سهم ایران در بازسازی سوریه چقدر است؟

ایران و سوریه را شاید بتوان دو متحدی دانست که همواره طی سال‌های سختی که برای هر یک از دو طرف پیش آمد طرف مقابل هرگز خود را کنار نکشید.

چه زمانی که انقلاب اسلامی هنوز یک نهال نوپا بود و حافظ  اسد رئیس‌جمهور سوریه از مخالفین شاه حمایت کرد و به تمام سفارت‌های خود در خارج از کشور به خصوص پاریس دستور داد از هیچ کمکی به مخالفان رژیم شاه دریغ نکنند و چه در زمان جنگ تحمیلی که تحریم های سنگینی بر دوش کشورمان سنگینی می‌کرد و به نقل از محسن رفیق‌دوست نخستین وزیر سپاه پاسداران اولین خرید تسلیحاتی ایران از بلوک شرق در زمان مرحوم حافظ اسد و همراه با افسر‌ان سوری و به نام کشور سوریه صورت گرفت تا تحریم تسلیحاتی ایران دور زده شود، طوری که بخشی از فرودگاه بین‌المللی دمشق به جمهوری اسلامی ایران اختصاص داده شده بود.

در این بین کمک‌های مستشاری ایران هم در زمان جنگ این کشور بر هیچ‌کس پوشیده نیست، موضوعی که اتحاد دو کشور را قوی تر کرده است.

حالا مدتی است که بحران نظامی در سوریه فروکش کرده و این کشور در پی بازسازی خود بر آمده است و کشورهای بسیاری هم در تلاشند تا سهم خود را از سفره باز شده این شاهراه مواصلاتی به سمت  شمال آفریقا و اروپا داشته باشند.

دوست مشمار آن که در نعمت زند، لاف یاری و برادر خواندگی

یکی از کشورهای دوست‌دار کمک در بازسازی سوریه چین است که دوست دارد تا سوریه را متحد بلند مدت خود در منطقه قرار دهد، شرکت نیمه دولتی چینی «ساخت و ساز راه‌آهن» (China Railway Construction) و «شرکت مهندسی بندرگاه چین» (China Harbor Engineering Company) دو شرکتی هستند که بی صبرانه منتظر باز شدن در های سرمایه گذاری در سوریه هستند.

امارات یکی از کشورهای حامی گروه‌های تروریستی در سوریه محسوب می‌شد، اما با این حال در تلاش است تا نقشی در توسعه سوریه و البته سودهای اقتصادی کشور خود داشته باشد.

هادی سید افقهی به تلاش ترکیه برای حضور در بازسازی سوریه علیرغم مشکلاتی که برای این کشور پدید آورده نیز اشاره کرده و گفته است که وبسیاری از کشورها ازجمله ترکیه در تلاش برای حضور حداکثری در سوریه و گسترش تجارت با آن هستند، از این‌ رو ایران نباید این فرصت ارزشمند را از دست بدهد.

با این حال اما سوریه در میان تمام همراهانی که در تلاشند تا خود را در قلبش جای دهند نگاه ویژه ای به ایران داشته، کشوری که نه فقط در شادی بلکه بیش از همه در غم هایش شریک بود.

دوست آن دانم که گیرد دست دوست، در پریشان حالی و درماندگی

شاهد مثال این امر هم صحبت های اخیر فیصل مقداد وزیر امور خارجه این کشور در نشست خبری با همتای ایرانی خود حسین امیر عبداللهیان بود که طی آن تاکید کرد ایران نه فقط در بازسازی بلکه در همه زمینه ها در کنار ماست، چراکه در زمانی که تروریست ها و داعش درحال نابودی ما بود در کنار ما ایستاد.

اوایل دسامبر سال گذشته هم  «فیصل مقداد»، در دیدار با حجت الاسلام رئیسی گفت این کشور «توجه ویژه‌ای به تقویت روابط تجاری با ایران دارد»  همچنین بسام طعمه وزیر نفت و انرژی سوریه نیز پروژه‌های مشترک انرژی بین ایران و سوریه را «بخشی از همکاری‌های اقتصادی نزدیک‌تر بین دو کشور» خواند.

