آبگیری یا ذخیره فاضلاب؛ مسئله اصلی سد ژاوه

ایسنا/کردستان با فرض ارتقای تصفیه‌خانه فاضلاب شهر سنندج بخش عمده‌ای از پساب‌ها و آلاینده‌ها در رودخانه جاری می‌شوند، از این‌رو حجم عظیمی از مواد آلاینده و ترکیبات فسفر و نیترات، پس از آبگیری وارد مخزن سد ژاوه می‌شوند که بخشی از این مواد در حجم مرده این سد انباشته می‌شود، بنابراین آبگیری سد در شرایط کنونی به معنی ذخیره فاضلاب است

سد ژاوه بر روی رودخانه سیروان و در محل ‌تلاقی دو شاخه گاوه‌رود و قشلاق احداث شده است. از جمله اهداف احداث آن انتقال آب به شرق استان کردستان (دشت های دهگلان و قروه) است.این سد با ارتفاع ۹۰ متر در۴۰کیلومتری سنندج، ۵۵ کیلومتری دهگلان و ۸۵  کیلومتری قروه قراردارد. حجم پیش بینی مخزن سد ژاوه ۳۵۰ میلیون مترمکعب بوده که از این میزان در آینده ۲۲۰ میلیون مترمکعب به اراضی قروه و دهگلان و ۴۰میلیون مترمکعب نیز به اراضی سنندج اختصاص می یابد.

مطالعات و بررسی‌های انجام شده توسط محققان دانشگاه کردستان نشان می‌دهد، مهم‌ترین مشکل آبگیری سد ژاوه کنترل آلاینده‌های ورودی به این مخزن است.

در گزارش منتشر شده از مطالعات تیم تحقیقاتی این دانشگاه، آمده است: حتی با فرض ارتقای تصفیه‌خانه فاضلاب شهر سنندج بخش عمده‌ای از پساب‌ها و آلاینده‌ها در رودخانه جاری می‌شوند، از این‌رو حجم عظیمی از مواد آلاینده و ترکیبات فسفر و نیترات، پس از آبگیری وارد مخزن سد ژاوه می‌شوند که بخشی از این مواد در حجم مرده این سد انباشته می‌شود. به عبارت دیگر علاوه بر پتانسیل بالای تغذیه‌گرایی مخزن، قرارگیری بخشی از موادآلی در فاز سپتیک و بی‌هوازی موجبات تخمیر توسط باکتری‌های بی‌هوازی می‌شود که با متصاعد شدن گازهای حاصل از آن، با توجه به قرارگیری مخزن در مسیر تنفس شهر سنندج، بیم آن می‌رود که گازهای مذکور علاوه بر بوی بد ناشی از آن، به صورت مستمر در سطح شهر سنندج و روستاهای مجاور -که همگی از جاذبه‌های گردشگری منطقه هستند- منتشر شود.

چنین سناریویی به عنوان یک بحران محیط زیستی در آینده تلقی می‌شود که امکان سکونت در این محدوده را مختل می‌کند.

بنابراین آبگیری سد در شرایط کنونی به معنی ذخیره فاضلاب است و نه تنها نمی‌تواند هزینه‌های ساخت سد ژاوه و بلا استفاده بودن آن را توجیه کند بلکه به خلق بحران بزرگتری خواهد انجامید.

"از جمله اهداف احداث آن انتقال آب به شرق استان کردستان (دشت های دهگلان و قروه) است.این سد با ارتفاع ۹۰ متر در۴۰کیلومتری سنندج، ۵۵ کیلومتری دهگلان و ۸۵  کیلومتری قروه قراردارد"حتی اگر برای مدت کوتاهی چنین آب آلوده‌ای ذخیره شود، پاکسازی مخزن ماه‌ها و سال‌ها به طول خواهد انجامید و یا شاید مثل سد گتوند هرگز امکان تخلیه کامل آن فراهم نشود و اگر عزمی برای حل مشکل آلودگی وجود دارد باید قبل از آبگیری سد عملیاتی شود.

