آیا پسر احمد شاه مسعود می‌تواند طالبان را شکست ‌دهد؟

در پی پیشروی برق‌آسای طالبان در مناطق مختلف افغانستان و سقوط برق‌آسای کابل در ۲۴ مرداد، جبهه‌ای از مقاومت در برابر طالبان در درهٔ پنجشیر در شمال شرقی کابل شکل گرفته که احمد مسعود، پسر احمد شاه مسعود (فرمانده نظامی و وزیر دفاع پیشین افغانستان)، به چهرهٔ اصلی آن تبدیل شده است.

پنجشیر، مهم‌ترین پایگاه مخالفان طالبان

احمد شاه مسعود که در سال ۲۰۰۱ و دو روز پیش از حملات یازدهم سپتامبر به دست عوامل القاعده ترور و کشته شد، به‌دلیل مقاومتش در برابر مداخلهٔ نظامی شوروی در افغانستان و همچنین مبارزه با طالبان شهرت جهانی یافت. حالا فرزندش سعی می‌کند علاوه بر حفظ شباهت‌های ظاهری، از نظر سیاسی نیز در مسیر پدرش گام بردارد.

احمد شاه مسعود، که به «شیر پنجشیر» معروف بود، در سال ۲۰۱۹ با یک حکم ریاست جمهوری قهرمان ملی در افغانستان لقب گرفت. هرچند ساکنان کابل در دههٔ ۱۹۹۰ خاطرات متفاوتی از احمد شاه مسعود به یاد دارند؛ زمانی که نبردها میان گروه‌های رقیب مجاهدین در کابل روی داده بود.

بر اساس گزارش برخی رسانه‌ها، برخی مناطق پراکنده در افغانستان هنوز تحت کنترل طالبان در نیامده و نشانه‌هایی از مقاومت‌های محدود و منزوی دیده می‌شود. برای نمونه، روز جمعه ۲۹ مرداد روستاییان مسلح سه منطقه از ولایت بغلان در شمال افغانستان را از طالبان پس گرفتند.

اما در این میان، پنجشیر به‌دلیل حضور احمد مسعود و همچنین امرالله صالح، معاون رئیس‌جمهور افغانستان که کشور را ترک کرده است، و درخواست آنان برای مقاومت در برابر طالبان اهمیت ویژه‌ای دارد. امرالله صالح در همان موقع تصرف کابل توسط طالبان اعلام کرد که تسلیم نمی‌شود و به درهٔ پنجشیر رفت.

سفارت افغانستان در پایتخت تاجیکستان عکس امرالله صالح را جایگزی ناشرف غنی کرد، ۱۸ اوت ۲۰۲۱

یک روز پس از تصرف کابل، تصاویری در شبکه‌های اجتماعی از امرالله صالح و احمد مسعود در کنار یکدیگر در درهٔ پنجشیر منتشر شد و به نظر رسید که آن دو سنگ‌بنای «جبهه ملی مقاومت» را گذاشته‌اند با این هدف که در برابر طالبان بایستد.

از نظر نظامی، دسترسی به درهٔ پنجشیر دشوار است و این منطقه هرگز در طول جنگ داخلی افغانستان در دههٔ ۱۹۹۰ به دست طالبان نیفتاد و همچنین یک دهه قبل از آن نیز به اشغال نیروهای ارتش شوروی در نیامد.

سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، نیز روز پنج‌شنبه ۲۸ مرداد در یک کنفرانس خبری تشکیل این جبهه را تأیید کرد و گفت نیروهای این جبهه در حال سازماندهی خود هستند.

"او در یک گفت‌وگوی تلفنی با رویترز گفت: «ما می‌خواهیم به طالبان بفهمانیم که تنها راه پیشِ‌رو مذاکره است"لاوروف همچنین با اشاره به این‌که «طالبان تمام قلمرو افغانستان را تحت کنترل خود ندارند»، از همهٔ نیروهای افغان خواست به «گفت‌وگوهای ملی» تن دهند تا دولتی تشکیل شود که نمایندهٔ همهٔ گروه‌ها باشد.