سال  ۹۳، بشار اسد رئیس جمهور سوریه به مقامات ارشد کشورمان پیشنهاد سرمایه گذاری ایران در بازسازی خرابی‌ها و زیرساخت‌های کشورش را با همکاری بخش خصوصی ایران ارائه داد.

در همان زمان اعلام شد اسد با توجه به حمایت ایران از مردم سوریه در برابر تجاوز تروریست‌ها و دشمنان مقاومت، ایرانی‌ها را برای بازسازی این کشور ارجح می‌داند؛ پیشنهادی که با استقبال مقامات جمهوری اسلامی ایران روبه رو شد.

از آنجا که پیشنهاد ارائه شده در میانه‌های بحران سوریه بود، اجرای آن با کمی تأخیر آغاز و همان سال کمیته‌ای تشکیل شد تا نسبت به نحوه سرمایه گذاری ها در سوریه و همچنین نیازها، ظرفیت‌ها و چگونگی توانمندسازی بخش خصوصی علاقه مند به سرمایه گذاری در این کشور، بررسی کارشناسی لازم را انجام دهد.

زما گذشت و گذشت تا اینکه در اردیبهشت سال  ۹۷ محمد اسلامی وزیر وقت راه و شهرسازی به سوریه رفت با بشار اسد و نخست وزیر وقت سوریه دیدار کرد و در این دیدارها بر همکاری دو کشور در زمینه ساخت مسکن، روابط بانکی، حمل و نقل، موضوعات گمرک، بازسازی شهرک‌های صنعتی سوری توسعه مناطق آزاد  و…تاکید شد.

علاوه بر این در بهمن ماه ۹۷ اسحاق جهانگیری معاون اول دولت روحانی به سوریه رفت. در این سفر سند همکاری های بلند مدت و راهبردی بین دو کشور امضا و قرار شد تا انبوه سازان ایرانی شهرک ۲۰۰ هزار واحدی در دمشق بسازند. شهرکی که البته هرگز نقشی از واقعیت به خود نگرفت.

فرودین امسال بود که بخشی از فعالان اقتصادی در سفارت سوریه حضور یافتند و در دیدار با سفیر این کشور راه‌های مختلف تقویت روابط تجاری را بررسی کردند و در نهایت سفیر این کشور معافیت‌هایی را نیز برای کشورمان در نظر گرفت.

شفیق دیوب سفیر سوریه در تهران در این دیدار با اشاره به قانون جدید سرمایه گذاری در کشورش هدف آن را ایجاد فضای سرمایه‌گذاری جذاب برای سرمایه‌گذاران عرب و خارجی دانست و گفت که  این قانون معافیت‌ها و مزایای بسیاری برای سرمایه‌گذاران در نظر گرفته و فرصت مهمی برای تجار ایرانی ایجاد خواهد کرد.

حال سوال اینجاست که آیا تا امروز قدم‌های مناسبی برای بازسازی این کشور انجام شده است؟

عباس گلرو رئیس کمیته روابط خارجی مجلس در این باره گفته است که شروع توسعه روابط اقتصادی ایران و سوریه در اواسط بحران سوریه و در سال ۹۳ زده شد اما فراز و نشیب‌هایی هم داشت. معتقدم اقداماتی در این خصوص انجام گرفته و این‌طور نیست که کوتاهی کرده باشیم، اما به هر حال محدودیت‌هایی در کلیت کار در منطقه وجود دارد هر چند که توقع داریم از ظرفیت‌ها به طور کامل بهره برداری شود.

ما همواره به دنبال شرایط مطلوب‌تری هستیم و نباید به حدی که الان هستیم، اکتفا کنیم. ظرفیت سازی ها به آن شکل که باید انجام می‌شد، صورت نگرفته است.

گلرو در تشریح علت این کم کاری‌ها نیز گفته است سوریه آمادگی دارد تا از سرمایه گذاران ایرانی استقبال کند؛ اما بعضاً وجود بروکراسی‌هایی در دو سوی این روابط و همچنین برخی بروکراسی‌های اداری در سمت ایران، باعث می‌شود تا توسعه این روابط به تأخیر بیفتد؛ چاره آن نیز تسهیل موانع است تا به سمت فضای بازتر برای توسعه روابط اقتصادی حرکت کنیم.