وجود آلاینده‌ها در سرشاخه‌های ورودی به مخزن موجب خواهد شد تا با افزایش عناصر مغذی (نیتروژن و فسفر) سد در مراحل شدید تغذیه‌گرایی قرار گیرد. از پیامدهای تغذیه‌گرایی، رشد بی رویه‌ی انواع جلبک‌ها، گیاهان و علفها در سطح پیکره‌ی آبی، تغییر رنگ آب مخزن، کاهش اکسیژن محلول و بوی نامطلوب آن است. همچنین با وقوع لایه‌بندی حرارتی، تغذیه‌گرایی و عواقب نامطلوب آن تشدید میشود.

پمپاژ آب آلوده این سد به دشت های قروه و دهگلان موجب نابودی دشت های یاد شده و آلوده شدن منابع زیر زمینی در این دو شهرستان خواهد شد و منبع بسیار بزرگ آلودگی را هم در ناحیه جنوبی شهر سنندج برای سال های متمادی ایجاد خواهد کرد.

جلوگیری از آبگیری سد ژاوه تا رفع کامل آلاینده ها، مطالبه مردم،سمن ها،فعالان زیست محیطی و کارشناسان آب می باشد.

اقبال حمیدی، معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست کردستان در گفت و گو باایسنا اظهار کرد: از سال ۹۶ که کار دیواره سدژاوه تمام شده آبگیری آن انجام نگرفته است چون آبی که به پشت سد می رود پارامترهایش  باید درحدی باشد تا برای سد مشکلی از نظر تغذیه گرایی پیش نیاید.

وی افزود: رودخانه هایی که به سدژاوه می ریزد رودخانه قشلاق و دیگری گاورود بوده که در پایین چم سو بهم پیوسته و در انتها به سد ژاوه می ریزد.

معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست کردستان عنوان کرد: فاضلاب نواحی منفصل شهری پایاب سدقشلاق(وحدت) مانندننله، نایسر، آساوله، روستای دوشان و شهرک های جدیدالاحداث آن ها از سنوات گذشته وارد رودخانه قشلاق می شود.

وی ادامه داد: علاوه بر این موارد، روستای حسن آباد و محلات سه نوزده و چهارنوزده بهاران، منابع آلودگی فاضلاب انسانی بودند که در طول مسیر وارد رودخانه می شدند؛ که جلسات متعددی ( درکارگروه فاضلاب) برگزار شده تا فاضلاب این نواحی به شبکه وصل شود.

حمیدی اضافه کرد: در راستای این موضوع که کارگروه آن به ریاست محیط زیست بود نقطه ضعف ها بررسی و مصوباتی برای هر کدام از ارگان ها از جمله شهرداری، آبفای شهری و روستایی (قبلا ادغام نشده بودند) جهاد کشاورزی شهرستان سنندج و سازمان صمت تعیین و مورد پیگیری قرار گرفت.

حمیدی تصریح کرد: از سال ۹۵ تاکنون اداره حفاظت محیط زیست کردستان در جلساتی که با حضور شهرداری، آب و فاضلاب، آب منطقه ای و حتی دفتر فنی استانداری داشته پیگیر حل مشکلات بوده تا فاضلاب ۷ ناحیه منفصل شهری به شبکه فاضلاب متصل شوند و تازه ترین جلسه بررسی موانع آبگیری سدژاوه با حضور مسئولین اجرای سد و مدیران سایر ادارات ذی ربط اوایل ماه جاری برگزار شد.

معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست کردستان بیان کرد: قراربود آبگیری سد ژاوه قبل از سال۹۹ انجام شود اما با مطرح شدن مسائل جدید در جلسات کارگروه معاونت هماهنگی امور عمرانی استانداری کردستان، مصوباتی برای تمام دستگاه ها جهت حل نواقص و موانع آبگیری صادر شد که برای محیط زیست مقرر شد تا نسبت به پایش و شناسایی صنایع حد فاصل پل قشلاق تا پل گریزه اقدام کند.

