آئین سنگ زنی سبکی خاص از سوگواری در شهرضا/عزاداری در شب «بنی اسد»

خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها - پریا جهانبانی: عزاداری به صورت سنگ زنی در بسیاری از شهرها و آبادی‌های ایران از قدیم‌الایام رایج بوده است اما هرکدام از استان‌ها و شهرستان‌ها سبک مربوط به خود را دارند.

از بین تمامی هیئت‌های شهرضا، هیئت بنی‌اسد شهرضا از شیوه، سبک منحصر و منظم عزاداری امام حسین (ع) پیروی کرده و با دیگر هیئت‌ها تفاوت ویژه‌ای دارد.

عزاداری به شیوه سنگ زنی در شهرضا از دوران صفویه شروع شده است

عزاداری به شیوه سنگ زنی در شهرضا از دوران صفویه شروع شده و در دوران قاجاریه به اوج خود رسیده است که در این دوران دو قطعه چوب گرد و تراشیده شده به اندازه کف دست و بند چرمی برای نگه داشتن آنها ساخته می‌شود که نام سنگ بر آنها نهاده شده است.

سنگ‌های قدیمی بعضاً نزد بعضی از خانواده‌های قدیمی شهرضا موجود است که آنها را از پدران خود به ارث برده‌اند و تاریخ ساخت نیزز بر آنها حک شده است که برخی دارای قدمت بیش از یک قرن هستند.

هیئت بنی‌اسد «سنگ زن» شهرضا از اقشار مختلف مردم تشکیل شده که شامل گروه‌هایی مانند کشاورزان، کسبه بازار و خیابان، رانندگان و عموم اهالی محل است که به دو گروه سنگ زنان و دَم گیران تقسیم می‌شوند.

نحوه برگزاری مراسم

سنگ زنان در هنگام ورود به مجلس در دو صف رو به روی همدیگر می‌ایستند؛ در قدیم رسم بر این بوده که در ابتدای صف سادات سپس پیشکسوتان و بزرگان هیئت، پس از آنان افراد میانسال و در آخر هم جوانان نیز می‌ایستادند که این خود یک سنت دیرینه بوده برای حفظ کرامت بزرگان هر قوم و قبیله‌ای که همگی به این اصل پایبند بوده و هستند.

دومین گروه دَم گیران هستند که شامل افرادی می‌شود که سنگ به همراه ندارند و فقط با سینه زدن و زمزمه کردن نوحه و مرثیه‌ای که مداح و ذاکر هیئت می‌خواند، با او همراهی می‌نمایند. جای آنها در نزدیکی مداح یا گرداگرد او است؛ دلیل آن هم در زمان‌های قدیم این بوده است که وسیله‌های صوتی امروزی وجود نداشته و می‌خواستند صدای دَم گیران همراه و کمک صدای مداح به گوش سنگ زنان برسد.

علامت و نشانه هیئت سنگ زن «جریده» نام دارد که آن هم به نوبه خود یک اثر تاریخی و منحصر به فرد است. جریده نوعی علم است که در برخی ویژگی‌ها با علم متفاوت است.

جریده در نزد اعضای هیئت بنی‌اسد سنگ زن شهرضا از قداست و جایگاه خاصی برخوردار است چرا که به عنوان سمبل و نماد این هیئت محسوب می‌شود. چنین گفته شده است کسانی که در این هیئت به عزاداری مشغول بوده‌اند هر کدام از طایفه‌ای و دارای صنف و حرفه‌ای بودند آنان به عنوان سمبل حضور و همراهی خود در هیئت یک قطعه متناسب با شغل و حرفه را خود به این جریده آویزان نمودند که می‌توان از این گروه‌ها به ۱۷ سلسله اشاره کرد.

از قدیم‌الایام مرسوم بوده که جریده در خانه یکی از بزرگان فامیل عشقی نگهداری شود و در موقع عزاداری سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین (ع) با آداب خاصی توسط افراد مشخص از خانه خارج و پس از ذبح قربانی جهت بردن به هیئت آماده می‌شود.

اما ابزار اصلی عزاداری هیئت بنی‌اسد سنگ زن شهرضا سنگ یا به اصطلاح عامیانه «جَغ جَغو» نام دارد؛ مردم این مرز و بوم و خاصه شهرستان شهرضا بر این باورند که هر شیء یا وسیله‌ای که منتسب به عزاداری اباعبدالله (ع) باشد از قداست و احترام زیادی برخوردار است و به همین دلیل از قدیم‌الایام رسم بوده که کشاورزان و باغداران که درختان گردو داشته‌اند وقف هیئت نموده و جهت استفاده عزاداران اختصاص می‌دادند و این سنت همچنان در شهرضا ادامه دارد. گ

اذن ورود هیئت بنی اسد سنگ زن شهرضا، رسمی دیرینه

یکی دیگر از ویژگی‌های هیئت بنی‌اسد سنگ زن شهرضا این است که در بدو ورود به هر مجلس اذن ورود می‌گیرند؛ به این شکل که در ورودی محل ایستاده و مداح هیئت با خطاب به حاضرین و ذاکر یا واعظی که مشغول به اداره مجلس است سلام می‌کند و به نوعی طلب رخصت می‌کند و اجازه حضور می‌طلبد.

