کارنامه ۱۰۰ روزه دیپلماسی «نگاه به همسایگان» رییسی

۱۰۰ روز از سوگند آیت الله «سیدابراهیم رییسی» در مقام سیزدهمین رییس جمهوری اسلامی ایران گذشته است. نگاهی به عملکرد صد روز دولت در بخش‌های مختلف هم به منظور آگاهی از نگرش و راهبردهای دولت جدید  و مشخص شدن سمت و سوی چهار سال آینده حائز اهمیت است.گرچه این بررسی گاهی تحت تاثیر هجمه سنگین رقبای سیاسی داخلی و پروپاگاندای رسانه ای خارجی قرار می‌گیرد، اما نگاهی منصفانه به آن نشان می‌دهد که دولت آیت الله رییسی در صد روز گذشته تمام تلاش خود را برای ریل گذاری در بخش های مختلف و بهبود شرایط زندگی مردم به کار گرفته است. در این میان هرچند نمی‌توان کاستی‌ها را انکار کرد اما می‌توان به جرات گفت دولت بی آنکه در پی فرافکنی مسئولیت خود به گذشته یا آینده باشد، لحظه ای در مسیر برداشتن باری از دوش مردم غفلت نکرده است.

افق گشایی در عرصه روابط بین الملل و نگاه ویژه به همسایگان و اشتراکات منطقه ای، تلاش برای برداشتن تحریم‌های غیرقانونی علیه ایران و کاهش تنش سیاسی و مدیریت بحران‌های منطقه ای از مهمترین اقدامات صد روزه دولت سید ابراهیم رییسی در روابط خارجی بودجه است. در این بین سیاست همسایگی و توسعه مناسبات با کشورهای منطقه یکی از سرفصل های عملکرد دولت در این مدت بوده و اتفاقات مهمی در همین مدت کوتاه رخ داده است. از جمله این اتفاقات می توان به پذیرش عضویت دائم ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای، تحرک بخشی به سازمان اکو مدیریت بحران در مرزهای شرقی و شمال غربی و تلاش برای بهبود مناسبات با کشورهای جنوبی اشاره کرد.

در واقع مهم‌ترین استراتژی دولت سیزدهم از همان روزهای نخست در عرصه روابط بین الملل عبور از قوانین نانوشته و اشتباهی بود که افق روابط بین الملل جمهوری اسلامی را تنها در مرزهای فرامنطقه‌ای و در تعامل با غرب می دید.

"۱۰۰ روز از سوگند آیت الله «سیدابراهیم رییسی» در مقام سیزدهمین رییس جمهوری اسلامی ایران گذشته است"دولت سیزدهم با عبور از این خطوط نانوشته تلاش کرد تا فصل جدیدی از روابط با همسایگان و کشورهای منطقه را طرح ریزی کرده و در مسیر رفع سوءتفاهم‌های موجود گام بردارد.

طی سالهای گذشته نوع مناسبات ایران باعث سوء استفاده آمریکا برای اعمال سیاست فشار حداکثری بر مردم ایران شد آن هم درحالی که ایران به واسطه موقعیت ژئوپلتیکی و همسایگی با ۱۵ کشور می تواند هرگونه تحریمهای  ظالمانه را بی اثر کند در واقع سیاست همسایگی بر اساس راهبرد خنثی سازی تحریمها بود که  ماهها قبل رهبر معظم انقلاب بر آن تاکید داشته است.

عضویت دائم در سازمان شانگهای؛

ایران سال‌ها بود که منتظر پذیرش دائم در سازمان همکاری‌های شانگهای بود. سازمانی که به واسطه حضور برخی از مهم‌ترین قدرت‌های سیاسی اقتصادی و نظامی می‌تواند حرف‌های زیادی برای گفتن داشته باشد. چین، روسیه، هند، پاکستان و کشورهای واقع در آسیای میانه هم به واسطه جمعیتی که دارند و هم ظرفیت‌های اقتصادی فنی نظامی و اقتصادی می‌توانند سیاست یکجانبه گرایی آمریکایی را ناکام بگذارند. بویژه آنگکه ارکان اصلی این سازمان با سیاست‌های خصمانه و یا حداقل رقابت مخرب آمریکا مواجه هستند.

از سوی دیگر ایران به واسطه منابع انرژی فراوان، موقعیت ژئوپلتیک و نیروی انسانی توانمند می‌تواند آورده های زیادی برای اعضای این سازمان داشته باشد. از این جهت نخستین گام بلند آیت الله سید ابراهیم رییسی در سیاست خارجی عضویت دائم این سازمان نمود یافت.

نخستین سفر رییس جمهوری سیزدهم به تاجیکستان و تصویب عضویت دائم ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای نشانه‌ای مهم از عزم دولت برای حضور موثر در منطقه بود.

