را باز کنند؛ از این رو می‌توان گفت که جوانان در صف مقدم نقش آفرینی در عرصه مشارکت هستند و در این بین جنبش دانشجویی به عنوان یک جریان منسجم با استفاده از امکانات و بستر‌های که در اختیار دارد و همچنین فارغ از کنش‌های حزبی، سیاسی و فردی می‌تواند مشارکت را در بهترین حالت ممکن به منصه ظهور برساند.

دختران تشکلی می‌توانند الگویی از زن تراز انقلاب اسلامی در محیط دانشگاه باشند

زنان و دختران نیمی از جمعیت کشور و بیش از نیمی از دانشجویان دانشگاه‌ها را تشکیل می‌دهند به همین دلیل یک ظرفیت بزرگ در جهت مشارکت و نقش آفرینی در عرصه‌های مختلف قلمداد می‌شوند؛ از این رو نقش آفرینی دختران در تشکل‌های دانشجویی می‌تواند زمینه ساز بستر ارائه الگویی از زن تراز انقلاب اسلامی در محیط دانشگاه باشد.

قهرمانی: به گفته شهید مطهری حضور جدی زنان در پیروزی انقلاب اسلامی وجه ممیزه این انقلاب با سایر انقلاب‌ها است و امام خمینی و رهبر معظم انقلاب نیز همواره نقش آفرینی زنان در پیروزی انقلاب را بیش از مردان دانسته اند و این بدان معناست که زنان توانسته اند نقش و جایگاه خود را در عرصه مشارکت و نهضت پیدا کنند و به یک عنصر تعیین کننده برای پیروزی تبدیل شوند.

ما مدعی این هستیم که انقلاب اسلامی توانسته الگوی جدیدی را برای نقش آفرینی زنان در عرصه‌های مختلف همچون دفاع مقدس عرضه کند پس این الگو امروز نیز باید استمرار پیدا کند. با این وجود امروزه به واسطه اهمیت و جایگاه دانشگاه و ظرفیت‌های دانشجویان، تشکل‌های دانشجویی یکی از بستر‌های تعیین کنند و موثر برای رشد و نقش آفرینی دانشجویان به ویژه دانشجویان دختران محسوب می‌شوند.

برای نقش آفرینی‌های اجتماعی و تخصصی متناسب با هر جنسیتی اقتضائات خاصی وجود دارد و فعالیت در تشکل‌های دانشجویی نیز از این قاعده مستثنی نیست؛ مثلا هم اکنون فعالیت‌های روزمره در تشکل‌های دانشجویی در دو بخش شامل واکنش نشان دادن به رویداد‌ها متناسب با تحلیل تشکل و یا فعالیت در جهت حل عمیق‌تر مسائل با هدف گذاری زمان دار انجام می‌شوند که بنده با توجه به فعالیت‌هایی که طی این چند سال در سطح تشکیلات داشته ام می‌توانم بگویم وضعیت نقش آفرینی دختران دانشجو به چه نحوی بوده است.

فعالیت‌های میدانی دختران تشکلی تحت تاثیر کرونا قرار نگرفت

دختران تشکلی همواره در واکنش نشان دادن به رویداد‌ها فعال بوده اند؛ اما مشکلی که در این عرصه وجود دارد این است که به نظر می‌رسد حضور آن‌ها در کنش‌هایی که به حضور میدانی و سرعت عمل نیاز داشته به ویژه در سالی که کرونا شیوع پیدا کرد کمتر بوده، اما در واقعیت اینگونه نیست به گونه‌ای که می‌توان گفت دختران در اتاق‌های فکر تشکیلات حضور داشته و خیلی از بیانیه‌های تجمعات مهم امسال را که در واکنش به رویداد‌های مختلف برگزار شده اند آن‌ها نوشته اند. به هر روی بنده معتقدم که اگر در فعالیت‌های تشکلی تقسیم کار‌ها به درستی صورت بگیرد ما می‌توانیم به خوبی از ظرفیت‌ها استفاده کنیم.

همواره گفته می‌شود که مدل نقش آفرینی دختران را باید در تشکل‌های دانشجویی و یا جامعه پیدا کنیم و این در حالی است که این مدل‌ها وجود دارند، ولی رسانه‌ای نشده اند.

به هر روی اگر این مدل‌ها به درستی روایت شوند می‌توانند برای رسیدن به مدل‌های دقیق تری نیز الهام بخش باشند.