"جریده نوعی علم است که در برخی ویژگی‌ها با علم متفاوت است.جریده در نزد اعضای هیئت بنی‌اسد سنگ زن شهرضا از قداست و جایگاه خاصی برخوردار است چرا که به عنوان سمبل و نماد این هیئت محسوب می‌شود"این سلام که بیشتر جنبه سخنوری دارد در قدیم به صورت فی‌البداهه اجرا می شده است و از نکات و ظرایف خاصی برخوردار است.

سبک عزاداری هیئت سنگ زن شهرضا ابتدا با حرکت سه ضرب شروع می‌شود و بدین گونه است که در ضربه اول سنگ‌ها را به سینه و در مرحله دوم رو به روی خود می‌زنند و در مرحله سوم با زدن سنگ‌ها به همدیگر در بالای سر ادامه پیدا می‌کند و همزمان با این کار ذکر «حسین حسین» به همراه حرکت خاص بدن گفته می‌شود.

در بخش دوم عزاداری که چهارضرب نام دارد پس از چند دقیقه که حرکت سه ضرب ادامه داشت، مداح هیئت ریتم آهنگ عزاداری را به وسیله اشعار خود تغییر داده و سرعت می‌بخشد و سنگ زن از سه ضربه به چهار ضرب تغییر می‌یابد در این قسمت افراد به دو قسمت تقسیم می‌شوند و با صدایی غراتر از قبل و بلند و کشیده حسین می‌گویند و دسته دیگر در جواب آنها به همان نحو یعنی بلند و کشیده حسین می‌گویند.

برنامه عزاداری هیئت بنی‌اسد در ایام تاسوعا و عاشورا و همچنین روز یازدهم و دوازدهم محرم صبح و عصر با رعایت پروتکل‌های بهداشتی برگزار می‌گردد. صبح‌ها طبق معمول سنواتی مراسم از مجلس و تکیه صالح واقع در خیابان حکیم فرزانه شروع می‌شود و سپس به مجالس عزاداری رفته و قبل از ظهر به حسینیه سنگ زن مراجعه می‌کنند.

بعد از ظهرها هم از محل حسینیه سنگ زن حرکت کرده و به مجالس روضه رفته و عزاداری تا اذان مغرب ادامه دارد.

همچنین تا قبل از شیوع بیماری کرونا در روز عاشورا چندین سالی می‌شد که به گورستان محل به نام مثلاً رفته و در آنجا برای درگذشتگان هیئت بنی‌اسد عزاداری و مرثیه سرایی می‌کردند.

در این هیئت، پیرمردان محاسن سفید زیاد و با صفایی بودند که یکی پس از دیگری از جهان رخت بربستند و جایشان خالی است اما اکنون نیز جوانان زیادی هستند که با حضور خود هیئت را زنده نگه داشته‌اند و همه ساله بر جمعیت آنان اضافه می‌گردد.

اغلب این افراد از بزرگان فامیل‌های قدیمی شهرضا مانند سبزواری، گلابی، صدری و قیام بودند که از میان آنها می‌توان به مرحوم حاج علی سبزواری، حاج ابوالقاسم گلابی، حاج ابوالقاسم سبزواری و حاج امیر قلی قیام اشاره نمود.

اما سرپرستی هیئت بنی‌اسد سنگ زن شهرضا هم اکنون به عهده حاج رضا سبزواری فرزند مرحوم علی است.

گفتنی است هیئت‌های مذهبی شهرستان شهرضا که بالغ بر ۳۰ هیئت هستند همگی از رونق خوبی برخوردار هستند و در زمینه‌های زیادی از جمله ایجاد مراکز فرهنگی، صندوق‌های قرض‌الحسنه، مراکز خیریه و مراکز درمانی فعالیت دارند و اکثر آنها دارای حسینیه‌ها و تکیه‌های مجهز هستند.

امسال با توجه به شیوع بیماری کرونا تمامی مراسم‌های عزاداری در فضای باز ۱۳ امامزاده شهرستان شهرضا با رعایت پروتکل‌های بهداشتی و توزیع ماسک و مواد ضد عفونی برگزار می‌شود.