حمیدی ادامه داد: بابررسی های حفاظت محیط زیست استان،۲۱  مورد کارواش و قالیشویی شناسایی شد که فاضلاب ۸ واحدآن متصل نبود و باهشدارهای متعدد ۴ واحد آن ها فاضلاب را متصل،۲ واحد غیر فعال و درحال حاضر فقط دو واحد به دلیل وصل نبودن فاضلاب پلمب هستند.

وی به فاضلاب نواحی منفصل شهری سنندج اشاره کرد و یادآور شد: در مورد این نواحی با بررسی همکاران مشخص شد که فاضلاب ننله، نایسر، آساوله، سه نوزده و چهارنوزده بهاران به شبکه وصل شده اما فاضلاب حسن آباد با حدود ۳۰ هزار نفر جمعیت همچنان وصل نیست.

وی در مورد فاضلاب روستای دوشان ‌گفت: برای فاضلاب روستای دوشان و شهرک های جدیدآن لوله ای طراحی و فاضلاب آن به فاضلاب گریزه متصل شده اما آن لوله جوابگوی مقدارپساب نبوده و بای پس آن به صورت سرریز وارد رودخانه قشلاق می شود.

حمیدی اضافه کرد: در بالادست پل تاریخی قشلاق شهرکی به اسم گلستان شکل گرفته که به دلیل اختلاف ارتفاع، فاضلاب آن به شبکه شهری وصل نبوده و مستقیماً وارد رودخانه قشلاق می شود.

وی اذعان کرد: یکی از مشکلات اصلی سدژاوه بحث بای پس تصفیه خانه سنندج است؛ چراکه حجم تصفیه خانه سنندج برای ۴۶۵ هزار نفر طراحی شده اما درحال حاضر فاضلاب نواحی منفصل اطراف مانند ننله، نایسر، دوشان و حسن آباد، در طرح الحاقی به سنندج افزوده شده به طوری که جمعیتی بالغ بر۱۵۰ هزار نفر به جمعیت ۴۲۰ هزارنفری فعلی افزوده و جمعیتی که باید فاضلاب آن به تصفیه خانه فرستاده شود به بیش از ۵۵۰ هزار نفر رسیده که بیشتر از ظرفیت کنونی است؛ بنابراین طرح ارتقاء آن مطرح شده و براین اساس تصفیه خانه باید بتواند جوابگوی جمعیت کنونی و افق ۱۰ ساله آتی شهری سنندج را داشته باشد که ارتقا آن حدود ۸۵ درصد از لحاظ فیزیکی پیشرفت داشته و قول هایی مبنی بر ارتقاء کامل آن تا آخر سال داده شده اما باید به مشکلات تحریم های ظالمانه و تاخیر در ورود تجهیزات هم توجه داشت.

معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست استان کردستان تأکیدکرد: نهایتاً کل فاضلاب نواحی منفصل با انجام موضوع ارتقاء حل می شود، اما در شهر حسن آباد باید همزمان با تکمیل ارتقاء، فاضلاب وصل شود؛ همچنین فاضلابی که به صورت سرریز در منطقه دوشان در محل اتصال شبکه آن به گریزه می ریزد باید طراحی اصلاح لوله انجام شود که بتواند این حجم فاضلاب را پذیرش کند؛ در مورد شهرک گلستان باتوجه به اختلاف ارتفاع نیاز به پمپاژ برای اتصال به شبکه وجوددارد تا فاضلاب آن وارد رودخانه قشلاق نشود.

حمیدی افزود: یکی از مسائلی که موجب افزایش قابل توجه پساب ورودی به تصفیه خانه فاضلاب شده، شبکه مرکب فاضلاب شهری و معابراست که به طورکامل وارد شبکه فاضلاب شهری شده و موجب افزایش۳برابری حجم فاضلاب ورودی به تصفیه خانه در ایام بارندگی می شود.