دختران تشکلی در حل مسائل جمهوری اسلامی حضور جدی داشته‌اند

امروز شاهد حضور پررنگ و بعضا جدی‌تر دختران تشکلی در حل مسائل جمهوری اسلامی به عنوان یکی از وظایف تشکل‌های دانشجویی هستیم؛ اما مسئله‌ای که وجود دارد این است که در این بخش نیز فعالیت‌های دختران به درستی انعکاس نیافته است به همین دلیل ضرورت دارد تا ما حضور جبهه‌ای و کنش‌های دختران انقلابی را در فضای دانشجویی و اجتماعی نشان دهیم و این مسئله‌ای است که مورد توجه رهبر معظم انقلاب هم بوده اگر چه برخی‌ها متوجه ضرورت این موضوع نیستند.

یکی دیگر از مسائلی که مانع دیده شدن فعالیت‌های دختران تشکلی شده سازکار‌ها و تصویر‌هایی است که از فضای تشکل‌های دانشجویی ارائه می‌شود؛ به گونه‌ای که در این فضا مسائلی که میدانی نیستند و جزو مسائل عمیق به شمار می‌روند لزوما رسانه‌ای نمی‌شوند؛ از این رو ضرورت دارد تا تصویری را که از تشکل دانشجویی ارائه می‌کنیم مورد بازنگری قرار دهیم.

رجبی: علاوه بر کنشگری و مسئله یابی، حرکت‌های اجرایی بخش دیگری از فعالیت‌های تشکل‌های دانشجویی را در برمی گیرد که در این بخش شاهد حضور پررنگ دختران در فعالیت‌های میدانی مانند اردو‌های جهادی و تجمعات حتی در شرایط کرونایی و همچنین بخش‌های فرهنگی پیاده روی اربعین بوده ایم؛ با این وجود می‌توان گفت زمینه برای فعالیت میدانی دختران در تشکل‌های دانشجویی وجود دارد؛ اما بعضا رسانه‌ای نشدن این فعالیت‌ها و یا اعتقاد نداشتن به استفاده از این ظرفیت موجب مغفول ماندن نقش دختران در تشکلیلات می‌شود.

مسئله‌ای که وجود دارد این است که خیلی وقت‌ها دغدغه حضور زنان در انتخابات‌ها برای ما پررنگ می‌شود، اما این دغدغه به چند مسئله تقلیل پیدا می‌کند؛ مثلا امت حزب الله صرفا در ایام انتخابات تازه یادشان می‌افتد که در جامعه اسلامی هم باید الگویی برای زنان وجود داشته باشد و این در حالی است که این موضوع در ایام دیگر فراموش می‌شود و البته گاهی هم به دلیل فهم نادرست از جریان فمینیسم به بسیاری از فعالیت‌های زنان انگ فمینیستی می‌خورد و این مسئله‌ای است که بعضا موجب می‌شود فعالیت‌های زنان به تصویر کشیده نشود.

نقش‌آفرینی دختران در تشکل‌های دانشجویی به نقش‌های فانتزی محدود شده است

قاسمی: رهبر معظم انقلاب یکی از مصادیق تضییع حقوق زنان را جلوگیری از فعالیت و خدمت رسانی زنان دانسته اند و با این حال امروز نیز ما شاهد هستیم که توانمندی دختران در تشکل‌ها نادیده انگاشته شده و یا به برخی امور و نقش‌های فانتزی محدود می‌شوند و در واقع به آن‌ها اجازه ورود به تصمیم گیری‌های بزرگ تشکل را نمی‌دهند. نکته دیگر اینکه دختران در تشکل‌ها خیلی با هویت یابی صحیح و الگوی درست زنان تراز انقلاب و از طرفی با نقش تمدن سازی خود آشنا نیستند به همین دلیل فعالیت‌ها بعضا به سمت فعالیت‌های فمینیستی و فانتزی پیش می‌روند که شاید خیلی در شان دختران تشکلی هم نباشند.

تعریف ما از زن تراز انقلاب زنی است که دارای فعالیت اجتماعی، تحصیلکرده، متاهل و دارای فرزند باشد؛ منتهی ما باید به این موضوع دقت کنیم که زن تراز انقلاب دایره بزرگی است که مسائل مختلفی را در برمی گیرد و صرفا یک خانم تحصیلکرده دارای فعالیت اجتماعی، متاهل و دارای فرزند را شامل نمی‌شود؛ بنابراین ممکن است زمینه ازدواج برای یک دختر مجرد فراهم نشده باشد، ولی او از تاثیرگذاری اجتماعی بالایی برخوردار باشد؛ مثلا بعضا مادران شهدا سواد بالایی ندارند، اما آن‌ها فرزندانی را تربیت کرده اند که تاثیرگذاری آن‌ها در سطح کشوری بوده است و این مادران جزو زنان تراز انقلاب محسوب می‌شوند.