درخواست کمک تسلیحاتی

در روزهای اخیر درخواست‌های احمد مسعود برای کمک تسلیحاتی قدرت‌های جهانی و حتی منطقه‌ای نیز خبرساز شده است.

احمد مسعود روز چهارشنبه ۲۷ مرداد در مقاله‌ای که در روزنامهٔ واشینگتن‌پست منتشر شد، علناً از آمریکا خواست در زمینهٔ ارسال تسلیحات و مهمات از تشکیلات او با هدف مبارزه با طالبان حمایت کند. او با تأکید بر این‌که مجاهدین جبههٔ مقاومت «بار دیگر آمادهٔ رویارویی با طالبان هستند»، نوشت: «آمریکا هنوز می‌تواند زرادخانهٔ بزرگی برای دموکراسی باشد».

بیشتر در این باره:

سقوط کابل چرا و چگونه رخ داد؟

مسعود در مقالهٔ خود در واشینگتن‌پست ادعا کرد آن دسته از سربازان ارتش افغانستان که از تسلیم فرماندهان‌شان در برابر طالبان ناراضی هستند، به همراه اعضای پیشین نیروهای ویژه افغان به او ملحق شده‌اند. او همچنین با تأکید بر این‌که طالبان علاوه بر تهدید داخلی یک تهدید برای کشورهای دیگر نیز به شمار می‌روند، نوشت: «اما ما نیاز به سلاح بیشتر داریم، مهمات بیشتر، تجهیزات بیشتر.»

فرزند احمد شاه مسعود اضافه کرد: «تحت کنترل طالبان، افغانستان بدون هیچ تردیدی به پایگاه تروریسم اسلامگرایان رادیکال تبدیل خواهد شد. توطئه‌ها علیه دموکراسی‌ها بار دیگر در این‌جا صورت خواهد گرفت.»

در حالی که نزدیک به بیست سال از سقوط طالبان در افغانستان در سال ۲۰۱۱ توسط ائتلاف بین‌المللی به رهبری آمریکا می‌گذرد، اکنون بسیاری از مهمات ارتش افغانستان که اغلب آن‌ها را آمریکا به این کشور داده، به دست طالبان افتاده است.

احمد مسعود معتقد است که در طول این بیست سال آمریکایی‌ها و افغان‌ها «آرمان‌ها و مبارزات» مشترکی داشته‌اند و اکنون واشینگتن باید به حمایت از «مسئلهٔ آزادی» ادامه دهد و افغانستان را در برابر طالبان رها نکند. او خطاب به مقام‌های آمریکایی نوشت: «شما آخرین امید ما هستید.»

احمد مسعود همچنین در فرانسه در نشریه‌ای که برنار هانری لوی، نویسندهٔ جنجالی، پایه‌گذاری کرده، از «دوستان آزادی‌خواه» خارجی خواست که کشورش را کمک کنند.

او نوشت قصد دارد مبارزهٔ پدرش را «از آن خود» کند و از افغان‌ها و از همه قبایل و همهٔ مناطق می‌خواهد در حالی که «استبداد در افغانستان پیروز می‌شود»، به پایگاه پنجشیر که «آخرین منطقهٔ آزاد» افغانستان است بپیوندند.

از نظر احمد مسعود، با وجود شرایط کنونی افغانستان، هنوز «همه‌چیز از بین نرفته است».

او با اشاره به جنگ جهانی دوم و مقاومت شارل دوگل در برابر نازی‌ها وضعیت کنونی افغانستان را با وضعیت اروپا در دههٔ ۱۹۴۰ مقایسه کرد.