وی اضافه کرد: حد دبی قابل پذیرش تصفیه خانه۱/۵ تا ۲ مترمکعب در ثانیه است اما در فصل بارندگی بالای ۶ مترمکعب فاضلاب وارد آن شده و به همین دلیل اکثر  فاضلاب بصورت بای پس یا کنارگذر به رودخانه قشلاق وارد و نقش تصفیه خانه بسیار کم رنگ می شود.

معاون محیط زیست استان کردستان، تصریح کرد: تصفیه خانه سنندج جزو تصفیه خانه های استاندارد و با راندمان مناسب است که درحال حاضر۵۰ درصد فاضلاب شهر را تصفیه می کند هرچند که این مقدار در فصل های بارندگی به دلیل فاضلاب شبکه معابر (فاضلاب مرکب) به ۲۰ تا ۳۰ درصد کاهش می یابد.

وی اذعان کرد: جداسازی شبکه فاضلاب از شبکه جمع آوری آب داخل شهری هزینه های زیرساختی و کلان نیاز دارد که برای انجام آن به زمان و تأمین اعتبارات نیاز است.

مهندس حمیدی به وارد شدن آب تعداد زیادی چشمه و قنوات متعدد به شبکه فاضلاب شهری سنندج اشاره کرد و بیان داشت:در شهرسنندج چشمه ها و قنوات زیادی وجوددارد که متأسفانه آب آنها بصورت مستقیم وارد شبکه فاضلاب شده و موجب افزایش حجم فاضلاب ورودی به تصفیه خانه شده درحالی که اگر شبکه معابر از فاضلاب جدا باشد و این چشمه و قنوات مدیریت شوند فاضلاب خالص وارد تصفیه خانه می شود.

وی به مدیریت این چشمه و قنوات اشاره کرد و افزود: شهرداری سنندج باید از آب این چشمه ها و قنوات برای آبیاری فضای سبز استفاده کرده و نقاط و مخازنی را به عنوان منابع ذخیره ای برای استفاده ماشین های آتش نشانی و حتی کارواش ها در نظر بگیرد که این مشکلات در درازمدت قابل حل است اما بحث کوتاه مدت ارتقاء تصفیه خانه است که به مراحل نهایی نزدیک می شود؛ بحث های کوتاه مدت دیگری مانند فاضلاب حسن آباد، فاضلاب دوشان و فاضلاب شهرک گلستان هم وجود دارند که باید بلافاصله تعیین تکلیف شده تا وارد رودخانه قشلاق نشوند اما اگر این مشکلات حل نشود کماکان آلودگی رودخانه قشلاق ادامه یافته و موضوع ارتقاء کیفی آب ورودی به سدژاوه بی معنا خواهدشد.

وی بیان کرد: در بحث صنایع میزان آلودگی کمتر بوده و در صنایع مشکل دار با استفاده از قوانین در اختیار، صنعت را ملزم به اتصال فاضلاب به شبکه های در دسترس فاضلاب یا احداث تصفیه خانه مناسب شده و در صورت عدم تمکین پلمب می شود، در حالی که بحث سم و کودهای شیمیایی که به وفور استفاده می شوند مهمتر بوده و لازم است بخش ترویج کشاورزی سازمان جهادکشاورزی استان کردستان دوره های آموزشی برای کشاورزان برگزارکند تا کمترین میزان سم و کود را استفاده کرده و در ضمن استفاده از کودهای ارگانیک را رواج دهند.

این مقام مسئول یکی از مشکلات جدی در بالادست سدژاوه و رودخانه قشلاق را شیرابه جایگاه زباله شهر سنندج دانست و گفت: این جایگاه از ۲۷ سال قبل تا کنون همواره یکی از منابع ثابت آلاینده رودخانه بوده و کمترین ملاحظات زیست محیطی را نداشته و اداره کل حفاظت محیط زیست کردستان در راستای صیانت از محیط زیست و رسالت سازمانی خود پیگیر حل مشکل از طریق شهرداری سنندج بوده تا با رعایت حداقل های جایگاه زباله مشکلات موجود را کاهش دهد.