تزاحم نقش‌ها یکی دیگر از آسیب‌های تشکل‌های دانشجویی است به گونه‌ای که دختران بعضا بین ازدواج و فعالیت دانشجویی و یا ادامه تحصیل یا مسائل خانوادگی دست به انتخاب می‌زنند. از طرفی امروز تعدد اردو‌ها نیز از اردوی مشهد و راهیان نور گرفته تا اردو‌های جهادی برای دختران تشکلی به یک آسیب تبدیل شده و این مسئله‌ای است که مسائل فردی و خانوادگی شان را زیر سوال می‌برد.

مردوارگی دختران در تشکل‌های دانشجویی

یکی از مسائلی که در تشکل‌ها با آن مواجه هستیم بحث مردوارگی دختران تشکلی است؛ به گونه‌ای که دختران بعضا اموری را که ممکن است در شان و کرامت شان نباشد انجام می‌دهند و در واقع به جای تصمیم سازی نقش آفرین به فعالیت‌های اجرایی می‌پردازند.

قهرمانی: بعضا این سوال مطرح می‌شود که خروجی فعالیت‌های تشکل‌های دانشجویی چقدر توانسته منجر به تربیت زن تراز انقلاب اسلامی شود و این سوال در حالی مطرح می‌شود که انگار تشکل دانشجویی تنها بستری است که قرار بوده زن تراز انقلاب اسلامی تربیت کند. در واقع ما با نادیده گرفتن نقش ۱۲ ساله آموزش و پرورش و آموزش عالی برای تربیت زن تراز انقلاب اسلامی به صورت مطلق می‌گوییم که آیا تشکل‌های دانشجویی توانسته اند این مهم را رقم بزنند یا خیر؟ بنده در عین پذیرش این نکته که تشکل‌های دانشجویی به واسطه جریان انسانی و تربیتی که در آن‌ها ساری و جاری است و نقشی که در رشد شخصیتی افراد دارند نسبت به تربیت زن تراز انقلاب وظیفه دارند؛ اما واقعیت این است که تشکل دانشجویی که اعضای آن در یک بستر آموزشی رشد کرده اند تنها نقش آفرین این عرصه نیست و قطعا ما امروز در این زمینه نیازمند تولید محتوا‌ها و شکل گیری هیات‌های اندیشه ورز هستیم.

یکی از کلیشه‌هایی که مطرح می‌شود این است که دختران در تشکل‌های دانشجویی مردواره نشوند و کار‌های زنانه انجام بدهند؛ اما با این وجود زمانی که می‌خواهیم عینیتی را برای کار‌های زنانه و مردانه مشخص کنیم اینجاست که اختلاف‌ها بروز پیدا می‌کند و انتظار انجام فعالیت‌های فانتزی و صورتی توسط دختران تشکلی مطرح می‌شود و این در حالی است که دختران نیز باید در فضای تشکل دانشجویی به تحلیل و موضع سیاسی برسند و اصلا ماهیت تشکل دانشجویی به چنین مسائلی گره خورده است و رهبر معظم انقلاب نیز انتظاری غیر از این ندارند.

فعالیت دختران در تشکیلات دچار عدم فهم صحیح است 

زمانی که رهبر معظم انقلاب خطاب به دانشجویان می‌گویند که باید نسبت به تمام حوادث کشور، جهان اسلام و جهان تحلیل داشته باشید این قید را مطرح نکرده اند که فقط پسران تحلیل داشته باشند و دختران تحلیلی نداشته باشند. به هر روی امروز عینیت پیدا کردن و تعیین مرز‌ها برای فعالیت دختران در تشکیلات دچار عدم فهم صحیح است و همین مسئله باعث شده تا در برخی فعالیت‌ها اقتضائات و ملاحظات لازم به ویژه در مورد دختران لحاظ نشوند و در نتیجه اتفاقی که می‌افتد این است که ما صرفا وارد یک فضای فانتزی و کلیشه‌ای می‌شویم و این مسئله‌ای است که باعث خواهد شد آنچه که در فضای تشکل اتفاق می‌افتد با آنچه که مطلوب است نتوانند با هم نسبت درستی پیدا کنند.