سید محمد حسینی معاون امور مجلس رئیس جمهور با اعلام آمادگی ایران برای بازسازی سوریه گفت: توافقاتی در حوزه سیاسی و اقتصادی شده بود که در اجرای آن‌ها در دولت قبل به خاطر کرونا و دلایل مختلف وقفه‌ای ایجاد شده بود که دولت جدید تلاش می‌کند که این توافقات اجرایی شود.

دولت جمهوری اسلامی همانطور که در زمان بحران به سوریه کمک کرد اکنون آمادگی دارد که در بازسازی سوریه مشارکت جدی داشته باشد.

وی با بیان اینکه ایده بازسازی سوریه مفهوم و فضایی ایجاد کرد که ایران با قدرت چه در بخش خصوصی چه در بخش دولتی وارد آن شود، افزود: در حال حاضر فرصت‌های شغلی و همچنین سرمایه‌گذاری مناسبی در سوریه وجود دارد و از آنجا که این کشور سرشار از نفت، اورانیم، گاز و ...

"در این سفر سند همکاری های بلند مدت و راهبردی بین دو کشور امضا و قرار شد تا انبوه سازان ایرانی شهرک ۲۰۰ هزار واحدی در دمشق بسازند"است نباید فرصت حضور در این کشور را به کشورهای دیگر واگذار کنیم.

کریمی قدوسی عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس هم یکی دیگر از افرادی بود که در این باره گفته سوری ها حاضرند مصالح ساختمانی ایران را با قیمتی بالاتر از اتحادیه اروپا از ایران بخرند که این امر با توجه به تعطیلی کارخانجات و رکود حاکم بر بسیاری از کارگاه های تولید کشور بسیار حائز اهمیت است. 

همچنین کاظم صدیقی یکی از فعالان حوزه تولید مصالح ساختمانی، نیز گفته که رکود حاکم بر بخش مسکن، مشکلات بسیاری را برای تولیدکنندگان مصالح ساختمانی ایجاد کرده و در چنین شرایطی، حضور فعالان این حوزه در سوریه، فرصتی ویژه و مغتنم برای مرتفع سازی مشکلات و نارسایی‌های اقتصادی این بخش محسوب می‌شود.

وی افزود: بدون تردید، یکی از کانون‌های ویرانی و خرابی در کشور سوریه به اماکن، ساختمان‌ها، تاسیسات، و زیرساخت‌ها معطوف می‌شود که آبادانی آن مستلزم تامین مصالح ساختمانی لازم است و پس از رشادت و فداکاری‌های بسیار نیرو‌های ایرانی در خاک سوریه، این حق طبیعی و عُرفی ایران است که در روند بازسازی سوریه، نقش آفرینی کند، امری که بنابر اخبار موجود از سوی طرف‌های سوری با اقبال همراه شده و قطع به یقین تحقق این امر، صنعت تولید مصالح ساختمان و مسکن کشور ایران را با رونق و تحولی چشمگیر همراه خواهد ساخت.

با توجه به این موارد به نظر می‌رسد که منافع اقتصادی حضور ایران در بازسازی سوریه می‌تواند مرحمی بر زخم‌های اقتصادی ایران باشد. علاوه بر این نباید از فرصت صادرات به این کشور نیز چشم پوشید چرا که به نقل از فرزاد پیلتن یکی از مقامات عضو در سازمان توسعه و تجارت بنا بر آمارهای رسمی در چهار ماه نخست سال ۱۴۰۰، «حدود ۳۸ هزار تن کالا به ارزش ۶۶ میلیون دلار از جمهوری اسلامی ایران به سوریه صادر» شده است.

در حالی که سهم دیگر کشورها از بازار صادرات سوریه بسیار بیشتر از ایران است؛ به طوری که «ترکیه با ۳۸ درصد، چین ۲۰ درصد، مصر ۷ درصد، روسیه ۴ درصد، و هند و لبنان با بیش از ۳ درصد» در رتبه ‌اول تا ششم کشورهای صادرکننده به‌ سوریه هستند.

و حالا در دولت سیزدهم که با شعار دیپلماسی اقتصادی و توجه بر سیاست همسایگی روی کار آمده توقع این است که با اهتمام بیشتری به این مسائل توجه نشان دهد.

فاطمه تورانلو