تاثیر عوامل امنیتی بر جغرافیای سیاسی ایران و آذربایجان

از یک سو ایران را مرکز پیرامونی خود قرار داده و از سوی دیگر عملاً از نظر جغرافیایی به هیچ یک از محیط‌های پیرامونی خود تعلق کامل ندارد. ایران نیز به مانند بسیاری از کشورهای آفریقایی و آسیایی از میراث شوم استعمار بی‌نصیب نمانده است.
با نگاهی گذرا به نقشه جغرافیایی ایران و کشورهای پیرامونی‌اش، عمق مسئله برای ما آشکار خواهد شد. گروه‌های قومی ایران، اعم از آذری­ها، کردها، بلوچ‌ها، اعراب و ترکمن‌ها با دنباله‌های فرامرزی خودشان در کشورهای آذربایجان، ترکیه، عراق، پاکستان، افغانستان و ترکمنستان، حاصل یک چنین تجربه تاریخی برای گروه­های قومی بوده‌اند. بنابراین امنیت مرزهای بین‌المللی ایران و مرزنشینان به شدت متاثر از قلمروهای پیرامونی می‌باشد.
حفاظت و حراست از خاک سرزمینی امروزه در سراسر کره خاکی و برای تمام کشورها یک ارزش به­ حساب می‌آید و ضمانت تحقق این امر مدیریت مرزها و داشتن مرزهایی با امنیت کامل می‌باشد. لذا مرزها جزء جدایی ناپذیر و حساس دو کشور به شماره می‌روند که امنیت در مناطق مرزی پیش زمینة امنیت ملی تلقی می‌شود.

عوامل سیاسی ـ امنیتی متعددی، روابط ج.ا.ا و ج.آذربایجان را دستخوش تغییر کرده که می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

ـ بحران ناگورنو قره باغ از سال ۱۹۸۸ آغاز و در سال‌های۱۹۹۲- ۱۹۹۱ به درگیری­های نظامی منجر شد.

"از یک سو ایران را مرکز پیرامونی خود قرار داده و از سوی دیگر عملاً از نظر جغرافیایی به هیچ یک از محیط‌های پیرامونی خود تعلق کامل ندارد"تهدیدهای این مناقشه برای ایران گذشته از سیل آوره­گان جنگی و تحریک احساسات قومیتی، خطر مداخله قدرت‌های دیگر در این بحران بود. ادامه این مناقشه سبب حضور نیروهای آمریکا و ناتو در کنار مرزهای ایران به بهانه ایجاد صلح و ثبات می‌شد. قره‌باغ از این نظر می‌توانست برای ایران تهدید تلقی شود که از یک سو از موضوع(ارمنستان بزرگ) جدا نبود و از سوی دیگر احساسات آذری‌های ایران را به نفع ج.آذربایجان تحریک می‌کرد و موجب تقویت احساس تعلق و نزدیکی بین آذری‌های دو سوی ارس می‌شد.

ـ بدبینی مقام‌های ج.آذربایجان نسبت به ایران در مواردی منجر به وارد کردن اتهام‌هایی به تهران مبنی بر جاسوسی علیه باکو شده است. آذربایجان، ایران را متهم به شکل دادن ناآرامی‌ها در جامعه شیعیان این کشور و حمایت از عوامل تندروی اسلامی در روستای نارداران کرده است. حتی گروهی از جوانان با عنوان(گروه سعید) بدون هیچ‌گونه سندی به اتهام جاسوسی برای ایران در ۵ خرداد ۱۳۷۵دستگیر شدند.

مقامات و مطبوعات آذربایجانی، ایران را به تلاش برای براندازی حکومت آذربایجان متهم کردند. باکو همچنین ایران را متهم به پناه دادن به ماهیار جوادف کرده است. به گفته مقام­های باکو جوادف به دلیل تشکیل یک گروه مسلح در خاک ایران برای آزاد سازی ج.آذربایجان و قره باغ، تحت تعقیب دولت آذربایجان قرار داد.

- روابط باکو ـ تل آویو از اوایل دهه ۱۹۹۰ گسترش یافت و شامل همکاری‌های تجاری ـ اقتصادی، امنیتی و فرهنگی شد. اسرائیل در دسامبر ۱۹۹۱ استقلال ج.آذربایجان را به رسمیت شناخت و در آوریل ۱۹۹۲ با این کشور روابط دیپلماتیک برقرار کرد. این رابطه پس از دیدار بنیامین نتانیاهو در ۱۹۹۷ رو به گسترش نهاد.

"ایران نیز به مانند بسیاری از کشورهای آفریقایی و آسیایی از میراث شوم استعمار بی‌نصیب نمانده است"رژیم صهیونیستی همچنین آموزش سرویس­های امنیتی و جاسوسی ج.آذربایجان را به عهده گرفت و اقدام به نصب دستگاه‌های استراق سمع در طول مرز مشترک ایران و ج.آذربایجان کرد. علاوه بر این صنایع نظامی اسرائیل، مهمترین تامین کننده تسلیحات جنگی آذربایجان است. هم اسرائیل و هم ترکیه در طول جنگ ارمنستان ـ ج.آذربایجان، از باکو پشتیبانی کردند. روابط باکو ـ تل آویو با گشایش سفارت اسراییل در ج.آذربایجان و همچنین در قزاقستان، از نگاه ایران فراهم کردن زمینة حضور و نفوذ بیشتر اسرائیل در منطقة آسیای مرکزی و قفقاز است. حضور اسرائیل در ج.آذربایجان، به گفته مقامات این کشور برای برقراری توازن منطقه‌ای بوده است.