رجبی: مشکلی که با آن مواجه هستیم این است که هویت دختران با ازدواج و نقش همسری و مادری گره خورده به گونه‌ای که دختران به دلیل القائات جامعه تا پیش از ازدواج و ایفای نقش همسری و مادری هویتی برای خود قائل نیستند وهمین مسئله موجب شده تا دختران تشکلی در یک جایی مجبور شوند که از بین ازدواج و فعالیت دانشجویی یکی را انتخاب کنند و این مسئله نیز به عدم انعطاف ساختار‌های ما برگردد.

در واقع دختران تا زمانی که مجرد هستند هویت دیگری دارند و نقش آفرینی آن‌ها چه در ساحت اجتماعی و چه در ساحت تخصصی و شغلی با زمانی که وارد نقش همسری و مادری می‌شوند متفاوت است با این وجود هنوز ساختار‌های ما به این سطح از انعطاف نرسیده اند که دختران بتوانند تمام این نقش‌ها را به یک شکلی در کنار هم پیش ببرند.

خیلی اوقات فعالیت‌های زنان و دختران در حرف منع نمی‌شود؛ اما با این وجود در عمل باید تفاوت‌هایی ایجاد شود؛ مثلا وقتی که هیچ مشکلی در ساختار‌های کشور وجود نداشته باشد منعی هم برای فعالیت زنان وجود ندارد؛ اما گاهی اوقات اینطور نیست از این رو منهای اینکه نباید ممانعتی نسبت به فعالیت دختران صورت بگیرد بلکه باید تشویق‌هایی را نیز برای فعالیت‌های آن‌ها در نظر گرفت تا این عمل به نتیجه برسد.

پسران تشکلی از فضای نقش آفرینی و هویت دختران دور هستند

قاسمی: یکی از مشکلات اصلی که دختران در تشکل‌های دانشجویی با آن مواجه هستند، این است که پسران تشکلی از فضای نقش آفرینی و هویت دختران دور هستند به همین دلیل دختران مدام تلاش می‌کنند تا برای مقابله با این آسیب هویت و نقش خود را در تشکلیلات جا بیندازند؛ البته ما در فعالیت‌های خود نباید این مسئله را به وجود بیاوریم که دختران و پسران در تشکل در تقابل و رقابت با یکدیگر هستند و قطعا هم اینگونه نیست، چون هم دختران و هم پسران تشکلی به صورت اشتراکی و در راستای اهداف انقلاب فعالیت می‌کنند با این وجود تقابل بین این دو در تشکل نباید به هیچ وجه پررنگ شود و وجود داشته باشد.

قهرمانی: همانطور که دوستان اشاره کردند عدم انعطاف ساختار‌ها موجب می‌شود که دانشجوی دختر تشکلی با دوگانه‌های کاذب مواجه شود و مثلا از بین ازدواج و فعالیت تشکلی یکی را انتخاب کند. با این وجود ما امسال در بسیج دانشجویی تلاش کردیم تا انعطافی را که افراد برای نقش آفرینی جدی دارای مسئولیت در دوره‌های مختلف زندگی خود به آن نیاز دارند ایجاد کنیم.

با نگاهی که ما به خانواده و نقش آن در تمدن سازی داریم به نظر بنده آنچه که مغفول مانده نسبتی است که مردان باید با خانواده ایجاد کنند و این مسئله‌ای است که در سیر تربیتی تشکل‌ها نیز مورد غفلت قرار گرفته است در واقع اگر قرار باشد فردی در تشکیلات فعالیت کند، اما هیچ نسبتی با خانواده خود برقرار نکند این روند در آینده نیز ادامه دار خواهد بود و این یک مسئله مهمی است که تشکل‌ها باید به آن توجه داشته باشند.

ضرورت سخنرانی نماینده بسیج دانشجویی 

نکته‌ای که باید به آن اشاره کنم این است که در دیدار‌هایی دانشجویی با رهبر معظم انقلاب معمولا کمتر شاهد حضور دانشجویان دختر برای ایراد سخنرانی هستیم و این هم ناشی از همان ایراد‌های ساختاری است و در هر تشکلی دلایل ساختاری خود را دارد.