او پیشتر از برنار هانری لوی خواسته تا با میانجی‌گری خود حمایت فرانسه از جبههٔ مقاومت را به دست آورد. این در حالی است که برنار هانری لوی پیشتر در خود فرانسه به‌دلیل حمایتش از مداخلهٔ فرانسه و بریتانیا در لیبی و سرنگونی معمر قذافی مورد انتقاد قرار گرفته است.

با این حال احمد شاه مسعود در فرانسه شخصیت قابل‌احترامی است و به‌تازگی شهرداری پاریس نیز مکانی را به نام او نامگذاری کرده است.

اقدامات و فعالیت‌های احمد مسعود در ایران نیز دنبال می‌شود. به‌تازگی محمدحسین جعفریان، مستندساز و رایزن فرهنگی پیشین جمهوری اسلامی ایران در مزارشریف، خواستار حمایت جمهوری اسلامی از احمد مسعود شده و گفته که مقام‌های ایران به درخواست غیررسمی او در این زمینه پاسخی نداده‌اند.

محمدحسین جعفریان همچنین از مخالفان احمد مسعود در ایران که او را وابسته به غرب می‌دانند، انتقاد کرده است.

اعلان جنگ یا چانه‌زنی در مذاکره؟

با تداوم انتشار اخبار و گزارش‌ها دربارهٔ احمد مسعود، روز جمعه ۲۹ مرداد کاربران نزدیک به طالبان در شبکه‌های اجتماعی از «بیعت» او با طالبان خبر دادند، اما علی میثم نظری، سخنگوی جبهه ملی مقاومت، این خبر را رد کرد و غیرمستقیم از تمایل مسعود به مذاکره با طالبان خبر داد.

سخنگوی جبهه ملی مقاومت به خبرگزاری فرانسه گفت اگر مسعود موفق نشود با طالبان دربارهٔ تشکیل یک دولت فراگیر مذاکره کند، این جبهه خود را برای «درگیری طولانی‌مدت» با طالبان آماده می‌کند.

او اضافه کرد: «شرط توافق صلح با طالبان تمرکززدایی است؛ یک نظامی که عدالت اجتماعی، برابری و حقوق و آزادی برای همه را تضمین می‌کند.»

بیشتر در این باره:

نقش فساد مالی در بروز فاجعه در افغانستان امروز

همچنین خود مسعود روز یکشنبه ۳۱ مرداد گفت امیدوار است گفت‌وگو با طالبان آغاز شود، اما در صورت لزوم از جنگ صرف‌نظر نمی‌کند. او در یک گفت‌وگوی تلفنی با رویترز گفت: «ما می‌خواهیم به طالبان بفهمانیم که تنها راه پیشِ‌رو مذاکره است. ما نمی‌خواهیم که جنگی شروع شود.»

این در حالی است که احمد مسعود در گفت‌وگویی جداگانه به شبکهٔ العربیه گفت قصد ندارد مناطقی را که تحت کنترل دارد به طالبان واگذار کند.

وزیر خارجه روسیه گفته است که وجود نیروهای مقاومت در برابر طالبان در پنجشیر لزوماً به این معنا نیست که در این منطقه درگیری وجود دارد.

"علاوه بر عبدالله عبدالله که حافظ منافع پنجشیری‌ها در کابل نام گرفته، گفته می‌شود که برخی از بستگان مسعود نیز در پاکستان در حال مذاکره هستند."همچنین خبرگزاری فرانسه به نقل از ژیل دورونسورو، استاد علوم سیاسی در دانشگاه پاریس که به‌تازگی کتابی دربارهٔ افغانستان منتشر کرده، نوشت: «مقاومت اکنون شفاهی است، زیرا طالبان به دنبال نفوذ در پنجشیر نبوده‌اند.»

با این حال، به‌عقیدهٔ عبد السید، استاد علوم سیاسی در دانشگاه لوند سوئد، «طالبان پنجشیر را از هر طرف احاطه کرده‌اند». سازمان غیردولتی «امرجنسی» (Emergency) در ایتالیا نیز روز چهارشنبه از «افزایش زخمی‌های جنگی» در بیمارستان این سازمان در درهٔ پنجشیر خبر داده بود.