وفا قلی زاده، مشاور وقت رییس جمهور کشور آذربایجان گفته بود، آذربایجان باید برای دفاع از خود، مثلث باکوـ آنکاراـ تل­آویو را در برابر مثلث تهران ـ ایروان ـ مسکو سازماندهی کند. انگیزه اصلی باکو از نزدیک شدن به اسرائیل یارگیری سیاسی و جلب پشتیبانی آمریکا در رابطه با بحران قره باغ بود.

براساس قراردادهای منعقده بین رژیم صهیونیستی و وزارت دفاع ج.­آذربایجان، در اوایل سال۲۰۱۰ میلادی، تولید هواپیماهای بدون خلبان در خاک ج.آذربایجان شروع شد، گفته می­شود، قطعات مورد نیاز این هواپیما از اسرائیل وارد و در کارخانه هواپیماسازی و در مرکز تحقیقات دانشگاه علمی وزارت صنایع دفاع ج.آذربایجان مونتاژ می­شود. گفتنی است در مرحله اول ۹۰ درصد از تجهیزات و قطعات هواپیما  از اسرائیل وارد خواهد شد و سپس برخی از قطعات آن در ج.آذربایجان تولید و ساخته خواهد شد، در این خصوص شرکتAEROS RAJE رژیم صهیونیستی که یک شرکت هواپیمائی است هواپیماهای با مدت پرواز متوسط و میان مدت را در ج.آذربایجان خواهد ساخت.

- روابط باکو ـ واشنگتن به دلیل وجود لابی قوی ارمنی در کنگرة امریکا نوعی پیچیدگی داشت، اما این روابط برای آمریکا از آن جهت اهمیت دارد که واشنگتن را قادر می‌سازد با نفوذ در باکو آن را به منطقه‌ای برای فشار بر ایران و روسیه تبدیل کند. در همین رابطه امریکا در ۱۹۹۷/۱۳۷۶ منطقه خزر را به عنوان حوزة منافع حیاتی خود عنوان کرد. واشنگتن در اواخر دهه ۱۹۹۰ مذاکراتی را با ج.آذربایجان در رابطه با استقرار پایگاه‌های نظامی خود در این کشور انجام داد.

"با نگاهی گذرا به نقشه جغرافیایی ایران و کشورهای پیرامونی‌اش، عمق مسئله برای ما آشکار خواهد شد"طرح(نگهبان خزر)نیز در سال ۲۰۰۳/۱۳۸۲ در پنتاگون مطرح و اجرای آن به سفیر آمریکا در باکو واگذار شد. ایالت متحده آمریکا در قالب طرح نگهبان خزر در آموزش نیروهای نظامی به این کشور کمک می‌کند. در این رابطه از سوی واشنگتن، ۱۳۵ میلیون دلار برای تقویت نظامی ج.آذربایجان و قزاقستان در نظر گرفته شد.

- پس ازآغاز روند خروج منافقین ازعراق و اتخاذ چارچوب مشخصی در این زمینه با توجه به روابط بسیار خوب ج.آذربایجان و رژیم صهیونیستی و طی رایزنی­های انجام شده با مقامات تل آویو نماینده گروهک منافقین درج.آذربایجان مستقر شد. حضور نماینده گروهک تروریستی منافقین در ج.آذربایجان با نظرمستقیم مقامات اطلاعاتی و جاسوسی تلآویو، در واقع گام نخست تبدیل ج.آذربایجان به خانه امن جدیدی برای تروریست­ها بود که از طرحی بزرگ، پرده برمی­داشت بعدها نماینده منافقین در مصاحبه­ای با شبکه تلویزیونANS TV(آینس)ج.آذربایجان در سال۱۳۹۰ سابقه حضور این گروهک در ج. آذربایجان را به ۹ سال قبل از آن مربوط دانست.

امروزه مسائل امنیتی و دفاعی اساس توسعه اجتماعی، سیاسی و اقتصادی دو کشور را رقم می‌زند.

امنیت داخلی هر دو کشور و استقرار بنیادهای سازندگی در داخل، به میزان زیادی به امنیت از جانب مرزها بستگی دارد. عوامل تاریخی و فرهنگی تجانس مذهبی قومی و زبانی مسایل جمعیتی، اشتراک در منافع دریای خزر، عضویت در سازمان اکو و کشورهای اسلامی به دلیل ممانعت آمریکا، رژیم صهیونیستی و ترکیه نتوانسته است، موانع روابط سازنده این دو کشور شیعه مذهب را برطرف نماید و مرزهای دوکشور را ایمن نماید. با توجه به کارشکنی قدرت‌های فرامنطقه‌ای مانند آمریکا و رژیم صهیونیستی و اعمال سیاست‌های تفرقه ­انگیز و دنباله ­روی حاکمان آذربایجان از این سیاست ­ها و پی­گیری مواردی همچون آذربایجان واحد، پیش‌بینی می‌شود، مناطق مرزی دو کشور ایران و آذربایجان می­تواند آبستن ناآرامی‌هایی باشد.
ج.آذربایجان به دلیل محصور در خشکی، ناپیوستگی جغرافیایی، تهدید روسیه، تهدید تمامیت ارضی و امنیت ملی و اشغال ۲۰ درصد از خاک آن توسط ارمنستان و به تبع اینها انزوای ژئوپلتیکی برای حفظ بقا و تمامیت ارضی خود دامنگیر قدرت­های فرامنطقه ­ای از جمله آمریکا و رژیم صهیونیستی شده است. تا زمانی­ که این استراتژی از سوی ج.آذربایجان ادامه داشته باشد، مرزهای ج.ا.ایران با عوامل ناامنی و محرک­ه ای خارجی روبرست.