وی طبق ماده ۷ قانون مدیدیت پسماند(مصوب سال ۸۳)شهرداری سنندج را مسئول اجرای تمام مراحل جمع آوری شیرابه های جایگاه دفن زباله دانست و اعلام کرد: با طفره رفتن شهرداری از انجام وظایف خود در احداث جایگاه مهندسی یا بهداشتی زباله و حل مشکل شیرابه آن، مدیران اجرایی و بهره برداران سدژاوه برای حل این مشکل پیش قدم شده و در این راستا با احداث استخرهای جمع آوری شیرابه، و تعبیه لوله درکف استخرها، خط لوله ۸/۵ کیلومتری را طراحی کردند که شیرابه جایگاه را به صورت مستقیم به تصفیه خانه منتقل کرده و در حال حاضر به سیستم تصفیه خانه متصل شده است.

وی تأکیدکرد: خوشبختانه احداث این خط لوله موجب شده که ۶۰ تا ۷۰ درصد شیرابه جایگاه زباله سنندج وارد آبهای زیرزمینی و روان‌آب ها نشود که اقدامی بسیارمؤثر بوده است هر چند به دلیل مهندسی و بهداشتی نبودن جایگاه زباله کنونی سنندج و عدم بسترسازی عایق و غیر قابل نفوذ در کف، این روش تضمین کننده انتقال کل شیرابه زباله به تصفیه خانه نیست!

معاون محیط زیست انسانی اداره حفاظت محیط زیست کردستان یکی دیگر از منابع آلودگی سدژاوه را ورود فاضلاب ۸۶ روستای حوزه رودخانه قشلاق بصورت مستقیم و غیرمستقیم دانست و تصریح کرد: لازم است برای تک تک این روستاها سیستم تصفیه(هوازی یا بی هوازی)طراحی شود که متأسفانه آب و فاضلاب می گوید که اعتبار کافی برای انجام آن ندارد!!

وی ادامه داد: فضولات دامی و فاضلاب این روستاها در کنار رودخانه و منابع آبی تخلیه می شوند، کشاورزان در فصل زراعت از این فضولات به عنوان کود استفاده کرده اما در فصل بارندگی روی هم تلنبار می شوند و دراثر شستشو و بارندگی از طریق آبراه ها و رودخانه های وارده به قشلاق، وارد این آبها شده و نیترات و فسفات آنها از عوامل اصلی آلودگی سدژاوه است.

حمیدی عنوان کرد: جهاد کشاورزی متعهدشده که برای این روستاها جایگاه طراحی کند تا هر روستا بصورت جداگانه محل سرپوشیده داشته و از فضولات نگهداری شده برای زراعت استفاده یا از طریق تعاونی های زیرنظر سازمان جهادکشاورزی و بقیه ارگان ها آنرا پس از تبدیل به کود آلی( ورمی کمپوست) به کشاورزان عرضه کنند که اینها برنامه دراز مدت است اما برای ایجاد جایگاه سرپوشیده برای هر روستا با هزینه بخشداری و دهیاری لازم است دامداران فضولات دامی را آنجا جمع آوری کنند تا این فضولات در معرض بارندگی و شست و شو قرار نگرفته، وارد آبها نشده و موجب تغذیه گرایی سد نشود

معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست کردستان با اشاره به پساب واحدهای دام و طیور اظهارکرد ۲ کشتارگاه دام صنعتی و طیور مرغ پر در حوضه سدژاوه دارای تصفیه خانه بوده و بصورت فصلی از خروجی پساب صنعتی خود با نظارت کارشناسان محیط زیست و از طریق آزمایشگاه‌های معتمد خوداظهاری انجام می دهند و در صورت انتقال پساب تصفیه شده بالاتر از استانداردهای تخلیه به آبهای سطحی مراتب در قالب اخطاریه جهت اصلاح سیستم به واحد ابلاغ میگردد.