سربازان مسعود برای دفاع در برابر طالبان در پنجشیر آماده می‌شوند، ۲۲ اوت ۲۰۲۱، (c) Copyright Thomson Reuters ۲۰۲۱

یک فرانسوی که در دههٔ ۱۹۹۰ در کنار نیروهای مسعود در درهٔ پنجشیر ‌جنگیده بوده است اما نامش ذکر نشده، به خبرگزاری فرانسه گفت: «اکنون هیچ جنگی در پنجشیر نیست، اما ممکن است در جادهٔ منتهی به دره در دشت شمالی درگیری‌های رخ داده باشد.»

بیل روگیو، عضو ارشد اندیشکدهٔ آمریکایی بنیاد دفاع از دموکراسی، نیز معتقد است پنجشیر به دست طالبان نخواهد افتاد، «اما وضعیت ولایت پروان هنوز مشخص نیست. به نظر می‌رسد که نیروهای صالح در تلاش‌اند تا کنترل خود را از پنجشیر به این منطقه گسترش دهند».

استاد علوم سیاسی دانشگاه پاریس یک نیز گفته است که طالبان پیروزی خود را بر پیشروی رعدآسا و به تسلیم درآوردن مخالفان بنا کرده است و هیچ‌گونه مواجهه با یک نیروی نمادین در پنجشیر در چارچوب سیاست‌های کنونی طالبان برای عادی نشان دادن این گروه قرار ندارد.

دورونسورو همچنین در گفت‌وگو با خبرگزاری فرانسه دربارهٔ روابط مسعود و صالح اضافه می‌کند که این روابط «کمی پیچیده» است و از ابتدا بین این دو اختلاف‌نظر وجود دارد.

هرچند بر اساس قانون اساسی افغانستان در نبودِ رئیس‌جمهوری امرالله صالح قدرت اجرایی کشور را باید در دست بگیرد، اما به‌گفته این محقق علوم سیاسی، احمد مسعود مقام رسمی در دولت نداشته و در خارج از منطقهٔ پنجشیر نیز به‌گونهٔ قدرتمندی از او حمایت نمی‌شود.

همچنین جنگجوی پیشین فرانسوی معتقد است که احمد مسعود با «اسطورهٔ» پدر خود زندگی می‌کند: «او احساس می‌کند که دارندهٔ یک میراث است و پیش خودش می‌گوید اگر کسی قرار است مقاومت کند، این من هستم.»

احمد مسعود در هشت‌سالگی در کنار پدرش، احمد شاه مسعود، درهٔ پنجشیر، اوت ۱۹۹۷

این خبرگزاری به نقل از ناظران بین‌المللی سرنوشت «ماجراجویی» احمد مسعود و امرالله صالح را نامشخص توصیف کرده و نوشته است که شاید دلیل این تلاش آنان تأثیرگذاری بر مذاکرات احتمالی آنان با طالبان باشد.

روز جمعه ۲۹ مرداد عبدالله عبدالله، معاون اشرف غنی که به احمد شاه مسعود نزدیک بود، عکس‌هایی را در صفحهٔ فیس‌بوک خود منتشر کرد که نشان می‌داد همراه با حامد کرزی، رئیس‌جمهوری پیشین افغانستان، در حال گفت‌وگو با افراد برجستهٔ پنجشیر است.

پیش از آن، عبدالله عبدالله و حامد کرزی با انس حقانی، از فرماندهان طالبان، مذاکره کرده بودند. علاوه بر عبدالله عبدالله که حافظ منافع پنجشیری‌ها در کابل نام گرفته، گفته می‌شود که برخی از بستگان مسعود نیز در پاکستان در حال مذاکره هستند.