سفال‌های هخامنشی، اشکانی و ساسانی در یک محوطه تاریخی کشف شد

به‌گزارش خبرگزاری مهر به نقل از روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، علی اصغر محمودی‌نسب سرپرست هیأت باستان‌شناسی گفت: کاوش محوطه گبری

مود شهرستان سربیشه در ادامه فعالیت‌های باستان‌شناسی دانشگاه بیرجند با همکاری اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان جنوبی و مجوز پژوهشگاه انجام شد.

وی افزود: این محوطه در ۳/۵ کیلومتری شمال غرب شهر مود در میانه دشتی معروف به دشت نخودی شامل دو تپه در محور شمال غربی-جنوب شرقی است که با نام A و B ثبت شده و تپه A دارای ارتفاع بیشتری نسبت به تپه B است.

این باستان‌شناس تصریح کرد: کاوش‌های باستان‌شناسی در طی پنج فصل از سال ۱۳۹۷ به بعد بروی تپه B متمرکز بوده که شواهد و مستندات عکس‌های هوایی از این تپه نشان از وجود سازه‌ای مدور با خندق در پیرامون دارد که اطراف خندق با فضایی مربع شکل احاطه شده و از لحاظ فرم کلی، این سازه معماری در مقیاسی بسیار بزرگ‌تر، قابل مقایسه با سازه معماری در محوطه تخچرآباد است.

سرپرست هیأت باستان‌شناسی افزود: کاوش‌های انجام شده در چهار فصل گذشته این محوطه با هدف لایه‌نگاری و شناسایی فضاهای معماری بروی دیواره‌های شمالی، غرب، شرق و مرکز این سازه مدور انجام و در پایان کاوش این فصول فضاهای معماری مرتبط با بارو و حصار دفاعی و همین‌طور فضاهای مسکونی و حیاط سازه مدور تپه مود B کشف شده است.

محمودی‌نسب با اشاره به اینکه این ساختار دفاعی بارویی با استفاده از مصالح چینه و خشت‌هایی با ابعاد ۸×۳۸×۳۸ و ۸×۴۰×۴۰ سانتی‌متر با ملات گل ساخته شده خاطرنشان کرد: در بعضی قسمت‌ها هم آواری بودن فضا نشان از تخریب سازه‌های معماری بر اثر زلزله را نشان می‌دهد.

وی اظهارکرد: در فصل پنجم کاوش محوطه گبری

مود با بررسی عکس‌های هوایی و با هدف شناسایی ورودی احتمالی سازه مدور محوطه گبری

مود B به دلیل فرورفتگی در قسمت شمال شرقی سازه مدور، ترانشه‌ای با ابعاد ۵ × ۱۰ متر با حضور ۲۱ نفر از دانشجویان ورودی سال ۱۳۹۹ ایجاد و در ادامه روند کاوش دو فاز معماری در این قسمت محوطه شناسایی شد.

سرپرست هیأت باستان‌شناسی در تشریح دو فاز معماری نمایان شده گفت: فاز اول در قسمت مرکز ترانشه قرار دارد و مربوط به دیواری سنگی با ملات گل است و دو رج از آن باقی مانده که با توجه به داده‌های فرهنگی در این قسمت، نشان از ساخت این دیوار در قرن هشتم تا دهم هجری را دارد و فاز دوم این ترانشه دوران هخامنشی تا اوایل دوران ساسانی را در بر می‌گیرد که داده‌های فرهنگی به‌ویژه سفال نشان از این بازه زمانی را دارد.

وی با بیان‌اینکه در این فاز علاوه بر شناسایی قسمتی از باروی سازه مدور، فضاهای معماری با مصالح سنگ، خشت، چینه و ملات گل مورد شناسایی قرار گرفت، تصریح کرد: وجود حجم زیادی از آوار سنگی و خشتی در بعضی فضاهای معماری کاوش شده نشان از تخریب بنا در اوایل دوره ساسانی را دارد که احتمالاً بر اثر یک حادثه طبیعی (زلزله) این محوطه متروک می‌شود.

محمودی‌نسب، یکی از نکات جالب توجه در بین فضاهای معماری و قسمت‌های آواری ترانشه را شناسایی حجم زیادی از سنگ‌ساب، هاون سنگی (جهت آرد کردن غلات)، کوبه سنگی، پاشنه در و مشته سنگی و همین‌طور استخوان حیوانات مختلف از جمله گاو، بز، آهو و… دانست که در ارتباط با تغذیه ساکنین محوطه بوده است.

وی افزود: از لحاظ حجم داده فرهنگی بیش‌ترین حجم داده این فصل کاوش مربوط به سفال است که به دو دسته عمده سفال‌های بدون نقش و سفال‌های منقوش با نقش کنده یا با نقوش رنگی قرمز رنگ تقسیم‌بندی می‌شوند.

این باستان‌شناس، سفال‌های به دست آمده را از لحاظ قدمت، سفال‌های شاخصی مربوط به دوران هخامنشی، اشکانی و ساسانی و شامل گونه سفالینه‌های معمولی، شیاردار، داغدار، منقوش و زورقی دانست و اظهار کرد: اکثر فرم‌های سفالی به دست آمده از این کاوش شامل خمره، کاسه و تنگ‌های کوچک بوده و با این وجود بیش‌ترین سفال‌ها از لحاظ قدمت متعلق به دوره اشکانی است.

سرپرست هیأت باستان‌شناسی گفت: محوطه گبری

مود در دوره اشکانی دارای بیشترین وسعت استقراری بوده و این دوره مهمترین دوره استقراری تپه است که این مدّعا با کشف نمونه‌های سفالین منقوش، داغدار و شیاردار که قابل مقایسه با فرهنگ‌های همجوار به‌ویژه سیستان بوده، تأیید می‌شود.

وی با اشاره به این نکته که کشف این نمونه‌ها گویای ارتباطات گسترده این منطقه با سیستان در دوره اشکانی است، گفت: بر این اساس استقرار این دوره در اواخر دوره ساسانی متروک شده و وجود محوطه‌های اسلامی در نزدیکی محوطه گبری

مود از جمله تپه قلعه کهنه مود، نشان از جابه جایی ساکنین این محوطه بعد از این دوران دارد.

محمودی‌نسب افزود: تشابه کانی شناسی اجزای تشکیل دهنده سفال‌ها و خاک‌های محوطه گبری

مود B با کانی‌های سازنده واحدهای زمین‌شناسی منطقه نشان می‌دهد که مواد تشکیل دهنده سفال‌ها از همین منطقه تأمین می‌شده‌اند.

وی در پایان با بیان‌اینکه وجود سرباره‌های کوره سفال‌پزی در محدوده پنج فصل کاوش انجام شده در محوطه گبری

مود و تراکم سرباره در محدوده غربی تپه مود B، نشانگر وجود کوره سفال‌پزی در این محدوده تاریخی است، اظهار کرد: این محوطه در سال ۱۳۸۱ با شماره ۶۳۶۴ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.