وی افزود: با بررسی و نمونه گیری های متعدد انجام شده مشخص شد آلودگی هیچ کدام از این واحدها بیشتر از حد استاندارد نبوده،ا گر مشکلی داشتند قطعا براساس دستورالعمل و قوانینی که داریم بلافاصله ورود پیدا کرده و اخطاریه می دهیم که در صورت تداوم آلودگی در لیست صنایع آلاینده قرار می گیرند همچنین اگر آلودگی در شرایط حاد قرار گرفت نسبت به پلمب آن اقدام می کنیم.

وی اعلام کرد: سایر واحدها مانند واحدهای شن و ماسه یک سری حوضچه دارند که مشکلی برای سد ژاوه یا رودخانه قشلاق ایجاد نکرده اند چون فاصله کافی را دارند و آن الزاماتی که گفته شده را انجام داده اند و بر رصد کیفیت رودخانه قشلاق ایستگاههایی درحد فاصل پایاب سد وحدت (محل ادغام آب رودخانه قشلاق و گاوشان که به پشت سد ژاوه میرود ) طراحی کرده ایم و نهایتا بصورت فصلی در قالب پایش رودخانه های دامی انجام میدهیم بیشترین آلودگی آن ها به نیترات و فسفات، پارامترهای آلی و فاضلاب انسانی است که مدیریت آن ها ضروری بوده ومطابق دستور داده شده این فاضلاب نواحی منفصل حتما باید تعیین تکلیف شود و فاضلاب روستا ها و فضولات دامی روستاها باید در اولویت حل و رفع گردد.

حمیدی تصریح کرد: سد ژاوه هزینه ای چند میلیاردی برای آن انجام شده که بالاخره جزو اعتبارات ملی است که ۵_۶ سال است دیواره ی آن کامل شده اما آب گیری آن صورت نگرفته است که دلیل عدم آب گیری آن منابع الودگی است.

حمیدی اضافه کرد: برای این سد از بیت المال هزینه شده، و هدف از طراحی آن در کاربری کشاورزی بوده و مصرف شرب ندارد.

وی در خاتمه عنوان کرد: استفاده از آب این سد برای تامین آب کشاورزی پایاب سد در شهرستان سنندج و انتقال به دشت های دهگلان و قروه بوده،کشاورزان بدلیل کاهش عمق آبهای زیرزمینی به آن نیاز مبرم دارند و بخشی از آن باید به صورت تغذیه مصنوعی برای آبخوانها استفاده می شود زیرا با بالا آمدن آبخوان ها مشکل فرونشست نیز حل می شود زیرا اگر آبخوان از بین برود حتی با تزریق آب مشکل حل نخواهد شد.

با توجه به توسعه اقتصادی،کشاورزی و نیاز مبرم به آب، منابع آبی زیرزمینی بیش از حد معقول بهره برداری شده و اکثر دشتهای کشور را در معرض خطر قرارداده است. کمبود آب موجب شده که بخش قابل توجهی از بودجه کشورها به آب اختصاص داده شود و با احداث سدها سیلاب های سالیانه را کنترل کرده و آب مورد نیاز اراضی پایین دست را تامین کند. علاوه بر این رشد جمعیت و نیاز به آب، بشر ر ا به سمت مهار آبهای سطحی سوق داده است تا با احداث سدهای مخزنی مشکل کم آبی را برطرف کرده و باعث توسعه، رونق کشاورزی و صنعت شده است.

از طرف دیگر سدهای مخزنی اثرات منفی زیادی بر محیط زیست پیرامون خود دارند از جمله می توان به قطع ارتباط جوامع انسانی طرفین سد، تغییر فرهنگ بومی منطقه، تغییر در کیفیت آب ذخیره شده در پشت سدها، تغییر اقلیم نواحی اطراف سدها، از بین رفتن ماهیان پایین دست سد و ...

اشاره کرد.

انتهای پیام