مدیریت بحران در مرزهای شرقی

همزمان با روی کار آمدن دولت سیزدهم در ایران؛ دولت افغانستان سقوط کرد و کابل به دست نیروهای طالبان افتاد.این رویداد گرچه نگرانی‌های امنیتی به ویژه در مرزهای شرقی به وجود آورد اما استراتژی وزارت خارجه در این زمینه صبوری و حفظ خویشتنداری از یک سو و دعوت از طالبان برای تشکیل دولتی فراگیر با حضور تمام اقوام و مذاهب بود.

آیت الله رییسی با انتصاب حسین کاظمی قمی یکی از دیپلمات‌های مجرب و کارشناسان برجسته منطقه به عنوان نماینده ویژه خود در امور افغانستان اهتمام خود برای مدیریت و حل بحران در مرزهای شرقی را نشان داد و تلاش‌های گسترده ای برای جلوگیری از تصاعد بحران در این کشور همسایه انجام داد. به اعتقاد بسیاری از ناظران مسائل منطقه تحولات ماه‌های اخیر افغانستان می تواند دام خطرناکی برای ایران و کشورهای منطقه بوده و ایران و کشورهای منطقه را وارد دور جدیدی از تنش‌ها و درگیری‌های منطقه ای کند. بویژه آنکه داعش بعد از شکست در عراق و سوریه به دنبال پیدا کردن جای پا در افغانستان بود و  عملیات‌های کور انتحاری بر علیه مردم و بویژه نمازگزاران شدت و حدت بیشتری یافته بود .

علاوه بر این سیل مهاجران به سمت مرزهای ایران می توانست و می تواند زمینه ساز افزایش فشار ومشکلات اقتصادی اجتماعی و حتی سیاسی در کشور شود از همین رو دولت سیزدهم دیپلماسی فعال را در دستور کار قرار داد و با برگزاری نشست وزیران خارجه کشورهای همسایه افغانستان و روسیه برای مدیریت بحران در این منطقه تلاش کرد علاوه براین ایران تلاش کرد با ارتباط با همه گروه‌های افغانستانی به شمول گروه طالبان مانع از تصاعد بحران در این کشور شود. سفرهای مکرر و رایزنی‌های گسترده مقامات کشورمان با کشورهای منطقه و گروه‌های افغانستانی در این مدت نقش غیرقابل انکاری در مدیریت بحران در این کشور داشته است.

نکته قابل تامل اینکه راهبرد ایران در این افغانستان حمایت از خواست و نظر مردم افغانستان بوده و در این زمینه همه تلاش خود را کرده تا کردم این کشور کمترین آسیب را از این تحولات ببینند. تاکید برلزوم‌ آزادسازی منابع پولی افغانستان  و کمک به مردم این کشور بویژه در فصل سرما از مهمترین رایزنی‌های ایران طی ماه‌ها و هفته‌های اخیر بوده است.

قفقاز جنوبی؛ عبور از سوء تفاهمات

یکی از تحولاتی که در سه ماه اول فعالیت آیت الله رییسی درمنطقه رخ داد، افزایش تنش‌ها در مرزهای شمال غربی کشور بود.

"در این بین سیاست همسایگی و توسعه مناسبات با کشورهای منطقه یکی از سرفصل های عملکرد دولت در این مدت بوده و اتفاقات مهمی در همین مدت کوتاه رخ داده است"سال گذشته جمهوری آذربایجان توانست دریک جنگ ۴۴ روزه مناطقی از قره باغ را که حدود ۳۰ سال قبل توسط ارمنستان اشغال شده بود، آزاد کند. با این حال هنوز این منطقه مستعد بحران و تنش است بویژه اینکه با بازیگری مخرب برخی قدرتهای فرامنطقه‌ای بویژه رژیم صهیونیستی هر لحظه امکان گسترش و بحران در این منطقه وجود دارد.

یکی از موضوعاتی که  ایروان و باکو در مورد آن اختلاف دارند بحث ارتباط جمهوری‌ آذربایجان با نخجوان و از سوی دیگر منطقه خانکندی با ارمنستان است . راهکارهای مختلفی برای برون رفت از این وضعیت ارائه شده است با این حال تفاسیر ارائه شده از مفادآتش بس بین این دو کشور زمینه ساز بروز سوء تفاهماتی در مرزهای شمال غربی کشور شد. جمهوری اسلامی ایران همواره بر اصول اساسی و قواعد آمره حفظ تمامیت ارضی کشورها و عدم تغییر مرزهای بین المللی کشورها تاکید داشته است. در تمام سال‌های اخیر ایران بر لزوم آزادسازی مناطق اشغال شده تاکید داشت و در عین حال طی بر عدم تغییر مرزهای بین المللی هم فصل ثابت موضع گیری‌های تهران در این مدت بوده است.