بسیج دانشجویی خواهران نماینده‌ای برای بیان دغدغه‌های زنان در محضر رهبری داشته باشد

ما همواره در رابطه با این موضوع بحث می‌کنیم که بازنمایی دغدغه‌ها و مسائل زنان در جامعه بازنمایی غلطی است بدین معنا که اولویت‌هایی که جزو اولویت‌های زنان نیستند در تریبون‌های ناشایستی به عنوان اولویت و دغدغه زنان مطرح می‌شوند و بنده علت این بازنمایی غلط را ناشی از این می‌دانم که این دغدغه‌ها به درستی نمایندگی نشده اند با این وجود ضرورت دارد تا دختران در تریبون‌های شایسته از جمله در دیدار دانشجویان با رهبر معظم انقلاب دغدغه‌های زنان را به درستی منعکس کنند.

بسیج دانشجویی با بیش از سه هزار دفتر فعال در سطح دانشگاه‌های کشور در بین سایر تشکل‌های دانشجویی دارای بزرگترین و گسترده‌ترین تشکیلات است و از طرفی با توجه به ماهیت و ظرفیت‌های بسیج برای نقش آفرینی شاهد حضور پررنگ دختران در این تشکیلات هستیم؛ از این رو با توجه به این ظرفیت پیشنهادی که وجود دارد این است که در سال‌های آینده بسیج دانشجویی خواهران نیز نماینده‌ای برای ایراد سخنرانی در محضر رهبر معظم انقلاب داشته باشد تا با استفاده از این ظرفیت بتوانیم خلاء نبود نماینده برای بیان دغدغه‌های جامعه دختران دانشجو و خلاء رسانه‌ای موجود در جهت بازنمایی فعالیت‌های تشکلی دختران را جبران کنیم.

معمولا فعالیت‌های دختران در تشکل‌های دانشجویی زمانی انعکاس پیدا می‌کنند که در حوزه زنان و خانواده باشند. به هر روی بنده اهمیت مسئله زنان و خانواده را به عنوان یک مسئله تمدنی و راهبردی نفی نمی‌کنم و ما نیز خود را موظف می‌دانیم که در این حوزه نقش آفرینی کنیم؛ اما حوزه زنان و خانواده تنها حوزه‌ای نیست که دختران تشکلی بتوانند در آن فعالیت کنند، ولی این حوزه باعث شده تا دیگر فعالیت‌های دختران در حیطه‌های تخصصی و یا مسائل مختلف سیاسی، اجتماعی و علمی دیده نشوند و این یک خلاء جدی است.

در بسیج دانشجویی خواهران دانشگاه تهران حجم زیادی از مسائل تخصصی انجام می‌شوند و بحث زنان و خانواده نیز جزوی از این فعالیت‌ها هستند؛ اما واقعیت این است که اگر فعالیت‌های واحد خواهران یک تشکل صرفا به حوزه زنان و خانواده محدود شود این فعالیت‌ها ضریب بیشتری پیدا می‌کنند و انگار ظرفیت پذیرش جامعه و رسانه نسبت به این رویکرد بیشتر است.

دختران در بطن جامعه حضور دارند و در سیر اتفاقاتی که روی می‌دهد هم صاحب تحلیل و هم نقش آفرین هستند. با این وجود با توجه به اینکه در آستانه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری قرار داریم دختران تشکلی نیز در راستای تببیین و گفتمان سازی در حال برنامه ریزی و نقش آفرینی همگام با سایر بخش‌های مجموعه بسیج دانشجویی هستند.

نیازمند پیوند شبکه ای و حضور جبهه ای دختران تشکلی هستیم

ما امروز نیازمند پیوند شبکه دختران تشکلی با هم دیگر هستیم تا بتوانیم حضور جبهه‌ای دختران را در سطح تشکل نشان دهیم و در این راستا نیز برنامه‌هایی پیش بینی شده تا بتوانیم در قالب نشست‌های دانشجویی روی نظام مسائل کشور بحث کنیم.

دختران تشکلی برای فعالیت در حوزه‌هایی به غیر از زن و خانواده باید جهادگونه تلاش کنند

رجبی: نه تنها در بین تشکل‌های دانشجویی بلکه در سطح کشور نیز تلاش می‌شود که زنان فقط در مسیر کنشگری در حوزه زنان و خانواده قرار بگیرند و در واقع اینگونه القاء می‌شود که پرداختن به مسائل زنان و خانواده تنها وظیفه زنان است و حمایت سازمان‌ها و نهاد‌ها نیز صرفا به این حوزه معطوف می‌شود؛ از این رو اگر زنان به حوزه‌های دیگری ورود پیدا کنند پشتیبانی و حمایتی از آن‌ها صورت نمی‌گیرد به همین دلیل دختران باید جهاد گونه تلاش کنند تا در بقیه مسائل نیز پیش بروند.