برخی تحرکات در ماه‌های اخیر منجر به واکنش قاطع ایران در مرزهای شمال غربی شد و ایران با برگزاری رزمایش در این منطقه نشان داد که در دفاع از منافع ملی و  اصول خود با کسی مماشات نمی‌کند در عین حال ایران به واسطه ارتباطات عمیقی فرهنگی ومذهبی تلاش کرد این بحران را هم مدیریت کند.

رایزنی‌ها و گفت و گوهای دیپلماتیک با کشورهای منطقه و استفاده از سایر ظرفیت‌های ترانزیتی را می‌توان بخشی از تلاش‌های دولت سیزدهم در این زمینه بیان کرد.به طوری که امروز می توان گفت بخش زیادی از این سوء تفاهمات برطرف شده است.

آغاز گفت و گو با عربستان و همسایگان جنوبی

طی سال‌های اخیر یکی از عمده ترین مشکلات منطقه تنش‌ها و به نوعی جنگ سرد بین ایران و عربستان بوده است. هرچند ایران در تمام این مدت دست دوستی به همسایگان جنوبی دراز کرد، با این حال برخی برداشت‌های نادرست سران کشورها منجر به تحمیل هزینه‌هایی شد که می توانست صرف توسعه و رفاه ملت‌های منطقه شود.

واقعیت این است که سران  برخی کشورهای منطقه عمدتا در سیاست خارجی تبعی عمل می‌کنند و مناسبات خود را بر مدار قدرت‌های فرامنطقه ای می چینند. در این راستا همزمان با ظهور ترامپ در آمریکا و اعمال سیاست فشار حداکثری بر ملت ایران عربستان همراه این سیاست شد و بر طبل تنش با ایران کوبید. و تلاشهای تهران برای رفع سوء تفاهمات با واکنشی درخور از سوی عربستان مواجه نشد. در این بین عراق به عنوان کشوری که به هر حال متاثر از مناسبات  ایران و عربستان بود، تلاشهایی برای رفع سوء تفاهمات بین دوطرف ایفا کرد.

این اقدامات و تلاش‌ها با بازیگری مخرب بازیگران منطقه ای مواجه شد و راه به جایی نبرد.

"سازمانی که به واسطه حضور برخی از مهم‌ترین قدرت‌های سیاسی اقتصادی و نظامی می‌تواند حرف‌های زیادی برای گفتن داشته باشد"حتی گفته می‌شود سفر سردار سپهبد قاسم سلیمانی به عراق که منجر به شهادت ایشان در فرودگاه بغداد شد بخشی از رایزنی‌ها و تلاش‌ها برای حل سوء تفاهمات با عربستان بود با این حال یکی از اقدامات دولت سیزدهم آغاز دور جدید گفت و گوها با عربستان بود که در این زمینه تلاش‌ها و گفت و گوهایی انجام شده و این تلاش‌ها ادامه دارد در این بین طبیعی است که نگاه همسایه جنوبی باید مستقل از قدرت‌های فرامنطقه ای بوده و بر اساس منافع ملت‌های منطقه و جهان اسلام گام بردارد که در این صورت چشم انداز مثبتی در مناسبات منطقه ای دیده می شود.

حضور در نشست اکو و انعقاد قرارداد سواپ گازی

سازمان اکو یکی از سازمان‌های قدیمی در منطقه است که با حضور قدرت‌های مطرح می تواند زمینه ساز رشد و توسعه کشورهای منطقه شود با این حال این ظرفیت در سال‌های اخیر عملا راکد ماند و راه به جایی نبرد. دولت سیزدهم در راستای تقویت مناسبات منطقه‌ای و راهبرد سیاست همسایگی حضور فعالی در نشست اخیر این سازمان در عشق آباد ترکمنستان داشت. دیدار با سران حاضر در این اجلاس و انعقاد قرارداد سواپ گازی با سه کشور ترکمنستان و جمهوری آذربایجان نوید بخش اتفاقات خوبی در مرزهای شمالی و بهره‌مندی از ظرفیت‌هایی است که به هر دلیل تاکنون بلا استفاده مانده است.

در جریان سفر آیت الله رییسی بخشی از اختلافات گازی با ترکمنستان رفع شد و با انعقاد قرارداد سواپ گازی فضا و محیط اطمینان بخشی برای عبور از زمستان فراهم شد. ضمن اینکه چنین توافقاتی می‌تواند منجر به توسعه و ثبات در مرزهای شمالی کشور شود.

بدون تردید فصل مهم دیگر از سیاست خارجی دولت سیزدهم در ۱۰۰ روز اخیر تلاش برای احقاق منافع ملت ایران درماجرای توافق هسته ای که در فصلی جدا به آن پرداخته می‌شود.